نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناسی ارشد برنامهریزی توسعه منطقهای، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
2 استادیار جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
3 دانشیار برنامهریزی اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Development is a multidimensional process that requires fundamental changes in social, economic and cultural structures of a society and it essentially reflects the movement of social system complex, along with fundamental diverse needs and desires of individuals and social groups, from undesirable to desirable material and spiritual status. Land use planning is the best geographical distribution activities according to the natural and human resources. Tourism is the engine of growth and development, especially in developing countries, and it is often regarded as a means to economic development in the regions. The balance between the benefits of tourism would specify the directions of tourist activity development and is one of the factors of tourism sustainability. Regional tourism development has always been affected by the local capabilities. So, to achieve sustainable tourism, in communities interested in tourism development, assessment of environmental capabilities on the one hand and selection of the appropriate type of tourism is of particular importance in spatial planning. This study aims to evaluate the role of planning of rural tourism and ecotourism attractions in Kohgiluyeh and Boyer Ahmad province. The lack of ranking and scientific and systematic attitude in determining the spatial position of rural tourism attractions tourist facilities and equipment and therefore inappropriate distribution of tourism facilities and equipment are among the fundamental problems evident in studies and plans for tourism development at the national, regional and local level. This fact is more tangible in rural tourism of Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad province despite having potential capabilities in the development of rural tourism and ecotourism.
کلیدواژه‌ها [English]
آمایش منطقهای جاذبه‌های گردشگری با تأکید بر توان‌های اکوتوریسم (استان کهگیلویه و بویراحمد)
حکیمه مجیدی ده‌شیخ: کارشناسی ارشد برنامهریزی توسعه منطقهای، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
اعظم صفرآبادی: استادیار جغرافیا و برنامهریزی شهری، بخش مدیریت جهانگردی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران٭
علی گلی: دانشیار بخش جامعه‌شناسی و برنامهریزی اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
چکیده
توسعه جریانی چند بعدی است که مستلزم تغییرات اساسی در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه است و نشان دهنده حرکت مجموعه نظام اجتماعی، همراه با نیازهای متنوع و خواسته‌های افراد و گروه‌های اجتماعی، از حالت نامطلوب به سوی وضعیت مادی و معنوی مطلوب است. آمایش سرزمین بهترین نوع توزیع جغرافیایی فعالیت‌ها با توجه به منابع طبیعی و انسانی است. گردشگری موتور محرک رشد و توسعه به ویژه در کشورهای در حال توسعه است و اغلب به عنوان وسیله‌ای به منظور توسعه اقتصادی مناطق در نظر گرفته می‌شود. تناسب بین مزایای گردشگری، جهات توسعه فعالیت گردشگری را مشخص و از عوامل پایدار گردشگری است. توسعه گردشگری در یک منطقه همواره متاثر از توان‌ها و قابلیت‌های محلی است. بنابراین، در جوامع علاقه‌مند به توسعه گردشگری برای دستیابی به پایداری گردشگری، سنجش توان‌های محیطی از یک سو و انتخاب گونه مناسب گردشگری از اهمیت ویژه در آمایش سرزمین برخوردار است. این پژوهش به دنبال ارزیابی نقش برنامهریزی و آمایش جاذبه‌های گردشگری و اکوتوریسم در استان کهگیلویه و بویراحمد است. این بررسی با مطالعه توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از روش اسنادی- میدانی در 153 نقطه روستایی بالای 100 خانوار در استان کهگیلویه و بویراحمد با اجرای مدل گاتمن به منظور سطح‌بندی فضایی جاذبه‌های گردشگری و دستیابی به اهداف تحقیق انجام شده است. نتایج حاکی است منطقه از توان‌های طبیعی و اکوتوریستی متعدد و متنوعی در جهت توسعه گردشگری برخوردار است اما توزیع خدمات و تأسیسات در کانون‌های جاذب گردشگری استان بسیار نامتعادل است.
واژه‌های کلیدی: آمایش منطقه، گردشگری، طبیعت‌گردی، کهگیلویه و بویراحمد
1- مقدمه
1-1- طرح مسأله
در عصر کنونی، گردشگری و اقتصاد گردشگری، در حال تبدیل‌شدن به یکی از سریع‌ترین صنایع روبه رشد جهان و ابزاری برای ایجاد درآمد ملی است که از اصلی‌ترین ارکان اقتصادی جهان و نیز از مفاهیم، اشکال و ارکان و توسعه‌ی پایدار است. کشورهای سراسر جهان در حال تبدیل گردشگری، به عنوان یک راهبرد برای توسعه‌ی مناطق هستند. با این حال، پژوهشگران بر این باورند که گردشگری، یکی از مهم‌ترین سرمشق‌های توسعه است. کشورها به شدت در رقابت برای دریافت گردشگری بینالمللی هستند، به طوری که پیش‌بینی شده ایالات متحده در کل بیش از دو هزار میلارد دلار تا سال 2020 درآمد خواهد داشت و در مورد تازه‌واردان این پیش‌بینی ممکن است به بالای شانزده میلون نفر برسد، این در حالی است که بسیاری از برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران توسعه نیز، از صنعت گردشگری به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه‌ی پایدار یاد می‌کنند و بر این باورند که گردشگری به عنوان یک موضوع چند‌‌ارزشی از راه‌کارهای مهم نیل به توسعه‌ی پایدار به شمار می‌رود، چرا که آثار تخریبی زیست‌محیطی آن حداقل و منبعی تمام نشدنی است. بدین ترتیب میتوان همزمان با حفاظت از تنوع زیستی، از مناطق دیگر سرزمین بهره‌برداری متناسب، به شکل مناسب و پایدار به عمل آورد و در عین حال به افزایش رونق اقتصادی، جامعه کمک کرد (رکن‌الدین‌افتخاری و همکاران، 124:1392). کمپل (1999) بیان می‌کند که طبیعت‌گردی به توسعه مشاغل کوچک بومی کمک می‌کند، درآمدهای اقتصادی را افزایش میدهد، افراد منطقه را به تداوم شیوه زندگی سنتی و فرهنگ‌بومی تشویق می‌کند و در نهایت به ارزش‌های جامعه احترام می‌گذارد (قدیری معصوم و همکاران، 132:1394). پردازش گردشگری پیرامون هر فضای جغرافیایی در روندی از تطبیق‌پذیری جاذبه‌ها، سکونتگاه‌ها و تسهیلات مورد نیاز، انجام می‌گیرد. این خود شکل‌دهنده روندی از پذیرش گردشگر است که در یک سوی آن شناخت گردشگری و در سوی دیگر درک و سنجشی ژرفانگر پیرامون فضای مربوطه، قرار دارد علاوه بر این فقدان رتبه‌بندی، سطح‌بندی و به دنبال آن توزیع نامناسب زیرساخت‌ها و خدمات گردشگری ازجمله کاستی‌های بنیادی و مشهودی است که در بسیاری از مطالعات و طرح‌های توسعه‌ی صنعت گردشگری در کشور ما ملموس است (غفاری، 1387: 2). انسانها نیازهای متعددی دارند که از جمله آن نیاز به مسافرت و جهانگردی است. صنعت گردشگری یکی از پردرآمدترین صنعتهای جهان است، صنعتی که در مقابل کمترین هزینه، بیشترین بازدهی را دارد، به طوری که می‌تواند با دیگر صنایع موجود رقابت کند، صنعتی که به خاطر کمترین آلودگیهای زیست‌محیطی به صنعت پاک معروف است، یکی از مهم‌ترین انواع گردشگری، گردشگری روستایی است که می‌تواند در بهبود کیفیت درآمدها و سطح زندگی افراد محلی بسیار مفید باشد (ساعی و نائیچی، 1389: 176). تنوع بخشی به اقتصاد، رشد شاخص‌های توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت روستایی، افزایش بهره‌برداری و اثربخشی نیروی انسانی، اشتغال‌زایی، تعامل فرهنگها و گفتمانها، حفظ محیط‌زیست و در مجموع تحقق توسعه پایدار، از مسایل پیش‌روی جهان کنونی است. هر یک از کشورها در هرسطحی از توسعه، در تلاش هستند که پاسخ لازم برای مسائل مذکور بیابند. در این میان، کشورهایی که به متنوع سازی اقتصاد روی آوردهاند و درصدداند از اقتصاد تک پایه دور شوند، در جستجوی شناخت یا خلق راهها و روش‌های جدید هستند. یکی از این روش‌ها گردشگری است. گردشگری روستایی یکی از حوزه‌های نسبتاً جدید در توسعه روستایی است که می‌تواند فرصت‌ها و امکانات را به ویژه برای اشتغال و درآمد روستایی فراهم کند و در احیاء و نوسازی نواحی روستایی مؤثر باشد. اهمیت گردشگری در فرآیند توسعه روستایی، در بسیاری از کشورها تأیید شده است، اکنون گردشگری روستایی، صنعتی محسوب می‌شود که به طور بالقوه از پایداری برخوردار است. با توجه به اهمیت گردشگری در فرآیند برنامهریزی توسعه روستایی، توجه به آن در برنامهها و طرح‌های توسعه روستایی و طرح‌های ملی پر اهمیت است (حسنوند و حسنوند، 1390: 188). اجرای طرح‌های توسعه گردشگری، در مراحل مختلف همچون انتخاب و تعیین محل، ایجاد امکانات و تأسیسات زیربنایی در رابطه با محیط است و به عنوان رکن اصلی جریان گردشگری در تبلور فضایی برای جذب گردشگر نقش مهمی ایفا می‌کند. محیط بسیاری از جاذبه‌ها را شکل میدهد و پیشبرد توسعه جریان گردشگری به کیفیت محیط مورد بازدید بستگی دارد. توجه به ابعاد محیطی در توسعه گردشگری روستایی به منظور توسعه جوامع محلی و روستایی نیازمند شناخت و معرفی توان‌ها و پتانسیل‌ها، سپس شناسایی مشکلات و نارسائی‌های ساختاری - کارکردی در محیط‌های ناشناخته و کمتر توسعه یافته است. از این رو در راستای خط‌مشی توسعه گردشگری روستایی، در این پژوهش، با آگاهی از مشکلات و نارسائی‌های مذکور با رویکردی جامع و نظام‌وار، ضمن شناخت و ارزیابی توانایی‌ها و تنگناهای محیطی موجود در نواحی روستایی استان کهگیلویه و بویر احمد با بهره‌گیری از روش‌های علمی رایج در حوزه برنامهریزی منطقهای این مهم بررسی شده است.
