نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
کلیدواژه‌ها
سنجش رضایت مردم از خدمات رفاه عمومی در نظام کاربری اراضی شهری(مطالعه موردی: مناطق 14، 15 و 16 شهرداری تهران)
|
بتول مجیدی خامنه: |
عضو هیأت علمی گروه جغرافیا، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران * |
چکیده
کیفیت و کمیت خدمات رفاه عمومی یکی از مهمترین شاخصهای سنجش برخورداری و یا عدم برخورداری یک منطقه از امکانات و تسهیلات خصوصا در ارتباط با کاربری اراضی شهری است. در این رابطه ویژگی و خصوصیت اصلی یک منطقه شهری در میزان امنیت و رفاهی است که برای ساکنان آن به همراه می‌آورد. در این زمینه نقش سرانههای شهری بسیار حیاتی است. در حقیقت در یک منطقه شهری، سرانههای بالا به معنای برخورداری بیشتر و تراکم کمتر است. در این پژوهش برای سنجش رفاه عمومی از خدماتی که نقش مهمی در رضایت مردمی دارند از جمله شاخصهای آموزشی، فضای سبز، فرهنگی، مذهبی، بهداشتی-درمانی، ورزشی و توریستی در سه منطقه 14، 15 و 16 شهرداری تهران استفاده شده است. در ادامه جهت سنجش رضایت مردمی از آزمون آنوا و نیز از مدل ویکور برای رتبهبندی بهره جسته شده است. نتایج تحقیق نشانگر آن است که منطقه 16 با کسب امتیاز 1 دارای حداکثر برخورداری از خدمات رفاه عمومی و منطقه 14 با امتیاز 0 دارای حداقل و منطقه 15 نیز در بین سه منطقه با کسب 46/0 امتیاز در حد متوسط برخورداری قرار دارد. از جمله مهمترین کاربریهایی که در کسب بیشترین رتبه در منطقه 16 موثر بوده است میتوان به فرهنگسرای بهمن، بیمارستانهای فرامنطقهای آیت الله کاشانی، تختی و امیرالمومنین و ورزشگاه کارگران و مرغوبکار اشاره نمود. کمبود زمینهای ساخته نشده جهت توسعه آتی، تراکم بالای جمعیت در بافتهای مسکونی از جمله عوامل کسب امتیاز کم منطقه 15 و امتیاز 0 در منطقه 14 میباشند.
واژه‌های کلیدی: رضایت، خدمات رفاه عمومی، کاربری اراضی، مدل VIKOR، مناطق 14، 15 و 16 شهرداری تهران
1- مقدمه
1-1- طرح مسأله
شهرهای امروزی با مسائل و مشکلات بسیاری روبه رو میباشند. یکی از مسائل و آسیب هاى اجتماعى که جوامع انسانى در طول تاریخ خود با آن دست به گریبان بودهاند، موضوع نابرابری و عدم برخورداری اکثریت جامعه از سرانههای شهری است. بر این اساس بعد از انقلاب صنعتی و در چارچوب یک نظام شهری به طبقهبندی و تخصیص کاربریها با در نظر گرفتن شاخصهای رفاهی تاثیرگذار بر ارتقای کیفیت زندگی و استانداردهای، توجه جدی گردید. مسألهای که بعدها در ادبیات موضوعی با عنوان رفاه عمومی یا اجتماعی مطرح گردید. رفاه اجتماعی مقولهای یکپارچه و منسجم است که از تلاقی عوامل اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی در سطح زندگی عینیت مییابد.