1-2- اهمیت و ارزش پژوهش
در کشورهای وابسته به اقتصاد نفت، گردشگری می‌تواند راه‌گشای مهمی در به گردش درآمدن اقتصاد آن کشور باشد و مناطق روستایی به دلیل جاذبه‌های طبیعی و تاریخی و بکر بودن نسبت به مناطق شهری می‌توانند منبع درآمد مناسبی برای دولت‌ها و به خصوص جوامع روستایی باشند. گردشگری پایدار، می‌تواند به عنوان ابزاری در جهت توسعه اجتماعی-اقتصادی عمل کند که با تاثیرگذاری در سه بعد پایداری اقتصادی، اجتماعی و محیطی ضمن جلب مشارکت جامعه محلی در توسعه، با پتانسیل حفظ و حمایت از منابع طبیعی و محیط‌زیست باعث پایداری محیطی می‌شود (عطایی و همکاران، 323:1394).
1-3- اهداف تحقیق
آمایش منطقهای جاذبه‌های گردشگری روستایی با تأکید بر توان‌های اکوتوریسم استان کهگیلویه و بویراحمد
- اهداف فرعی
- بررسی امکان توسعه گردشگری روستایی در استان کهگیلویه و بویراحمد بر مبنای استفاده از جاذبه‌های اکوتوریسم؛
- اولویت‌بندی کانون‌های اکوتوریسم در سطوح روستایی؛
- برنامهریزی جهت توزیع تأسیسات و تجهیزات گردشگری درکانون‌های جاذب واقع در حوزه‌های روستایی با عنایت به عملکرد هر کانون در ساختار فضایی موجود؛
- بررسی زیرساخت‌های مرتبط با توسعه اکوتوریسم در روستاهای استان کهگیلویه و بویراحمد.
1-4- سوال‌های تحقیق
- آیا روستاهای استان کهگیلویه و بویراحمد از مزایای ناشی از اکوتوریسم به صورت یکسان بهره می‌برند؟
- وضعیت زیرساخت‌های مرتبط با توسعه اکوتوریسم در روستاهای استان چگونه است؟
شکل 1- مدل مفهومی مراحل تحقیق
1-5- پیشینه تحقیق
کاظمیه و همکاران (1394)، در پژوهشی، ضمن شناسایی پتانسیل‌های گردشگری روستایی به ارزیابی و سطح‌بندی روستاهای دارای جاذبه گردشگری در استان آذربایجان شرقی پرداختند. نتایج نشان داد که روستاهای مورد مطالعه از لحاظ اولویت توسعه در سه سطح (بالا، متوسط و پایین) قرار دارند که این سطوح می‌تواند مبنایی برای برنامهریزی بخش گردشگری استان آذربایجان‌شرقی باشد. شریفی و بستانی (1394) پژوهشی با هدف پهنهبندی اکوتوریسم شهرستان شیراز انجام داده‌اند نتایج پژوهش نشان داد 14/37 درصد از کل مساحت شهرستان شیراز، پتانسیل بسیار بالایی برای فعالیت اکوتوریسمی دارد. مناطق با تراکم بالای گیاهی و منابع آبی و پهنه‌های طبیعی (چشمه، دریاچه، رودخانه و ...) و همچنین شرایط مناسب اقلیمی، بیشترین پتانسیل برای فعالیت‌های اکوتوریسمی در این شهرستان را دارا هستند. خدائیان و همکاران (1393) در پژوهشی کاربردی با هدف شناسایی پهنه‌های مستعد توسعه اکوتوریسم، ضمن شناسایی بهترین مکان‌ها، راهکارهایی برای توسعه پایدار اکوتوریسم و همچنین اجتناب از پیامدهای نامطلوب توسعه‌ی گردشگری در شهرستان تالش ارایه دادند. همچنین مطالعه پایداری زیست‌محیطی در توسعه اکوتوریسم اصلی بنیادی در نظر گرفته شد. لی[1] و همکاران (2016) در مطالعه‌ای با عنوان گردشگری و نابرابری درآمدهای منطقهای؛ به بررسی نقش توسعه گردشگری در کاهش نابرابری درآمدی منطقهای در چین پرداخته اند. و مواردی از جمله این که آیا گردشگری تحت تاثیر نابرابری‌هایی درآمدی مناطق قرار دارد؟ و این که آیا میتوان یک همگرایی فضایی زمانی با توجه به عدم تجانس فضایی مناطق برای توسعه گردشگری ایجاد کرد و در نهایت آیا توسعه گردشگری به عنوان عامل همگرایی درآمدی در مناطق باعث توسعه مناطق خواهد شد. در این پژوهش اثرات گردشگری بینالمللی و داخلی در نابرابری‌های منطقهای؛ هم در سطح جهانی و هم به صورت محلی مقایسه شده است. ویلیام[2] (2016) در پژوهشی با عنوان «نقش گردشگری در ارتقاء معیشت روستایی» با دیدی انتقادی به گردشگری روستایی کشورهای عضو اکو در آمازون پرداخته است. نتایج نشان میدهد این منطقه دارای توان‌هایی خوبی در فعالیت‌هایی تولیدی روستایی است که چنانچه با گردشگری ترکیب شود میتوان از فعالیت‌هایی چند منظوره تولیدی بهرهمند شد و ترویج مشارکت اجتماعی در این بین بسیار مورد تأکید است. چاپل[3] و منترو[4] (2016) در مطالعه خود؛ توسعه اقتصادی منطقه در مناطق روستایی پرو را بررسی کرده‌اند. این بررسی ترکیب اثر سه عامل فنی تخصص، داستان سرایی، و دانش تجربی برای توانمندسازی جوامع روستایی را مطالعه کرده است. سوجونگ[5] و همکاران (2015) در پژوهشی با عنوان؛ ارزیابی بصری از مناطق روستایی: یک رویکرد روش‌شناختی برای برنامهریزی و رنگ فضایی طراحی خانه‌های‌دوم، معتقدند پدیده خانه دوم نشان دهنده نمونه‌ای از مصرف پس از تولید در روستا است. ماسکارنهاس[6] و همکاران (2015) در پژوهشی با عنوان؛ خدمات اکوسیستم در برنامهریزی فضایی و استراتژیک زیست‌محیطی، با هدف ایجاد سیاست‌های فضایی و زیست‌محیطی پایدار در گردشگری به بررسی نقش طبیعت‌گردی در پایداری زیست‌محیطی مناطق روستایی پرداخته‌اند. برای این مهم اسناد مربوط به توسعه فضایی و پایداری زیست‌محیطی بررسی شده است. گاوریل پاول[7] (2015) در پژوهشی با عنوان «فرصت‌های گردشگری سنتی در فضاهای روستایی» به بررسی تشکیل انجمن‌هایی شهر و روستا و نقش آنها در توسعه گونه‌هایی گردشگری پرداخته است. نتایج پژوهش نشان میدهد گردشگری به عنوان یک فرصت تحریک توسعه اقتصادی در مناطق روستایی است و یک جایگزین مناسب برای وابستگی به کشاورزی در جوامع روستایی است. یانگ[8] و فیک[9] (2014) در مطالعه‌ای با عنوان اثرات فضایی رشد گردشگری منطقه به بررسی اثرات سرریز فضایی و ناهمگنی فضایی پرداخته‌اند. و عوامل اقتصادی و فضایی اثرگذار در این رشد را طی سال‌هایی 2002 تا 2010 بررسی کرده‌اند، نتایج حاکی است چند عامل مهم از جمله رشد اقتصاد محلی، محلی‌سازی اقتصاد، موقوفات منابع گردشگری و زیرساخت‌های گردشگری و همچنین اثرات سرریز فضایی و اثرات رقابت متقابل شهرستان در ارتباط با منابع گردشگری و زیرساخت‌ها می‌تواند در تعادل فضایی و رشد گردشگری منطقه مؤثر باشد.
1-6- روش پژوهش
پژوهش حاضر کاربردی - توسعه‌ای و از نظر روش توصیفی - تحلیلی است. شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای، میدانی و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه و مصاحبه است. محدوده تحقیق 153 روستاهای بالای صد خانوار استان کهگیلویه و بویراحمد و حجم نمونه 50 نفر از مسؤولان و متولیان گردشگری روستایی استان است. تحلیل داده‌ها با استفاده از روش گاتمن انجام شده است. این روش بر اساس حضور مؤسسات یا نهادهایی که خدمات اقتصادی- اجتماعی یا رفاهی را تأمین می‌کند به عنوان ضابطه‌ای برای تشکیل سلسله مراتب تعریف می‌شود (جمعه‌پور، 1385: 185) بر این مبنا برای تعیین حدود کارکردی و رتبه‌بندی نقاط روستایی از این روش استفاده گردید تا سلسله مراتب فضایی توسعه گردشگری روستایی بر پایه قابلیت جغرافیایی جاذبه‌های مکانی و توان مکان‌ها در عرضه خدمات مورد نیاز گردشگران مورد سنجش قرار گیرد.
- شاخص‌ها
- جاذبه‌های طبیعی- اکولوژیکی
جاذبه‌های طبیعی: سواحل رودخانه، مرتع و پوشش گیاهی منحصر به فرد، چشم انداز طبیعی، شکار، چشمه، جنگل، منطقه حفاظت شده، اقلیم، آبشار، تنگه‌های کارستی، کوهستان و ارتفاعات.
- خدماتی- زیر ساختی
این شاخص‌ها شامل: راه‌های ارتباطی، اقامتگاه، مجتمع‌های رفاهی، بهداشتی و درمانی، بازرگانی و خدمات، مخابرات و ارتباطات، آموزشی، ورزشی، مذهبی، سیاسی و اداری، برق، گاز و آب.
1-7- محدوده پژوهش
استان کهگیلویه و بویراحمد مجموعه‌ای بی‌نظیر از زیبایی‌های تاریخی و طبیعی است که از دامنه‌های زاگرس و کوه دنا تا جلگه‌های حاصل‌خیز حاشیه خلیج فارس گسترده شده است. سرزمین چهارفصل با دریاچه‌های زیبا، آب‌های روان، فرهنگ، تاریخ و هنر، آواها و نواها، سرزمینی به قدمت هخامنشیان و ماقبل آن. همه و همه در این سرزمین انسان‌هایی به استواری دنا و به مهربانی باران ساخته است (نیک‌اقبال، 1:1394).