در یک شهر بسترسازی جهت گسترش خدمات رفاه عمومی با برنامهریزی کاربری اراضی رابطه تنگاتنگی دارد. برنامهریزی کاربری اراضی رسالت ویژهای در دستیابی به اهداف کلان اجتماعی، اقتصادی و کالبدی داشته (سعید نیا، 1382: 7) و هدف نهایی آن ایجاد نوعی تعادل اکولوژیک و عدالت اجتماعی در روند توسعه و عمران شهری است (مهدیزاده، 1382: 279). در تعریف برنامه ریزی کاربری اراضی آمده است که به عنوان هسته اصلی برنامهریزی شهری، علم تقسیم زمین و مکان برای کاربردها و مصارف مختلف زندگی به منظور استفاده موثر از زمین و انتظام فضایی کاراست(پور محمدی، 1383: 3) و هدف آن بر قراری تعادل پایدار بین نیازهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی است (Deininger, 2009: 45). از این رو کاربری اراضی شهری با بهرهگیری از سرانهها و سیاستهای رفاهی مناسب زمینهی رسیدن به استانداردهای زندگی ایدهآل را فراهم آورده و باعث گسترش خدمات رفاه عمومی در جامعه میشود.
مهمترین هدف برنامهریزی کاربری زمین ملاحظات رفاه عمومی است که عوامل تعیین کننده آن عبارتند از: ایمنی،آسایش و امنیت. این عوامل وسیلهای برای رسیدن به اهداف کلان در کاربری زمین شهری است که بر دو پایه اصلی یعنی ارزشهای توسعه پایدار و اعتلای کیفیت زندگی استوار است(رضویان، 1381: 56). این اهداف کلان در چارچوب مسائل شهری عبارتند از: عرضهی مناسب زمین شهری برای جمعیت موجود و آتی، تامین هزینه خدمات شهری به گونهای که استفاده از منابع را نسبت به منافع اقتصادی و اجتماعی بهینه نماید و مهمتر از همه، ایجاد برابری و تعادل بین گروههای مختلف درآمدی برخوردار از زمین، مسکن و خدمات شهری(دینکرلی، 1376). این عوامل در چارچوب عرصهی عمومی شهری تحقق مییابد که در آن اراده جمعی نقش پر رنگی داشته باشد. عرصه عمومی پهنه ارتباطات اجتماعی فراتر از دایره دوستان، خانواده و روابط حرفهای است(Hajer, 2001: 11).
برای انتخاب معیارهای کاربری اراضی ضابطههای مختلفی وجود دارند که اهم آنها به قرار زیر است(حاجی خانی، 1372):
جامعیت: یعنی معیار انتخابی در کل شهر دارای مفهوم باشد؛
عمومیت: برای طبقات مختلف ساکن در شهر قابل تعمیم باشد؛
پایداری: معیار کاربری اراضی باید در طول زمان و نواحی مختلف معنی دار باشد؛
وضوح: در صورت نیاز، هر معیار با بکارگیری زیرشاخصهای مناسب، مشخصتر و واضحتر بیان گردد؛
سهولت: امکان دسترسی آسان به نتایجی که قابلیت ثبت، انتقال و اجرا را نیز داشته باشد؛
سودمندی: دارای نتایج مثبت و منطقی باشد؛
حساسیت: معیارها می‌بایست نسبت به تغییرات صورت گرفته در طول زمان حساسیت داشته باشند
در برنامهریزی کاربری زمین شهری برای انتخاب مکانهای مناسب جهت استقرار هر یک از فعالیتهای شهری باید به سه مسأله مهم توجه کرد(قاضیزاده، 1370: 149):
الف: سازگاری نوع فعالیت مورد نظر در مکان با فعالیتهای همجوار؛
ب: مکان بهینه برای استقرار فعالیت مورد نظر؛
ج: مناسب بودن مکان و فعالیت مورد نظر با نیازهای منطقه(ظرفیت).
توسعه کاربریهای مختلط از جمله مسائلی است که در شهرها باید به آن توجه شود. توسعه کاربری مختلط به معنای ترکیبی از کاربریهای تجاری( برای مثال خرده فروشی، اداری و تفریحی) و کاربریهای غیرتجاری همانند مسکونی است که ممکن است به صورت عمودی( برای مثال واحدهای مسکونی بالای فروشگاه خرده فروشی) و یا افقی(کاربری مسکونی در مجاورت خردهفروشی) ترکیب شوند( وحیدی، 1389: 24). هدف این نوع کاربری بهتر شدن وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه شهری است. به طوری که نیازهای همه گروههای شهری با استفاده بهینه از منابع و امکانات فراهم گردد و همچنین نیازهای نسل آینده را نیز در نظر بگیرد که حداقل وضع آنها بدتر از نسل فعلی ما نشود.