جدول 1- مساحت و جمعیت استان کهگیلویه و بویراحمد
|
استان |
مساحت |
جمعیت |
شهرستان |
بخش |
دهستان |
شهر |
آبادی |
|
کهگیلویه و بویراحمد |
75/15519 |
658629 |
7 |
17 |
43 |
16 |
1698 |
(مرکز آمار ایران، 1390)
شکل 2- موقعیت جغرافیایی استان
جدول 2- اطلاعات مربوط به شهرستان‌ها و روستاهای آنها
|
شهرستان |
مساحت |
جمعیت |
تعداد بخش |
تعداد دهستان |
تعداد آبادی |
|
بویراحمد |
54/4202 |
243771 |
3 |
9 |
526 |
|
کهگیلویه |
02/4644 |
185854 |
6 |
16 |
594 |
|
گچساران |
13/4186 |
139916 |
3 |
8 |
230 |
|
دنا |
35/1142 |
52040 |
3 |
6 |
198 |
|
بهمئی |
68/1340 |
37048 |
2 |
4 |
150 |
2- مبانی نظری
برنامه آمایش منطقهای ابزاری برای دستیابی به تعادل فضایی است. برنامه آمایش در سطح منطقه، روند جامعی از برنامهریزی منطقهای را ارایه می‌کند. این شکل از برنامهریزی از نظر عملکردی، بهترین مکمل برنامهریزی کلان ملی است. به دلیل این که آمایش منطقهای دیدی وسیع و همه‌جانبه به فضای منطقهای دارد، همۀ نقاط منطقه را با دقت از جهتهای مختلف مطالعه و شناسایی می‌کند و بر اساس توانمندی‌ها، قابلیتها و استعدادهای هر منطقه، و با توجه به یکنواختی و هماهنگی آثار، نتایج عملکردهای منطقهای و ملی آنها، نقش و مسئولیت خاص به منطقه مورد نظر محول می‌کند. مهم‌ترین خصوصیت آمایش منطقهای، جامع‌نگری، دوراندیشی، کل‌گرایی، کیفیت‌گرایی و سازماندهی فضایی منطقهای است و هدف آن، توزیع بهینه جمعیت و فعالیت در منطقه است، به گونه‌ای که هر منطقه با قابلیتها، نیازها و موقعیت خود از طیف مناسبی از فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار باشند و جمعیتی متناسب با توان و ظرفیت اقتصادی خود بپذیرد. به عبارت دیگر هدف کلی آمایش منطقهای، سازماندهی فضا به منظور بهره‌وری مطلوب از منطقه در چارچوب منافع ملی است. آمایش منطقهای زیربنای سازماندهی توسعه منطقهای و به بیان دیگر ابزار اصلی برنامهریزی و تصمیم‌گیری منطقهای است و زمینه اصلی تهیه برنامههای توسعه اقتصادی- اجتماعی منطقه را فراهم می‌کند و ابزار اصلی تلفیق برنامهریزیهای اقتصادی - اجتماعی با برنامهریزیهای کالبدی و فضایی خواهد بود. از آنجایی که برای تحقق اهداف توسعه همه منابع اجتماع اعم از منابع انسانی، اقتصادی، فضایی و محیطی باید به کار گرفته شود، و به کارگیری آن مستلزم برنامهریزی است، آمایش منطقهای مبنای طرحها و برنامههای جامع توسعه و پیوند دهنده برنامهریزیهای اقتصادی، اجتماعی و فضایی یا مجموع آنها در قالب برنامهریزیهای جامع و در مقیاس منطقهای است (فالودی 2002: 3-1، به نقل از شریف‌زاده و همکاران، 1392).
در یک تعریف رسمی به کار گرفته شده در نظام آمایش سرزمین ایران، آمایش سرزمین به شرح زیر تعریف شده است:" تنظیم کنش متقابل بین عوامل انسانی و عوامل محیطی به منظور ایجاد سازمان سرزمینی مبتنی بر بهره‌گیری بهینه از استعدادهای انسانی و محیطی، آمایش سرزمین نامیده می‌شود. آمایش سرزمین در چارچوب اصول مصوب، از طریق افزایش کارایی و بازدهی اقتصادی، گسترش عدالت اجتماعی، رفع فقر و محرومیت و برقراری تعادل و توارزن در برخورداری از سطح معقول توسعه و رفاه در نقاط و مناطق جغرافایی، ایجاد نظام کاربری اراضی متناسب با اهداف توسعه متعادل و حفاظ محیط‌زیست، ایجاد و تحکیم پیوندهای اقتصادی درون و برون منطقهای و هماهنگ‌سازی تاثیرات فضایی-مکانی سیاست‌های بخشی و سیاست‌های توسعه مناطق و محورهای خاص به گونه‌ای عمل می‌کند که بتوان اهداف چشم‌انداز بلندمدت توسعه کشور و مدیریت یکپارچه سرزمینی را محقق سازد" (بصیرت، 6:1390).
گردشگری روستایی بخشی از بازار گردشگری و منبعی برای اشتغال و درآمد بوده و میتوان آن را ابزار مهمی برای توسعه اقتصادی- اجتماعی و اکولوژیکی جوامع روستایی قلمداد کرد، در بسیاری از کشورها این امر با خطمشیهای کشاورزی در ارتباط است و غالبا به عنوان راهبردی برای حفظ محیط‌زیست و فرهنگ سنتی روستایی را ارتقاء داده می‌شود، مسلماً گردشگری نقش اساسی در میزان توسعه و حفظ ذخایر نواحی روستایی ایفا می‌کند، با فرض اهمیت گردشگری به عنوان فعالیتی عمومی و گسترده و تأکید روز افزون در حیطه سیاست‌های توسعه محلی و منطقهای و با در نظر گرفتن این موضوع که تعریفی مشترک و قابل قبولی از گردشگر روستایی وجود داشته باشد، امری ضروری به نظر می‌رسد و به‌خصوص با توجه به این که ویژگیهای این فعالیت در محلهای خاص، به وضوح «گردشگری روستایی» را از اشکال دیگر گردشگری مجزا می‌نماید. جالب توجه این که به رغم همه این مسائل هیچ تعریف یا مجموعه ویژگیهای توافق شدهای در این زمینه وجود ندارد (مدیری و همکاران، 1390: 94).
شکل 3- اهداف توسعه پایدار روستای، منبع: ایران‌نژاد و همکاران، 1394، 31
شکل 4- آثار گردشگری بر توسعه روستایی
- طبیعت‌گردی
اکوتورسیم[10] در ادبیات فارسی طبیعت‌گردی نام گرفته و گرایش نو و پدیده‌های نسبتا تازه در صنعت جهانگردی است، که به معرفی چشم‌اندازهای طبیعی به گردشگران با حفظ هویت مکانی آنها می‌پردازد. طبیعت‌گردی به دلیل حساسیت‌های محیطی و اقتصادی از جایگاه ویژه‌ای نزد برنامه‌ریزان گردشگری برخوردار است چرا که از نظر زیست‌محیطی موجب حفظ محیط‌زیست و از منظر اقتصادی، پویایی اقتصاد جوامع محلی را با ایجاد اشتغال و درآمد منجر می‌شود. به اعتقاد گودوین[11]، گردشگری مبتنی بر طبیعت همه انواع گردشگری متمرکز، گردشگری با انگیزه‌های هیجان‌طلبی و گردشگری با پیامدهای خفیف را که در آنها انگیزه اصلی بهره‌برداری از طبیعت‌وحشی و دست نخورده همراه با گونه‌ها و زیست‌گاه‌های جانوری، سیماهای طبیعی و رودخانه‌های جذاب و تماشایی است، شامل می‌شود (شجاعی و همکاران، 157:1393).
3- تحلیل یافته‌ها
استان کهگیلویه و بویراحمد با داشتن تنوع آب و هوایی، گیاهی، جانوری، ژئومورفولوژیکی و جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی بسیار، توان‌های بالقوه آن به فعلیت نرسیده است و گردشگری در توسعه پایدار منطقه جایگاه شایسته‌ای نیافته است. بنابراین، ضروری است با شناسایی و معرفی جاذبه‌های گردشگری روستایی، زمینه‌های گسترش گردشگری فراهم آید و با برنامهریزی، فراهم ساختن امکانات و زیرساخت‌های لازم به عنوان یک الگوی فضایی در توسعه روستایی، مؤثر واقع شود.
- فرایند اجرای مدل گاتمن
این روش بر اساس حضور مؤسسات یا نهادهایی که خدمات اقتصادی- اجتماعی یا رفاهی را تأمین می‌کند به عنوان ضابطه‌ای برای تشکیل سلسله مراتب تعریف می‌شود از این رو ماتریسی برای شمارش انواع جاذبه‌ها و زیرساخت‌های نقاط روستایی مورد مطالعه تشکیل گردید. تشکیل ماتریس بر اساس تعداد و نوع شاخص‌های معرفی شده، انجام گرفته است و نتایج آماری استخراج شده از این ماتریس‌ها، جهت تجزیه و تحلیل و پردازش آماری در جدول 3 مشخص شده است. در این جدول از راست به چپ ستون اول نشان‌دهنده حوزه گردشگری روستایی، ستون دوم نقاط روستایی مستقر در هر حوزه، ستون سوم تعداد جاذبه‌ها (طبیعی)، ستون چهارم شاخص (خدماتی- زیرساختی)، ستون پنجم مجموع این دو شاخص، ستون ششم رتبه هر نقطه روستایی در حوزه مربوط به خود بر اساس شاخص اول، ستون هفتم رتبه هر نقطه روستایی در حوزه مربوط به خود بر اساس شاخص دوم، ستون هشتم رتبه هر نقطه روستایی در حوزه مربوط به خود بر اساس هر دو شاخص و ستون نهم رتبه هر نقطه روستایی در بخش مرکزی بدون در نظر گرفتن حوزه مربوطه است.