در سالهای آغازین هزاره سوم، جهان دستخوش تغییرات بسیاری شده است. در نیمه دوم قرن بیستم پیشرفت‌های شگرفی در علم و تکنولوژی حاصل گردید. در این راستا، ارتباطات تسهیل شده و علم پزشکی بسیاری از بیماری‌های کشنده را کنترل نموده و آنچه روزی برای جامعه بشری آرمان و آرزو بوده در دنیای کنونی به تحقق پیوسته است. این موضوع منجر به گسترش رفاه عمومی در اکثر جوامع و تشکیل گروههای مردم نهاد برای دفاع از حقوق خود یعنی تلاش جهت بهرهمندی از حداقل استاندارد رفاه عمومی و امنیت گردید. مجموع این عوامل منجر به ظهور واژه رفاه عمومی در مباحث شهری شد. رفاه عمومی را میتوان به عنوان پاسخی مستقیم به نیازهای انسان، تعریف کرد. هر چند در این صورت باید نیازهای ضروری انسان را تشخیص داد تا نتیجه مطالعات ثمربخش باشد.
در این پژوهش با بهرهگیری از کاربریهای تاثیرگذار در خدمات رفاه عمومی به تحلیل و رتبهبندی سه منطقه از تهران یعنی مناطق 14، 15 و 16 پرداخته و پایدارترین منطقه در این زمینه مورد شناسایی قرار میگیرد. برای رسیدن به پاسخ این سوأل که: میزان رضایت از خدمات رفاهی در مناطق مورد مطالعه چگونه است؟ از آزمون T تک نمونهای و برای مقایسه میزان رضایت در مناطق از آزمون آنوا استفاده میشود. در پایان نیز رتبهبندی سطح برخورداری مناطق از طریق مدل ویکور انجام میپذیرد.
1-2- اهداف پژوهش
سرانههای شهری یکی از شاخصهای مهم و تاثیرگذار در شناخت وضعیت توسعهیافتگی و رفاه عمومی در یک شهر است. مسلما هرچه سرانههای کاربریهای موجود در یک شهر بیشتر باشد میزان رفاه عمومی نیز افزایش مییابد. این موضوع با تراکم شهری رابطه معکوس دارد. کاربریهای توسعه یافته و بالاتر از استاندارد ملی و شهری منجر به آسایش بیشتر ساکنان آن شده و بر امنیت و آرامش روانی شهروندان تاثیر بسزایی دارد. این مطالعه میتواند به شناخت مناطق مطلوب با کاربریهای بالاتر از استاندارد کمک نموده و طبقهبندی بنیادین در سطح محله، منطقه و شهر را برای مسئولان فراهم نماید. همچنین از مجموع این مطالعات میتوان به محرومیت نسبی کاربریهای موجود در یک محدوده در مقایسه با سایر مناطق پی برد و در برنامهریزیها نسبت به رفع کاستیها اقدام نمود.
1-3- پیشینه پژوهش
در کشور ما توجه به مفهوم کاربری اراضی خصوصا در زمینه مکانیابی یا ارزیابی کارآیی یکی از موضوعات نسبتا جدید در مباحث شهری است. از اولین مطالعات در این زمینه میتوان به بررسی که توسط پرهیزگار(1376) با عنوان" مکانگزینی خدمات شهری یا تحقیق در مدلها و GIS شهری، نمونه موردی: شهر تبریز" صورت گرفته اشاره نمود که در این بررسی محقق به مکانگزینی مراکز آتشنشانی شهر تبریز با استفاده از مدلهای GIS پرداخته و شعاع دسترسی این کاربری را مورد ارزیابی قرار داده است. این امر منجر به ارائه الگوی بهینه مکانیابی در شهر تبریز و ارائه پیشنهادات جدید شده است. از دیگر بررسیهای انجام شده در این زمینه میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
لاوی(1387)، در پایاننامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان"بررسی نابرابریهای فضایی در دسترسی به خدمات درمانی عمومی و ارائه راهبردهای بهبود آن. نمونه موردی: منطقه 10 شهرداری اصفهان" به تحلیل فضایی خدمات درمانی عمومی با الگو گرفتن از مطالعه وانگ و لو و همچنین روش ناحیه خدماتی شناور دو مرحلهای پرداخته و حوزههای مختلف منطقه را از نظر دسترسی پیاده به مراکز درمانی عمومی را مورد تحلیل قرار داده است. در نهایت نیز مکانگزینی تفصیلی این کاربری را در قالب یک نظام برنامهریزی کاربری اراضی و از طریق نرم افزار Arc GIS نمایش داده است.