- تعیین عملکرد فضایی نقاط روستایی در برنامهریزی گردشگری
|
برای تعیین عملکرد فضایی نقاط روستایی در هر حوزه گردشگری با فرض محاسبه گردید. X = مجموع شاخص‌های ( طبیعی) و (خدماتی - زیر ساختی) در هر نقطه روستایی = میانگین جمع شاخص‌ها در هر حوزه گردشگری روستایی X = ماکزیمم عملکرد فضایی قطب گردشگری x> عملکرد فضایی مرکز گردشگری عملکرد فضایی نقطه گردشگری |
مجموع شاخص‌ها در ستون 5 جدول 5-3 و میانگین شاخص‌های هرحوزه در ستون دهم جدول (3 تا 9) درج گردید، از این رو هر نقطه روستایی که مجموع شاخص‌های آن (ستون 3) بیشتر از میانگین (از مقدار ستون دهم) به عنوان مرکز گردشگری روستایی و نقاطی که دارای شاخص کمتر از میانگین باشند به عنوان نقطه گردشگری روستایی انتخاب می‌شوند، همچنین نقطه روستایی که بالاترین شاخص را داشته باشد، قطب گردشگری معرفی می‌شود. به عنوان مثال در حوزه زیلایی میانگین شاخص‌ها برابر 83/20 است. روستای پوله بالاترین امتیاز (31x=) به عنوان قطب گردشگری معرفی می‌گردد. روستاهای بردپهن زیلایی و سادات چاهن به ترتیب، یعنی 26>83/20 و 23>83/20 به عنوان مرکز گردشگری و سایر روستاها در این حوزه که جمع شاخص‌های آنها از میانگین شاخص حوزه کمتر هستند نقطه گردشگری شناخته می‌شوند. در جدول (3 تا 9)، ستون دهم میانگین مجموع شاخص در هر حوزه گردشگری روستایی و ستون یازدهم عملکرد فضایی نقاط روستایی در برنامهریزی توسعه گردشگری را نشان میدهد.
جدول 3- حوزه بندی و تعیین عملکرد فضایی شهرستان باشت
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
نقاط روستایی |
شاخص جاذبه طبیعی |
شاخص |
مجموع دو شاخص |
رتبه در حوزه بر اساس شاخص جاذبه‌ها |
رتبه در حوزه بر اساس خدمات-زیرساخت |
رتبه کل در حوزه روستایی |
رتبه در بخش مرکزی |
میانگین |
عملکرد فضایی |
|
باشت |
بابوئه |
بوستان |
7 |
36 |
43 |
1 |
1 |
1 |
1 |
43 |
قطب گردشگری |
|
تلخاب |
بهره عنا |
7 |
36 |
43 |
1 |
1 |
1 |
2 |
37 |
قطب گردشگری |
|
|
چاه تلخاب علیا |
6 |
25 |
31 |
2 |
2 |
2 |
4 |
نقطه گردشگری |
|||
|
سرابیز |
سرابیز |
6 |
28 |
35 |
1 |
1 |
1 |
3 |
35 |
قطب گردشگری |
|
|
کوه خامی |
آبدگاه |
7 |
28 |
35 |
1 |
1 |
1 |
3 |
35 |
قطب گردشگری |
جدول 4- حوزه بندی و تعیین عملکرد فضایی بویراحمد
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
نقاط روستایی |
شاخص جاذبه طبیعی |
شاخص |
مجموع دو شاخص |
رتبه در حوزه بر اساس شاخص جاذبه‌ها |
رتبه در حوزه بر اساس خدمات-زیرساخت |
رتبه کل در حوزه روستایی |
رتبه در بخش مرکزی |
میانگین |
عملکرد فضایی |
|
بویراحمد |
زیلایی |
بردپهن زیلایی |
4 |
22 |
26 |
4 |
2 |
2 |
19 |
83/20 |
مرکز گردشگری |
|
موشمی سفلی |
5 |
6 |
11 |
3 |
6 |
6 |
27 |
83/20 |
نقطه گردشگری |
||
|
موشمی وسطی |
5 |
12 |
17 |
3 |
5 |
4 |
25 |
83/20 |
نقطه گردشگری |
||
|
پوله |
5 |
26 |
31 |
3 |
1 |
1 |
14 |
83/20 |
قطب گردشگری |
||
|
بالرور |
4 |
13 |
17 |
4 |
4 |
4 |
25 |
83/20 |
نقطه گردشگری |
||
|
سادات چاهن |
8 |
15 |
23 |
1 |
3 |
3 |
22 |
83/20 |
مرکزگردشگری |
||
|
مارگون |
بیلوخر |
6 |
22 |
28 |
2 |
3 |
3 |
27 |
32 |
نقطه گردشگری |
|
|
جوبریز |
6 |
26 |
32 |
2 |
2 |
2 |
19 |
32 |
مرکزگردشگری |
||
|
شهنیز |
9 |
27 |
36 |
1 |
1 |
1 |
9 |
32 |
قطب گردشگری |
||
|
دشت روم |
کوشک علیا |
8 |
24 |
32 |
1 |
4 |
4 |
13 |
66/31 |
مرکزگردشگری |
|
|
تنگاری |
7 |
27 |
34 |
2 |
3 |
3 |
11 |
66/31 |
مرکزگردشگری |
||
|
جهان آباد سفلی |
7 |
21 |
28 |
2 |
5 |
5 |
17 |
66/31 |
نقطه گردشگری |
||
|
چال بنیودشت |
7 |
11 |
18 |
2 |
6 |
6 |
24 |
66/31 |
نقطه گردشگری |
||
|
منصورآباد |
6 |
31 |
37 |
3 |
2 |
2 |
8 |
66/31 |
مرکز گردشگری |
||
|
حسین‌آبادعلیا |
4 |
37 |
41 |
4 |
1 |
1 |
4 |
66/31 |
قطب گردشگری |
||
|
سپیدار |
سیوکی جلیل |
8 |
25 |
33 |
2 |
2 |
2 |
12 |
5/31 |
مرکز گردشگری |
|
|
سفیدار مرکزی |
10 |
59 |
69 |
1 |
1 |
1 |
10 |
5/31 |
قطب گردشگری |
||
|
سرود جنوبی |
ده‌بزرگ فیروزآباد |
5 |
23 |
28 |
4 |
10 |
10 |
17 |
06/33 |
نقطه گردشگری |
|
|
علی‌آباد |
5 |
28 |
33 |
4 |
7 |
7 |
12 |
06/33 |
نقطه گردشگری |
||
|
اکبرآباد |
3 |
38 |
41 |
6 |
3 |
3 |
7 |
06/33 |
مرکز گردشگری |
||
|
خلف‌آباد |
4 |
15 |
19 |
7 |
14 |
14 |
23 |
06/33 |
نقطه گردشگری |
||
|
موردراز علیا |
7 |
20 |
27 |
2 |
11 |
11 |
18 |
06/33 |
نقطه گردشگری |
||
|
تنگ‌سرخ |
7 |
20 |
27 |
2 |
11 |
11 |
17 |
06/33 |
نقطه گردشگری |
||
|
وزگ منصورآباد |
8 |
26 |
34 |
1 |
8 |
8 |
11 |
06/33 |
مرکزگردشگری |
||
|
سروک |
5 |
31 |
36 |
4 |
6 |
6 |
9 |
06/33 |
مرکزگردشگری |
||
|
نجف‌آباد |
6 |
32 |
38 |
3 |
5 |
5 |
7 |
06/33 |
مرکزگردشگری |
||
|
تل‌خسرو |
4 |
40 |
44 |
5 |
2 |
2 |
2 |
06/33 |
مرکزگردشگری |
||
|
موردراز رهبر |
7 |
19 |
26 |
2 |
12 |
12 |
19 |
06/33 |
نقطه گردشگری |
||
|
نره‌گاه مرکزی |
4 |
35 |
39 |
6 |
4 |
4 |
6 |
06/33 |
مرکزگردشگری |
||
|
سرآبتاوه |
5 |
42 |
47 |
4 |
1 |
1 |
1 |
06/33 |
قطب گردشگری |
||
|
پادگان قدس |
4 |
25 |
29 |
5 |
9 |
9 |
16 |
06/33 |
نقطه گردشگری |
||
|
چنارستان سفلی |
6 |
32 |
38 |
3 |
5 |
5 |
7 |
06/33 |
مرکزگردشگری |
||
|
سرودشمالی |
مهریان |
7 |
37 |
44 |
2 |
2 |
1 |
2 |
02/34 |
قطب گردشگری |
|
|
گنجه‌ای کهنه |
6 |
19 |
25 |
3 |
7 |
7 |
20 |
02/34 |
نقطهگردشگری |
||
|
گنجه‌ای سه‌ریز |
7 |
35 |
42 |
2 |
2 |
2 |
3 |
02/34 |
مرکزگردشگری |
||
|
ده‌برآفتاب علیا |
7 |
33 |
40 |
2 |
3 |
3 |
5 |
02/34 |
مرکزگردشگری |
||
|
ده‌آقاشفیع |
8 |
16 |
24 |
1 |
8 |
9 |
21 |
02/34 |
نقطه گردشگری |
||
|
ده‌کهنه مزدک |
8 |
21 |
29 |
1 |
6 |
6 |
16 |
02/34 |
نقطه گردشگری |
||
|
بلهزار |
7 |
37 |
44 |
2 |
1 |
1 |
2 |
02/34 |
قطب گردشگری |
||
|
حبیب‌آباد مزدک |
8 |
21 |
29 |
1 |
1 |
8 |
18 |
02/34 |
نقطه گردشگری |
||
|
گوشه‌شاهزاده قاسم |
6 |
30 |
36 |
3 |
4 |
4 |
9 |
02/34 |
مرکزگردشگری |
||
|
مادون سفلی |
7 |
25 |
32 |
2 |
5 |
5 |
13 |
02/34 |
نقطه گردشگری |
||
|
کاکان |
منصورخانی |
6 |
31 |
37 |
1 |
1 |
3 |
8 |
31 |
قطب گردشگری |
|
|
لوداب |
آبمورد دم لوداب |
7 |
23 |
30 |
1 |
1 |
1 |
15 |
27 |
قطب گردشگری |
|
|
زیزی |
6 |
18 |
24 |
2 |
2 |
2 |
21 |
27 |
نقطه گردشگری |
جدول 5- حوزه بندی و تعیین عملکرد فضایی بهمئی
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
نقاط روستایی |
شاخص جاذبه طبیعی |
شاخص خدماتی-زیرساختی |
مجموع دو شاخص |
رتبه در حوزه بر اساس شاخص جاذبه‌ها |
رتبه در حوزه بر اساس خدمات-زیرساخت |
رتبه کل در حوزه روستایی |
رتبه در بخش مرکزی |
میانگین |
عملکرد فضایی |
|
بهمئی |
سرآسیاب یوسفی |
آب الوان |
10 |
27 |
37 |
1 |
1 |
2 |
4 |
33/36 |
مرکزگردشگری |
|
سرآسیاب یوسفی |
سرآسیاب یوسفی |
7 |
47 |
54 |
3 |
1 |
1 |
1 |
33/36 |
قطب گردشگری |
|
|
بهمئی گرمسیری جنوبی |
سیاه‌شیر |
7 |
28 |
35 |
1 |
2 |
2 |
5 |
83/23 |
مرکز گردشگری |