باقری(1385) در پژوهش خود با عنوان" تحلیل فضایی کاربری آموزشی شهر میانه" به بررسی مهمترین عوامل تاثیرگذار در مکانیابی کاربری آموزشی مانند تعداد مدارس، شعاع دسترسی دانشآموزان به مدارس، ظرفیت و سازگاری کاربریهای آموزشی با کاربری همجوار در شهر پرداخته و با تأکید بر شاخص قیمت زمین به این نتیجه رسیده که مدارس بیشتر در زمینهایی استقرار یافتهاند که قیمت زمینها قیمت نازلی دارند و نیز از نظر استانداردها و معیارهای برنامهریزی کاربری اراضی در سطح مطلوبی قرار ندارند.
زنگی آبادی و همکاران(1388) در پژوهش خود با عنوان"تحلیل پراکنش فضایی مبلمان ورزشی در پارکهای شهری و تاثیر آن بر رضایت و استقبال شهروندان، مطالعه موردی: شهر اصفهان" به بررسی متغیرهای منطقه سکونت شهروندان، نوع پارک، وضعیت تاهل و وجود برنامههای ورزش صبحگاهی در استفاده از مبلمان ورزشی و امکانات تفریحی در محدوده شهر پرداخته و به این نتیجه رسیدهاند که سن و فاصله از کاربری فضای سبز در انگیزه فعالیت ورزشی افراد موثر بوده و در حقیقت دسترسی بهتر منجر به رضایت و استقبال بیشتر شهروندان در استفاده از مبلمان ورزشی در پارکهای شهری میشود.
1-4- معرفی محدودههای مورد مطالعه
منطقه 14 شهرداری با مساحتی حدود 04/22 کیلومتر مربع از مناطق کم وسعت تهران است که از شمال به خیابان پیروزی ، از غرب به خیابان 17 شهریور، از جنوب به خیابان خاوران و از شرق به بزرگراه بسیج مستضعفین منتهی میشود(سایت شهرداری منطقه 14 تهران). منطقه 15 شهرداری با مساحتی حدود 5/28 کیلومتر مربع، واقع در شرق تهران است و از شمال به پادگان قصر فیروزه، از غرب به خیابان فدائیان اسلام، از جنوب به خیابان دولت آباد و از شرق به اراضی افسریه منتهی می شود.(سایت شهرداری منطقه 15 تهران). منطقه 16 شهرداری نیز واقع در جنوب شهر تهران با وسعتی حدود 16/67 کیلومتر مربع می‌باشد که از شمال به خیابان شوش، از شرق به خیابان فدائیان اسلام، از جنوب به بزرگراه آزادگان و از غرب به خیابان بهمن یار و بزرگراه شهید تندگویان منتهی میشود. (سایت شهرداری منطقه 16 تهران).