|
|
گچ‌بلند |
4 |
33 |
37 |
3 |
1 |
1 |
4 |
83/23 |
قطب گردشگری |
||
|
شهرک سادات گچ‌بلند |
4 |
17 |
21 |
3 |
4 |
4 |
8 |
83/23 |
نقطه گردشگری |
||
|
سید صفی |
4 |
18 |
22 |
3 |
3 |
3 |
7 |
83/23 |
نقطه گردشگری |
||
|
کفش کنان |
شهرک ولیعصر |
3 |
37 |
40 |
1 |
1 |
1 |
3 |
40 |
قطبگردشگری |
|
|
بهمئی گرمسیری شمالی |
قلعه ممبی |
4 |
49 |
53 |
2 |
1 |
1 |
2 |
34 |
قطب گردشگری |
|
|
گردکوچک |
6 |
15 |
21 |
1 |
3 |
3 |
7 |
34 |
نقطه گردشگری |
||
|
دره‌بید |
6 |
22 |
28 |
1 |
2 |
2 |
6 |
34 |
نقطه گردشگری |
جدول 6- حوزه بندی و تعیین عملکرد فضایی گچساران
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
نقاط روستایی |
شاخص جاذبه طبیعی |
شاخص خدماتی-زیرساختی |
مجموع دو شاخص |
رتبه در حوزه بر اساس شاخص جاذبه‌ها |
رتبه در حوزه بر اساس خدمات-زیرساخت |
رتبه کل در حوزه روستایی |
رتبه در بخش مرکزی |
میانگین |
عملکرد فضایی |
|
گچساران |
امام زاده جعفر |
آبریگون |
7 |
16 |
23 |
1 |
8 |
7 |
12 |
29 |
نقطه گردشگری |
|
پشکان |
6 |
22 |
28 |
1 |
5 |
5 |
10 |
29 |
مرکزگردشگری |
||
|
آبگرمو |
5 |
19 |
24 |
3 |
7 |
6 |
11 |
29 |
نقطه گردشگری |
||
|
سرابننیز |
4 |
27 |
31 |
4 |
3 |
3 |
8 |
29 |
مرکزگردشگری |
||
|
تلخاب شیرین |
4 |
25 |
29 |
4 |
4 |
4 |
9 |
29 |
مرکزگردشگری |
||
|
جنگ‌زدگان |
5 |
34 |
39 |
3 |
1 |
1 |
4 |
29 |
قطب گردشگری |
||
|
بیدزرد |
4 |
16 |
20 |
4 |
8 |
8 |
13 |
29 |
نقطه گردشگری |
||
|
سربیشه |
5 |
33 |
38 |
3 |
1 |
1 |
4 |
29 |
مرکزگردشگری |
||
|
بی‌بی جان‌آباد |
3 |
21 |
24 |
5 |
6 |
6 |
11 |
29 |
نقطه گردشگری |
||
|
آبشیرین |
4 |
30 |
34 |
4 |
2 |
2 |
5 |
29 |
مرکزگردشگری |
||
|
بوبراحمد گرمسیری |
آرو |
7 |
31 |
38 |
2 |
2 |
2 |
4 |
44 |
نقطه گردشگری |
|
|
دیل |
8 |
50 |
58 |
1 |
1 |
1 |
1 |
44 |
قطب گردشگری |
||
|
بی‌بی حکیمه |
باباکلان |
6 |
49 |
55 |
1 |
1 |
1 |
2 |
55 |
قطب گردشگری |
|
|
لیشتر |
پادوک |
5 |
24 |
29 |
3 |
3 |
4 |
9 |
83/31 |
نقطه گردشگری |
|
|
خیرآباد خلیفه |
4 |
14 |
18 |
4 |
4 |
6 |
14 |
83/31 |
نقطه گردشگری |
||
|
خیرآباد سفلی |
6 |
26 |
32 |
2 |
2 |
3 |
7 |
83/31 |
مرکزگردشگری |
||
|
اسلام‌آباد لیشتر |
7 |
26 |
33 |
1 |
2 |
2 |
6 |
83/31 |
مرکزگردشگری |
||
|
مظفرآباد |
6 |
45 |
51 |
2 |
1 |
1 |
3 |
83/31 |
قطب گردشگری |
||
|
چهاربیشه‌علیا |
4 |
24 |
28 |
4 |
3 |
5 |
10 |
83/31 |
نقطه گردشگری |
جدول 7- حوزه بندی و تعیین عملکرد فضایی کهگیلویه
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
نقاط روستایی |
شاخص جاذبه طبیعی |
شاخص خدماتی-زیرساختی |
مجموع دو شاخص |
رتبه در حوزه بر اساس شاخص جاذبه‌ها |
رتبه در حوزه بر اساس خدمات-زیرساخت |
رتبه کل در حوزه روستایی |
رتبه در بخش مرکزی |
میانگین |
عملکرد فضایی |
|
کهگیلویه |
طیبی سرحدی |
جاورده |
9 |
47 |
56 |
1 |
1 |
1 |
1 |
5/40 |
قطب گردشگری |
|
دشت آزادی جاورده |
8 |
17 |
25 |
2 |
2 |
2 |
16 |
5/40 |
نقطه گردشگری |
||
|
دالون |
8 |
17 |
25 |
2 |
2 |
2 |
16 |
8.21 |
مرکزگردشگری |
||
|
شوتاور |
9 |
33 |
42 |
1 |
1 |
1 |
3 |
8/21 |
قطب گردشگری |
||
|
طیبی گرمسیری |
مال ملا |
7 |
18 |
25 |
1 |
2 |
2 |
16 |
25/27 |
نقطه گردشگری |
|
|
سرآسیاب لنده |
7 |
17 |
24 |
1 |
3 |
3 |
17 |
25/27 |
نقطه گردشگری |
||
|
مال شیخ |
5 |
17 |
22 |
2 |
3 |
4 |
19 |
25/27 |
نقطه گردشگری |
||
|
ایدنک |
7 |
31 |
38 |
1 |
1 |
1 |
6 |
25/27 |
قطب گردشگری |
||
|
عالی طیب |
جانخانی |
5 |
20 |
25 |
1 |
1 |
1 |
16 |
25 |
قطب گردشگری |
|
|
دشمن زیاری |
گندک |
8 |
27 |
35 |
1 |
3 |
3 |
9 |
66/37 |
نقطه گردشگری |
|
|
کلات |
8 |
28 |
36 |
1 |
2 |
2 |
8 |
66/37 |
نقطه گردشگری |
||
|
قلعه دختر |
6 |
36 |
42 |
2 |
1 |
1 |
3 |
66/37 |
قطب گردشگری |
||
|
دهدشت شرقی |
دهنوتل مرغ |
3 |
23 |
26 |
5 |
5 |
4 |
15 |
22/30 |
نقطه گردشگری |
|
|
تل‌زری |
5 |
17 |
22 |
3 |
9 |
6 |
19 |
22/30 |
نقطه گردشگری |
||
|
دستگرد |
6 |
22 |
28 |
2 |
6 |
3 |
14 |
22/30 |
نقطه گردشگری |
||
|
طولیان |
4 |
42 |
46 |
4 |
1 |
1 |
2 |
22/30 |
قطب گردشگری |
||
|
کلایه سفلی |
7 |
26 |
33 |
1 |
4 |
3 |
11 |
22/30 |
مرکز گردشگری |
||
|
لیرتحرک |
3 |
19 |
22 |
5 |
8 |
6 |
19 |
22/30 |
نقطه گردشگری |
||
|
ضرغام‌آباد |
7 |
28 |
35 |
1 |
3 |
2 |
9 |
22/30 |
مرکزگردشگری |
||
|
اکبرآباد |
5 |
30 |
35 |
3 |
2 |
2 |
9 |
22/30 |
مرکزگردشگری |
||
|
دهدشت غربی |
چنگلوا |
5 |
29 |
34 |
3 |
1 |
1 |
10 |
16/28 |
قطب گردشگری |
|
|
سرپری |
6 |
26 |
32 |
2 |
2 |
2 |
12 |
16/28 |
مرکزگردشگری |
||
|
برج علیشیر |
7 |
19 |
26 |
1 |
5 |
4 |
15 |
16/28 |
نقطه گردشگری |
||
|
بی‌منجگان |
7 |
22 |
29 |
1 |
3 |
3 |
13 |
16/28 |
مرکز گردشگری |
||
|
چاهبردی |
5 |
20 |
25 |
3 |
4 |
5 |
16 |
16/28 |
نقطه گردشگری |
||
|
چیر |
5 |
18 |
23 |
3 |
6 |
6 |
18 |
16/28 |
نقطه گردشگری |
||
|
راک |
راک |
8 |
31 |
39 |
1 |
1 |
1 |
5 |
33/28 |
قطب گردشگری |
|
|
کوشک ابول |
7 |
21 |
28 |
2 |
2 |
2 |
14 |
33/28 |
نقطه گردشگری |
||
|
بهمئی سرحدی |
لیراب |
8 |
15 |
23 |
1 |
1 |
1 |
18 |
23 |
قطب گردشگری |
|
|
درغک |
9 |
32 |
41 |
1 |
1 |
1 |
4 |
66/32 |
قطب گردشگری |
||
|
اسفندان |
6 |
31 |
37 |
3 |
2 |
2 |
7 |
66/32 |
مرکز گردشگری |
جدول 8- حوزه بندی و تعیین عملکرد فضایی چرام
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
نقاط روستایی |
شاخص جاذبه طبیعی |
شاخص خدماتی-زیرساختی |
مجموع دو شاخص |
رتبه در حوزه بر اساس شاخص جاذبه‌ها |
رتبه در حوزه بر اساس خدمات-زیرساخت |
رتبه کل در حوزه روستایی |
رتبه در بخش مرکزی |
میانگین |
عملکرد فضایی |
|
چرام |
چرام |
کره شهبازی |
9 |
36 |
45 |
1 |
1 |
1 |
2 |
45 |
قطب گردشگری |
|
القچین |
الغچین سفلی |
5 |
33 |
38 |
2 |
2 |
2 |
4 |
6/26 |
مرکزگردشگری |
|
|
القچین علیا |
6 |
24 |
30 |
4 |
4 |
4 |
7 |
6/26 |
مرکزگردشگری |
||
|
بلهدان |
6 |
16 |
22 |
5 |
5 |
5 |
9 |
6/26 |
نقطه گردشگری |
||
|
شیخ حسین |
7 |
26 |
33 |
3 |
3 |
3 |
6 |
6/26 |
مرکزگردشگری |
||
|
بردیان |
7 |
34 |
41 |
1 |
1 |
1 |
3 |
6/26 |
قطب گردشگری |
||
|
سرفاریاب |
اسلام‌آباد مشایخ |
6 |
22 |
28 |
1 |
1 |
2 |
8 |
5/38 |
نقطه گردشگری |
|
|
برافتاب سرفاریاب |
5 |
44 |
49 |
2 |
1 |
1 |
1 |
5/38 |
قطب گردشگری |
||
|
پشته زیلایی |
مندان |
6 |
28 |
34 |
2 |
2 |
2 |
5 |
34 |
قطب گردشگری |
|
|
سواری |
6 |
28 |
36 |
2 |
2 |
1 |
5 |
34 |
قطب گردشگری |
جدول 9- حوزه بندی و تعیین عملکرد فضایی دنا
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
نقاط روستایی |
شاخص جاذبه طبیعی |
شاخص خدماتی-زیرساختی |
مجموع دو شاخص |
رتبه در حوزه بر اساس شاخص جاذبه‌ها |
رتبه در حوزه بر اساس خدمات-زیرساخت |
رتبه کل در حوزه روستایی |
رتبه در بخش مرکزی |
میانگین |
عملکرد فضایی |
|
دنا |