شکل 1: موقعیت مناطق 14، 15 و 16 شهرداری تهران
1-5- مواد و روشها
روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی است که در آن با بهرهگیری از 360 پرسشنامه از 3 منطقهی مورد مطالعه (118 پرسشنامه برای منطقه14 ، 115 پرسشنامه برای منطقه 15 و 124پرسشنامه برای منطقه 16)، به ارزیابی رضایت مردمی از خدمات رفاه عمومی و همچنین طبقهبندی و تحلیل دادهها بر اساس 7 شاخص تاثیر گذار پرداخته شده است. به دلیل تنوع شاخصها از مهمترین سرانهها مانند آموزشی، فضای سبز، فرهنگی، مذهبی، بهداشتی- درمانی، ورزشی و توریستی بهره جسته شده است. برای بررسی میزان رضایت در مناطق از آزمون Tتک نمونه ای و برای مقایسه میانگین بین مناطق از آزمون آنوا استفاده شده است. همچنین رتبهبندی مناطق بر اساس مدل ویکور انجام پذیرفته است. مهمترین کاربریهای تاثیرگذار و نیز سرانهی استاندارد آن بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری در جدول زیر ارائه گردیده است:
جدول 1: سرانههای استاندارد کاربریهای شهری
|
ردیف |
نام کاربری |
سرانه(متر مربع) |
|||
|
شهرهای زیر 50هزار نفر |
بین 50 تا 250 هزار نفر |
بین 250 تا 1 میلیون نفر |
بیش از 1 میلیون نفر |
||
|
1 |
آموزشی |
5≥ سرانه ≥3 |
|||
|
2 |
بهداشتی-درمانی |
5/1≥ سرانه ≥1 |
5/1≥ سرانه ≥1 |
2≥ سرانه ≥1/1 |
2≥ سرانه ≥2/1 |
|
3 |
مسکونی |
50 ≥ سرانه |
40 ≥ سرانه |
35≥ سرانه |
25 ≥ سرانه |
|
4 |
ورزشی و تفریحی |
5/1≥ سرانه ≥1 |
5/1≥ سرانه ≥1 |
2≥ سرانه ≥1/1 |
2≥ سرانه ≥2/1 |
|
5 |
توریستی و گردشگری |
2/0≥ سرانه |
5/0≥ سرانه ≥2/0 |
5/0≥ سرانه ≥2/0 |
75/0≥ سرانه ≥2/0 |
|
6 |
فرهنگی |
75/1≥ سرانه ≥1 |
75/1≥ سرانه ≥1 |
2≥ سرانه ≥1/1 |
5/2≥ سرانه ≥2/1 |
|
7 |
مذهبی |
5/0≥ سرانه ≥3/0 |
5/0≥ سرانه ≥3/0 |
75/0≥ سرانه ≥5/0 |
75/0≥ سرانه ≥5/0 |
|
8 |
تجاری و خدماتی |
2 ≥ سرانه |
8 ≥ سرانه ≥ 6 |
10 ≥ سرانه ≥6 |
10≥ سرانه ≥ 8 |
|
9 |
صنعتی |
6 ≥ سرانه |
5/2 ≥ سرانه |
3 ≥ سرانه |
5/3 ≥ سرانه |
|
10 |
حمل و نقل و انبارداری |
30 ≥ سرانه |
30 ≥ سرانه |
30 ≥ سرانه |
30 ≥ سرانه |
منبع: شورای عالی شهرسازی و معماری، مصوبه 10/3/1389
1-6- مدل VIKOR
یکی از مدلهای رایج در تصمیم گیری و انتخاب گزینه برتر مدل ویکور می باشد. این مدل از سال 1984 بر مبنای روش توافق جمعی و با داشتن معیارهای متضاد تهیه شده و عموما برای حل مسائل گسسته کاربرد دارد. در واقع مدل ویکور از طریق ارزیابی گزینهها بر اساس معیارها، گزینهها را همانند روش تاپسیس و الکتر اولویت بندی یا رتبه بندی می کند..در این مدل معیارها از طریق روشهای خاص در مدل ویکور ارزیابی و سپس گزینهها بر اساس معیارها و با ترکیب در ارزش معیارها رتبه بندی می شوند. در حقیقت در این مدل همواره چند گزینه مختلف وجود دارد که بر اساس چندین معیار به صورت مستقل ارزیابی شده و در نهایت بر اساس ارزش، رتبهبندی می گردند. تفاوت اصلی این مدل با مدلهای تصمیم گیری سلسله مراتبی یا شبکه ای این است که بر خلاف آنها، در این مدل مقایسات زوجی بین معیارها و گزینهها صورت نمی گیرد و هر گزینه مستقلا توسط یک معیار سنجیده و ارزیابی می گردد.
مزیت مدل ویکور این است که الزامی به استفاده از نظرات کارشناسان نیست بلکه می توان از دادههای خام استفاده کرد.