پاتاوه |
باگ |
5 |
29 |
34 |
5 |
1 |
2 |
8 |
5/28 |
مرکز گردشگری |
|
بهرام‌بیگی |
10 |
24 |
34 |
1 |
4 |
2 |
8 |
5/28 |
مرکز گردشگری |
||
|
ده‌شیخ |
7 |
20 |
27 |
4 |
7 |
5 |
15 |
5/28 |
نقطه گردشگری |
||
|
تمنک علیا |
9 |
21 |
30 |
2 |
6 |
3 |
12 |
5/28 |
مرکز گردشگری |
||
|
تنگرواق |
5 |
23 |
28 |
5 |
5 |
4 |
14 |
5/28 |
نقطه گردشگری |
||
|
خونگه |
7 |
13 |
20 |
4 |
9 |
7 |
20 |
5/28 |
نقطه گردشگری |
||
|
بن‌زرد سفلی |
5 |
29 |
34 |
5 |
1 |
2 |
8 |
5/28 |
مرکز گردشگری |
||
|
بن‌زرد علیا |
5 |
25 |
30 |
5 |
3 |
3 |
12 |
5/28 |
مرکز گردشگری |
||
|
بادنگان علیا |
7 |
28 |
35 |
4 |
2 |
1 |
7 |
5/28 |
قطب گردشگری |
||
|
دشت رز |
5 |
25 |
30 |
5 |
3 |
3 |
12 |
5/28 |
مرکز گردشگری |
||
|
چناربرم علیا |
8 |
13 |
21 |
3 |
9 |
6 |
19 |
5/28 |
نقطه گردشگری |
||
|
ده‌کهنه حمید |
5 |
14 |
19 |
5 |
8 |
8 |
21 |
5/28 |
نقطه گردشگری |
||
|
سادات محمودی |
درب کلات |
7 |
30 |
37 |
3 |
3 |
3 |
6 |
57/33 |
مرکز گردشگری |
|
|
دوراهه غماشکه |
6 |
21 |
27 |
4 |
5 |
5 |
15 |
57/33 |
نقطه گردشگری |
||
|
کتا |
7 |
27 |
34 |
3 |
4 |
4 |
8 |
57/33 |
مرکز گردشگری |
||
|
میمند |
9 |
38 |
47 |
1 |
1 |
1 |
2 |
57/33 |
قطب گردشگری |
||
|
بنستان سادات محمودی |
4 |
35 |
39 |
6 |
2 |
2 |
5 |
57/33 |
مرکز گردشگری |
||
|
دزدک |
8 |
19 |
27 |
2 |
6 |
5 |
15 |
57/33 |
نقطه گردشگری |
||
|
رودشتی |
5 |
19 |
24 |
5 |
6 |
6 |
18 |
57/33 |
نقطه گردشگری |
||
|
چنار |
موگر |
6 |
21 |
27 |
1 |
1 |
1 |
15 |
27 |
قطب گردشگری |
|
|
کبگیان |
ساران |
5 |
26 |
31 |
2 |
4 |
4 |
11 |
6/36 |
نقطه گردگری |
|
|
گردوه |
6 |
27 |
33 |
1 |
3 |
3 |
9 |
6/36 |
نقطه گردشگری |
||
|
صالحان |
5 |
24 |
29 |
2 |
5 |
5 |
13 |
6/36 |
نقطه گردشگری |
||
|
نقاره‌خانه |
5 |
35 |
40 |
2 |
2 |
2 |
4 |
6/36 |
مرکز گردشگری |
||
|
دروهان نقاره‌خانه |
6 |
44 |
50 |
1 |
1 |
1 |
1 |
6/36 |
قطب گردشگری |
||
|
توت‌نده |
سمرون |
5 |
21 |
26 |
1 |
2 |
2 |
16 |
33/30 |
نقطه گردشگری |
|
|
توت‌نده |
5 |
35 |
40 |
1 |
1 |
1 |
4 |
33/30 |
مرکز گردشگری |
||
|
گندی خوری |
5 |
20 |
25 |
1 |
3 |
3 |
17 |
33/30 |
نقطه گردشگری |
||
|
دنا |
بیاره |
7 |
27 |
34 |
2 |
3 |
2 |
8 |
4/31 |
مرکز گردشگری |
|
|
کریک |
10 |
36 |
46 |
1 |
1 |
1 |
3 |
4/31 |
قطب گردشگری |
||
|
کل‌کل عباس‌آباد |
4 |
28 |
32 |
4 |
2 |
3 |
10 |
4/31 |
مرکز گردشگری |
||
|
معصوم‌آباد |
5 |
8 |
13 |
3 |
4 |
4 |
22 |
4/31 |
نقطه گردشگری |
||
|
دارشاهی |
5 |
27 |
32 |
3 |
3 |
3 |
10 |
4/31 |
مرکز گردشگری |
شکل 5- نقشه عملکرد فضایی نقاط روستایی
- رتبه‌بندی حوزه‌های گردشگری روستایی
رتبه هر حوزه گردشگری روستایی با استفاده از جدول فوق استخراج و در جدول ذیل درج گردید. جدول ذیل رتبه حوزه‌های گردشگری روستایی بر اساس متغیر و شاخص‌های (جاذبه‌های طبیعی) و (خدماتی- زیرساختی) به روش گاتمن را نشان میدهد.
جدول 10- رتبه‌بندی حوزه‌های گردشگری روستایی
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
متغیر (خدماتی – زیر ساختی) |
متغیر (طبیعی ) |
رتبه شاخص خدماتی – زیر ساختی |
رتبه شاخص طبیعی |
|
باشت |
بابوئه |
36 |
7 |
2 |
2 |
|
تلخاب |
61 |
13 |
1 |
1 |
|
|
سرابیز |
28 |
6 |
3 |
3 |
|
|
کوه‌خامی |
28 |
7 |
3 |
2 |
جدول 11- رتبه‌بندی حوزه‌های گردشگری روستایی
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
متغیر (خدماتی – زیر ساختی) |
متغیر (طبیعی ) |
رتبه شاخص خدماتی – زیر ساختی |
رتبه شاخص طبیعی |
|
چرام |
چرام |
36 |
9 |
4 |
4 |
|
الغچین |
133 |
31 |
1 |
1 |
|
|
سرفاریاب |
66 |
11 |
2 |
3 |
|
|
پشته زیلایی |
56 |
12 |
3 |
2 |
جدول 12- رتبه‌بندی حوزه‌های گردشگری روستایی
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
متغیر (خدماتی – زیر ساختی) |
متغیر (طبیعی ) |
رتبه شاخص خدماتی – زیر ساختی |
رتبه شاخص طبیعی |
|
بهمئی |
بهمئی گرمسیری شمال |
86 |
16 |
2 |
3 |
|
سرآسیاب یوسفی |
74 |
17 |
3 |
2 |
|
|
بهمئی گرمسیری جنوبی |
96 |
19 |
1 |
1 |
|
|
کفش کنان |
37 |
3 |
4 |
4 |
جدول 13- رتبه‌بندی حوزه‌های گردشگری روستایی
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
متغیر (خدماتی – زیر ساختی) |
متغیر (طبیعی ) |
رتبه شاخص خدماتی – زیر ساختی |
رتبه شاخص طبیعی |
|
دنا |
پاتاوه |
264 |
78 |
1 |
1 |
|
سادات محمودی |
189 |
46 |
2 |
2 |
|
|
چنار |
21 |
6 |
6 |
6 |
|
|
کبگیان |
156 |
27 |
3 |
4 |
|
|
توت‌نده |
76 |
15 |
5 |
5 |
|
|
دنا |
126 |
31 |
4 |
3 |
جدول14- رتبه‌بندی حوزه‌های گردشگری روستایی
|
|
حوزه گردشگری روستایی |
متغیر (خدماتی – زیر ساختی) |
متغیر (طبیعی ) |
رتبه شاخص خدماتی – زیر ساختی |
رتبه شاخص طبیعی |
|
گچساران |
امام زاده جعفر |
243 |
47 |
1 |
1 |
|
بویراحمد گرمسیری |
81 |
15 |
3 |
3 |
|
|
بی‌بی حکیمه |
49 |
6 |
4 |
4 |
|
|
لیشتر |
159 |
32 |
2 |
2 |
جدول 15- رتبه‌بندی حوزه‌های گردشگری روستایی
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
متغیر (خدماتی – زیر ساختی) |
متغیر (طبیعی ) |
رتبه شاخص خدماتی – زیر ساختی |
رتبه شاخص طبیعی |
|
کهگیلویه |
طیبی سرحدی غربی |
114 |
34 |
3 |
3 |
|
طیبی گرمسیری شمالی |
83 |
26 |
5 |
4 |
|
|
عالی طیب |
20 |
5 |
8 |
8 |
|
|
دشمن‌زیاری |
91 |
22 |
4 |
6 |
|
|
دهدشت شرقی |
207 |
40 |
1 |
1 |
|
|
دهدشت غربی |
134 |
35 |
2 |
2 |
|
|
راک |
52 |
15 |
7 |
7 |
|
|
بهمئی سرحدی غربی |
78 |
23 |
6 |
5 |
جدول 16- رتبه‌بندی حوزه‌های گردشگری روستایی
|
شهرستان |
حوزه گردشگری روستایی |
متغیر (خدماتی – زیر ساختی) |
متغیر (طبیعی ) |
رتبه شاخص خدماتی – زیر ساختی |
رتبه شاخص طبیعی |
|
بویراحمد |
زیلائی |
94 |
31 |
4 |
4 |
|
مارگون |
75 |
21 |
6 |
5 |
|
|
دشت‌روم |
151 |
39 |
3 |
3 |
|
|
سپیدار |
84 |
18 |
5 |
6 |
|
|
سرود جنوبی |
426 |
80 |
1 |
1 |
|
|
سرود شمالی |
271 |
71 |
2 |
2 |
|
|
کاکان |
31 |
6 |
8 |
8 |
|
|
لوداب |
41 |
13 |
7 |
7 |
- سطح‌بندی حوزه‌های گردشگری روستایی بر اساس قابلیت جاذبه‌های (طبیعی)
بعد از تعیین رتبه حوزه‌های روستایی میتوان این حوزه‌ها را از نظر مرکزیت جاذبه‌های گردشگری (طبیعی) در پنج سطح به ترتیب جدول زیر طبقه‌بندی کرد. برای تعیین تعداد سطح باید داده‌ها را رده‌بندی کرد، و از دو رابطه n=2k و استفاده می‌شود (بازرگان لاری، 1378: 11). در این روابط n تعداد حوزه‌ها و k تعداد سطوح یا طبقات، R دامنه تغییرات (بالاترین شاخص جاذبه‌ها – پایین‌ترین شاخص جاذبه‌ها)، و C طول رده یا فاصله بین سطوح را مشخص می‌کند. با توجه به تعداد حوزه‌ها 38n= و(3-80)=R در نتیجهK 2=38پس 6<k<5 و با جایگذاری دو مقدار kو R در رابطه دو مقدار و به دست می‌آید از آنجایی که عدد 4/15 به 38 نزدیکتر است داده‌ها به 5 سطح تقسیم می‌شوند بنابراین کران پایین سطح پنجم عبارت از (5/-3) و برای تعیین هرسطح و طول رده، کرانه پایین‌تر با عدد 4/15 جمع می‌شود.