جهت نرمال سازی ماتریس تصمیم گیری از فرمول زیر استفاده میشود:
برای وزن دار کردن، مقادیر ماتریس نرمال هر یک از گزینهها بر وزن معیارها (که قبلا از روشهای دیگر به دست آمده بود) ضرب می گردد.
در مرحله بعدی برای تعیین نقطه ایدهآل مثبت و منفی هر معیار، بهترین و بدترین را در میان همه گزینهها تعیین کرده و به ترتیب + f و – f مینامیم:
f + = Max f ij
f – = Min f ij
برای محاسبه مقدار سودمندی و تأسف معیارها نیز از رابطه زیر استفاده میشود:
در نهایت نیز جهت محاسبه هر گزینه شاخص ویکور از رابطه زیر استفاده می شود:
که در این رابطه
-V عدد ثابت 5/0
- مجموع مقدار S برای هر گزینه
-S-بزرگترین عدد شاخص S برای هر گزینه
کوچکترین عدد شاخص S برای هر گزینه
مجموع مقدار R برای هر گزینه
-R- بزرگترین عدد شاخص R برای هر گزینه
کوچکترین عدد شاخص R برای هر گزینه
کاربری اراضی شهری
از دهههای میانی قرن بیستم که اندیشه کارکردگرایان بر فرآیند کاربری اراضی شهری حاکم بود تاکنون برنامهریزان از ابزارهایی به نام استانداردهای فضایی برای تخصیص زمین به هر کاربری و نیز برآورد میزان نیاز به کاربریهای مختلط در شهرها استفاده نمودهاند. استانداردهای فضایی مبین میزان فضای مطلوب هر کاربری برای انجام فعالیتهای انسان است(بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، 1386: 76). این امر منجر به توسعه دیدگاه برنامهریزی به کاربری زمین گردید که با پیدایش شهرسازی جدید ظهور نمود(زیاری، 1381: 64).
برنامهریزی کاربری اراضی غالبا به سوی قوانین کاربری گرایش دارد لیکن این به معنای منطقهبندی نیست (Barnett, J., 2004). در تعریف برنامهریزی کاربری اراضی شهری آمده است که ساماندهی، تنظیم و تعدیل بخشیدن به کاربری اراضی شهری با توجه ویژه به محیط زیست(طبیعی و مصنوع)، انسانها، اجتماعات، رفتارها و فعالیتهایشان و بسترسازی برای نیل به رابطه و پیوند سازنده که بین این اجزاء و عناصر است. در واقع برنامهریزی کاربری اراضی شهری« مدیریت خردمندانه فضا به منظور بهینهسازی الگوی توزیع فعالیتهای انسان است(رضویان، 1381: 14). برنامهریزی کاربری اراضی شهری علم تقسیم زمین به کاربردها و مصارف مختلف زندگی است(Chapin & Kaiser, 1978). یک فرآیند مدیریتی است که بر اساس اهداف کلی و جزئی جامعه صورت پذیرفته و عناصری متشکل از فعالیتها، مکانها و مردم هستند(Farmer & Gibb, 1979). کاربری زمین شهری نیز بدین معناست که از هر واحد زمین در سطح شهر به چه صورتی استفاده و چه فعالیتهایی در ترکیب با هم در قطعات مختلف زمین استقرار یابند. نحوه استفاده از زمین به عبارت ساده آن است که در وضع موجود یک شهر، انواع فعالیتهای شهری اعم از مسکونی، درمانی، آموزشی و.. در چه میزان، وسعت و سرانههایی به نسبت انواع حوزههای شهری و کل شهر و در چه قطعهبندیهایی مورد استفاده قرار گرفته است(سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور، 1387، 640)
استانداردها نیز بیانگر وضعیتی بهینه است که در نظریهها و سلیقههای گوناگون دخالت دارد(لقائی، 1373: 6). تعیین استاندارد قابل قبول و در نتیجه قابل تعمیم به همه کشورها و مناطق ممکن نیست، حتی در گستره یک کشور نیز نمیتوان استاندارد یکسانی ارائه نمود (سعیدنیا، 1382: 83). لیکن آشنایی با برخی استانداردهای ارائه شده از سوی کشورهای مختلف میتواند راهنمای کلی برای مقایسه با وضعیت موجود در کشور ایران باشد(تیموری و همکاران، 1387: 301). هر اندازه که مقدار تراکم بیشتر باشد مقدار سرانه زمین( به ازای هر نفر) کمتر است و بالعکس(شیعه، 1386: 163).