جدول 17- سطح‌بندی حوزه‌های گردشگری روستایی براساس قابلیت جاذبه‌های (طبیعی)
|
سلسله مراتب حوزه گردشگری روستایی |
دامنه شاخص |
حوزه گردشگری روستایی |
|
سطح اول |
1/64+ |
سرود جنوبی، سرود شمالی، پاتاوه |
|
سطح دوم |
1/64-7/48 |
- |
|
سطح سوم |
7/48-3/33 |
دشت‌روم، طیبی سرحدی غربی، دهدشت شرقی، دهدشت غربی، امام‌زاده جعفر، سادات محمودی |
|
سطح چهارم |
3/33-9/17 |
القچین، بهمئی‌گرمسیری جنوبی، دنا، کبگیان، لیشتر، بهمئی‌سرحدی غربی، دشمن‌زیاری، طیبی گرمسیری شمالی، سپیدار، مارگون، زیلائی |
|
سطح پنجم |
9/17-5/2 |
کاکان، لوداب، عالی‌طیب، راک، بویراحمد گرمسیری، بی‌بی حکیمه، چنار، توت‌نده، کفش‌کنان، سرآسیاب یوسفی، کره‌شهبازی، سرفاریاب، پشته زیلائی، سرابیز، آبدگاه، بوستان، تلخاب، بهمئی گرمسیری شمالی |
- سطح‌بندی حوزه‌های گردشگری روستایی بر اساس شاخص‌های (خدماتی - زیرساختی)
تعیین سطوح در این قسمت نیز مثل روش قبل انجام می‌گیرد. با توجه به جدول (2و1) 38n= و (20-271) R= در نتیجه 6<k<5 و و از آنجایی که عدد 83/41 به 38 نزدیکتر است داده‌ها به 6 سطح تقسیم می‌شوند بنابراین کران پایین سطح پنجم عبارت از (5/-20) پس برای تعیین هرسطح کران پایین‌تر را با عدد 83/41 که به 38 نزدیک است جمع می‌شود لازم به ذکر است در جدول (5-16) بالاترین شاخص خدمات-زیرساخت چون فاصله زیادی با داده‌ها داشت، عدد بعدی لحاظ گردید.
جدول 18- سطح‌بندی حوزه‌های گردشگری روستایی بر اساس شاخص‌های (خدماتی - زیرساختی)
|
سلسله مراتب |
دامنه خدماتی |
حوزه گردشگری روستایی |
|
سطح اول |
62/228+ |
پاتاوه، امام‌زاده جعفر، سرود شمال، سرود جنوبی |
|
سطح دوم |
62/228-79/186 |
دهدشت شرقی، سادات محمودی |
|
سطح سوم |
79/186-96/144 |
کبگیان، لیشتر، دشت‌روم |
|
سطح چهارم |
96/144-13/103 |
طیبی سرحدی غربی، دهدشت غربی، دنا،القچین |
|
سطح پنجم |
13/103-3/61 |
بهمئی گرمسیری جنوبی، بهمئی گرمسیری شمالی، سرآسیاب یوسفی، توت‌نده، بویراحمد گرمسیری، بهمئی سرحدی غربی، دشمن‌زیاری، طیبی گرمسیری شمالی، سپیدار، مارگون، زیلائی، سرفاریاب |
|
سطح ششم |
3/61-5/19 |
کاکان، لوداب،عالی‌طیب، راک، بی‌بی حکیمه، چنار، کفش‌کنان، چرام، پشته‌زیلائی، سرابیز، کوه‌مرخامی، بابوئی، تلخاب |
- پاسخگویی به سوالات پژوهش
- آیا روستاهای استان کهگیلویه و بویراحمد از مزایای ناشی از اکوتوریسم به صورت یکسان بهره می‌برند؟ با توجه به سطح‌بندی که بر اساس جاذبه طبیعی و خدمات - زیرساخت‌های مربوطه در قسمت پیشین انجام شده است از روستاهای مورد مطالعه 41 روستا در سطح قطب گردشگری، 50 روستا در سطح مرکز گردشگری و تعداد 62 روستا در سطح نقطه گردشگری ارزیابی شده است. که شامل: روستاهای بوستان، بهره‌عنا، سرابیز، آبدگاه در شهرستان باشت، پوله، شهنیز، حسین‌آبادعلیا، سفیدار مرکزی، سرآبتاوه، مهریان، بلهزار، منصورخانی، آبمورد دم لوداب در شهرستان بویراحمد، سرآسیاب‌یوسفی، گچ‌بلند، شهرک ولیعصر، قلعه ممبی در شهرستان بهمئی، جنگ‌زدگان، دیل، باباکلان، مظفرآباد در شهرستان گچساران، جاورده، شوتاور، ایدنک، جانخانی، قلعه‌دختر، طولیان، چنگلوا، راک، لیراب، درغک در شهرستان کهگیلویه، سواری، مندان، برآفتاب سرفاریاب، بردیان، کره‌شهبازی در شهرستان چرام، کریک، دروهان نقاره‌خانه، موگر، بادنگان علیا، میمند در شهرستان دنا هستند. بنابراین همه روستاهای مورد مطالعه از مزایای ناشی از سود گردشگری و اکوتوریسم به صورت یکسان بهره مند نیستند با توجه به این اطلاعات میتوان سود ناشی از اکوتوریسم را در حوزه روستایی به صورت زیر رتبه‌بندی کرد.
- رتبه اول روستاهای واقع در شهرستان کهگیلویه با 10 قطب گردشگری؛
- رتبه دوم روستاهای شهرستان بویراحمد با 9 قطب گردشگری؛
- رتبه سوم به روستاهای شهرستان‌های چرام و دنا هر کدام 5 قطب گردشگری؛
- رتبه چهارم روستاهای شهرستان‌های باشت، بهمئی و گچساران هر کدام 4 قطب گردشگری.
جدول 19- عملکرد فضایی نقاط روستایی بر اساس شهرستان
|
عملکرد فضایی شهرستان |
نقطه گردشگری با کد 1 |
مرکز گردشگری با کد 2 |
قطب گردشگری با کد 3 |
مجموع |
|
باشت |
1 |
0 |
4 |
5 |
|
بویراحمد |
19 |
17 |
9 |
45 |
|
بهمئی |
4 |
2 |
4 |
10 |
|
چرام |
2 |
3 |
5 |
10 |
|
کهگیلویه |
14 |
7 |
10 |
31 |
|
گچساران |
8 |
7 |
4 |
19 |
|
دنا |
14 |
14 |
5 |
33 |
|
مجموع |
62 |
50 |
41 |
153 |
جدول 20- جاذبه‌های اکوتوریسم روستایی استان کهگیلویه و بویراحمد
|
جاذبه شهرستان |
کوهستان |
غار |
دشت |
رودخانه |
چشمه |
آبشار |
جنگل |
دریاچه |
مجموع جاذبه طبیعی |
|
باشت |
4 |
4 |
5 |
4 |
5 |
0 |
5 |
0 |
27 |
|
بویراحمد |
44 |
37 |
40 |
31 |
34 |
5 |
45 |
3 |
239 |
|
بهمئی |
10 |
5 |
10 |
7 |
5 |
1 |
6 |
1 |
45 |
|
کهگیلویه |
28 |
21 |
31 |
20 |
27 |
6 |
13 |
1 |
147 |
|
گچساران |
16 |
4 |
16 |
3 |
13 |
2 |
10 |
0 |
64 |
|
چرام |
9 |
6 |
8 |
4 |
9 |
1 |
5 |
1 |
43 |
|
دنا |
32 |
17 |
29 |
22 |
19 |
8 |
33 |
2 |
162 |
|
مجموع |
143 |
94 |
139 |
91 |
112 |
23 |
117 |
8 |
727 |
- وضعیت زیرساخت‌های مرتبط با توسعه اکوتوریسم در روستاهای استان چگونه است؟ از مجموع 153 روستای نمونه تعداد 62 روستا در سطح نقطه گردشگری قرار گرفته‌اند و 50 روستا در سطح مرکز گردشگری قرار دارند. داده‌های مربوط به توان‌های طبیعت گردی در زوستاهای مورد مطالعه حاکی از قابلیت‌های بالای روستاهای مذکور است با این حال عدم دسترسی به زیرساخت‌های مناسب باعث قرار گرفتن این روستاها در سطح مرکز و نقطه گردشگری شده است. بنابراین، 112 روستای مورد مطالعه از زیرساخت‌های مناسب جهت توسعه اکوتوریسم برخوردار نیستند.
4- نتیجه‌گیری
با توجه به سطح‌بندی جاذبه طبیعی و خدماتی – زیرساختی، 41 روستا در سطح قطبگردشگری، 50 روستا در سطح مرکزگردشگری و تعداد 62 روستا در سطح نقطهگردشگری ارزیابی شده است. در بین شهرستان‌های استان کهگیلویه و بویراحمد، شهرستان‌های کهگیلویه و بویراحمد با 10 و 9 قطبگردشگری رتبه اول و دوم از نظر سطح‌بندی جاذبه‌های گردشگری و زیرساختی را دارا هستند. بنابراین، از نظر برنامهریزی جهت جذب گردشگران روستایی و اکوتورسیم در بازه زمانی نزدیک از توان مناسب برخوردار هستند و چنانچه زمینه‌سازی برای جذب گردشگران روستایی و اکوتوریسم در این مناطق انجام شود با توجه به بهرهمند بودن از زیرساخت‌های لازم آسیب‌پذیری کمتری از سوی گردشگران به محیط‌های طبیعی و انسانی این مناطق وارد خواهد شد از سویی با توجه به توان‌های طبیعی و انسانی بالا امکان معرفی گونه‌های مختلف گردشگری فرهنگی، قومی، عشایری، شیوه معیشت و گذران زندگی، آداب و رسوم و سبک پوشاک و البسه زنان و مردان، غذا و نوشیدنی‌های سنتی، گیاهان دارویی، آیین رفتاری و ... میتوان جاذب برای گردشگران داخلی و خارجی در طول سال و نیز با تاکید بر فصول خاص باشد به طوری که برای جذب گردشگر علاقه‌مند به جاذبه‌های عشایری و قومی و فرهنگی در هر دو شهرستان میتوان برنامهریزی کرد. در فصول بهار و تابستان گردشگری ییلاق در شهرستان بویراحمد و در فصول پاییز و زمستان گردشگری قشلاقی در شهرستان کهگیلویه برای علاقه‌مندان برنامهریزی کرد. از مجموع 153 روستای نمونه تعداد 62 روستا در سطح نقطهگردشگری و 50 روستا در سطح مرکزگردشگری قرار دارند. بنابراین، از نظر برنامهریزی 50 روستای با توان مراکز گردشگری در پروسه‌های میان‌مدت برنامهریزی گردشگری قرار می‌گیرد تا با توجه به ایجاد زیرساخت‌های لازم، شرایط پذیرش گردشگر برای آنها لحاظ شود. همچنین 62 نقطه روستایی با سطح پایین‌تر که از نظر سطح‌بندی جزو نقطهگردشگری قرار گرفته‌اند باید در پروسه‌های طولانی‌مدت وارد عرصه گردشگری شوند زیرا عدم برخورداری از زیرساخت‌های گردشگری علیرغم توان بالا در جاذبه‌های طبیعی، به آسیب‌های جبران ناپذیر زیست‌محیطی و اجتماعی و فرهنگی در منطقه منجر خواهد شد.
5- پیشنهادها
- برنامهریزی جذب گردشگر در روستاهای در سطح قطبگردشگری (41 روستا) در فرایند زمانی کوتاه‌مدت؛
- برنامهریزی برای تجهیز زیرساخت‌ها و جذب گردشگر در روستاهای در سطح مرکزگردشگری (50 روستا)، در فرایند زمانی میان‌مدت؛
- برنامهریزی برای تجهیز زیرساخت‌ها و جذب گردشگر در روستاهای واقع در سطح نقطهگردشگری (62 روستا)، در بازه زمانی بلندمدت؛
- در شهرستان‌های دنا و بویراحمد در فصول بهار و تابستان گردشگری عشایری ییلاقی و در فصل زمستان گردشگری ورزش‌های زمستانی(کوهنوردی، پیست اسکی و ...) پیشنهاد می‌شود؛
- در شهرستان چرام با توجه به اقلیم متفاوت در فصول سال، قابلیت توسعه گردشگری سردسیری و گرمسیری را داراست. در فصول پاییز و زمستان گردشگری قشلاق در دشت‌های چرام و در فصول تابستان و بهار گردشگری ییلاق در مناطق سردسیری طسوج؛
- برنامهریزی در جهت بهره‌برداری مناسب و علمی از گیاهان دارویی (آویشن، بومادران، پونه، موسیرکوهی، گل نگین (لاله‌های واژگون) و ...) موجود در منطقه؛
- گردشگری زمستان در روستاهای واقع در شهرستان‌های سردسیری بویراحمد، دنا، طسوج و چرام؛
- گردشگری خرید: سوغات، صنایع‌دستی، لباس محلی؛
- گردشگری کشاورزی در شهرستان‌های بوبراحمد، کهگیلویه، چرام، گچساران، باشت، بهمئی و دنا؛
- گردشگری شکار و بازدید از مناطق حفاظت شده دنا و کوه خامی؛
-گردشگری کوه‌نوری در کوه‌های استان بخصوص شهرستان دنا؛
- گردشگری غار نوردی به خصوص غار ده‌شیخ و غار دوفیری در شهرستان دنا؛
- گردشگری چشمه‌های آب‌گرم در شهرستان گچساران؛
- طبیعت‌گردی در کل استان به خصوص مناظر بکر و دیدنی (جنگل‌ها و دشت‌ها) در فصول بهار و تابستان؛
- تأسیس و بازسازی مجموعه‌های گردشگری، تفریحی در حوزه روستایی با مشارکت بخش خصوصی.
- تقویت مشارکت بخش خصوصی و شهروندان در جهت رشد بخش‌های مختلف گردشگری روستایی و جلوگیری از انحصاری بودن این بخش‌ها در دست نهادهای دولتی.
منابع
ایرانژاد، ر، گلی، ع، و لهسایی‌زاده، ع.(1394). مقایسه پیامدهای اجتماعی – اقتصادی و زیست‌محیطی خشک شدن دریاچه ارومیه در سکونتگاه‌های روستایی غرب و شرق پیرامون دریاچه ارومیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، 1-171.
بصیرت، م. (1390). آمایش سرزمین، چاپ اول، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، راه‌دان.
بازرگان لاری، ع (1378)؛ آمارکاربردی، انتشارات دانشگاه شیراز، چاب اول، شیراز، ص322.
حسنوند، ا، و حسنوند، ا. (1390). امکان سنجی گردشگری روستایی و آثار آن بر توسعه روستایی مطاله موردی: منطقه کهان در شهرستان مسلسله، فصلنامه توسعه روستایی، 2، 187-201.
رکن‌الدین افتخاری، ع، مهدوی، د، و اکبری سامانی، ن. (1392). ارائه‌ی الگوهای برنامهریزی توسعه گردشگری پایدار روستایی (مطالعه موردی: دهستان لواسان کوچک)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 1، 123-146.
ساعی، ع، و نائیچی، م، (1389). تحلیل جامعه شناختی جذب گردشگری فرهنگی در ایران: مطالعه موردی، گردشگران خارجی استان اصفهان، فصلنامه علوم اجتماعی، 52، 175-205.
شجاعی، م، منزوی، م، و تراب‌احمد، م. (1393). آمایشی بر ظرفیت‌های توسعه پهنه‌های طبیعت‌گردی استان قم، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 33، 154-174.
شریفی، م، و بستانی، ع. (1394). پهنهبندی اکوتوریسم با استفاده از مدل فازی. مطالعه موردی: شهرستان شیراز، مجله آمایش جغرافیایی فضا، 16، 1-18.
عطایی، پ، ایزدی، ن، و یعقوبی‌فرانی، ا. (1394). سازه‌های تعیین‌کننده جذب گردشگران در مناطق روستایی از دیدگاه جامعه میزبان (مطالعه موردی: روستای اسفیدان، شهرستان بجنورد)، فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، 2، 325-336.
غفاری، ر. (1387). مقدمه‌ای بر برنامهریزی کالبدی سکونت گاه‌های روستایی. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، نوبت چاپ اول شهرکرد، 138.
قدیری‌معصوم، م، باغیانی، ح، و نیک‌سیرت، م. (1393). اثرات اکوتوریسم بر توسعه پایدار روستاهای نواحی بیابانی، مطالعه موردی؛ مجموعه روستایی ده‌بالا در دهستان شیرکوه، استان یزد، مجله جغرافیا و برنامهریزی محیطی، 3، 131-148.
کاظمیه، ف، صدیقی، ح، و حیدری، م. (1394). اولویت‌بندی روستاهای دارای جاذبه گردشگری در استان آذربایجان شرقی با استفاده از تحلیل سلسله مراتب، فصلنامه راهبردی تویسعه روستایی، 2، 1394، 259-274.
مدیری، م، سلیمی‌منش، ج، عباسی، م، باقری،س، و شکری، س. (1390). تحلیل و ارزیابی پتانسیل‌ها و راهبردهای توسعه اکوتوریسم در منطقه ریجاب کرمانشاه، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 78، 43-49.
Chapple, K., & Montero, S. (2016). From learning to fragile governance: Regional economic development in rural Peru. Journal of Rural Studies, 44, 143-152.
Gavrilă-Paven, I. (2015). Tourism Opportunities for Valorizing the Authentic Traditional Rural Space–Study Case: Ampoi And Mures Valleys Microregion, Alba County, Romania. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 188, 111-115.
Jeong, J. S., Montero-Parejo, M. J., García-Moruno, L., & Hernández-Blanco, J. (2015). The visual evaluation of rural areas: A methodological approach for the spatial planning and color design of scattered second homes with an example in Hervás, Western Spain. Land Use Policy, 46, 330-340.
Li, H. , Chen, J. L. , Li, G. , & Goh, C. (2016). Tourism and regional income inequality: Evidence from China. Annals of Tourism Research, 58, 81-99. doi: http://dx. doi. org/10. 1016/j. annals. 2016. 02. 001.
Mascarenhas, A., Ramos, T. B., Haase, D., & Santos, R. (2015). Ecosystem services in spatial planning and strategic environmental assessment—A European and Portuguese profile. Land Use Policy, 48, 158-169.
Yang, Y., & Fik, T. (2014). Spatial effects in regional tourism growth. Annals of Tourism Research, 46, 144-162.
)