یکی از مهمترین کاربریهای تاثیرگذار در نظام شهری، کاربری فضای سبز شهری است که به خصوص با مسایل جدیدی که زندگی ماشینی در عرصه شهرنشینی به ارمغان آورده است، ارزش و اهمیت قابل توجهی در شهرها ایفا مینماید (سوزنچی، 1380: الف). از دیدگاه شهرسازی فضای سبز بخشی از استخوانبندی و یا مورفولوژی شهر است که در کنار اسکلت فیزیکی شهر تعیین کننده اندام و به طور کلی سیمای شهر است (حسین زاده دلیر، 1371: 15). از دیدگاه زیست-محیطی، فضای سبز، فضایی نسبتا بزرگ، متشکل از گیاهان و برخوردار از ساختار، عملکرد و بازدهی اکولوژیک معین و در خور شرایط زیست- محیطی حاکم بر شهر است ( بهرام سلطانی، 1371: 102).
از دیگر کاربریهای مهم میتوان به کاربریهای بهداشتی- درمانی اشاره نمود. این کاربری به اراضی اختصاص یافته به خدمات پزشکی، درمانی، سلامت انسان و دام و مددکاری اجتماعی گفته میشود(شورای عالی شهرسازی و معماری، مصوبه 26/3/1389). کاربریهای فرهنگی و مذهبی که شامل کتابخانه، موزه، مسجد، سینما، تالار، نمایشگاه، مرکز پرورش فکری کودکان و نوجوانان و.... است از دیگر کاربریهای تاثیرگذار در نظام شهری میباشند(زیاری، 1381: 192).
3-تحلیل یافتهها
3-1- سنجش رضایت مردمی از خدمات رفاه عمومی
در بررسی میزان رضایت از خدمات رفاه عمومی در یک منطقه شهری میتوان از شاخصهای متعددی استفاده نمود که مهمترین آن، بهرهگیری از سرانههای شهری است. سرانههای شهری بیانگر وضعیتی از برخورداری یا عدم برخورداری در یک منطقه است که معمولا با استانداردهای مشخصی قابل سنجش است. در این زمینه توجه به کاربریهای عمومی مانند آموزشی، بهداشتی - درمانی ، فضای سبز و ... در اولویت قرار دارند. بدین ترتیب بر اساس 360 پرسشنامه توزیع شده در 3 منطقه میزان رضایت مردم از هریک از سرانهها مورد ارزیابی قرار گرفته است. برای سنجش میزان رضایت مردم از خدمات آموزشی از شاخص تعداد و نحوهی توزیع مدارس و آموزشگاهها، برای خدمات بهداشتی و درمانی از تعداد و کیفیت ارائهی خدمات درمانی، برای خدمات فضای سبز از دسترسی و میزان رضایت ازآرامش محیطی این فضاها، برای خدمات ورزشی و تفریحی از میزان امکانات و جانمایی آنها در پارکها، برای خدمات توریستی و گردشگری از تعداد هتلها و مهمانسراها و رضایت از ارائه خدمات جامعهی میزبان خصوصا در محیطهای عمومی چون پارکها، برای خدمات فرهنگی از دسترسی به روزنامهفروشیها، سینماها و تعداد کتابخانهها و کانون پرورش فکری کودکان و نوجونان و برای خدمات مذهبی از تعداد مساجد، حسینیهها و فاطمیهها و رضایت از نحوهی توزیع و پراکنش آنها در سطح منطقه استفاده شده است.
جدول2: اطلاعات اولیه از ویژگیهای دموگرافی پرسش شوندگان
|
جنس |
سن (فراوانی) |
تحصیلات |
|
|||||||||
|
مرد |
زن |
25-15 |
35-26 |
50-36 |
60-51 |
60 به بالا |
زیر دیپلم |
دیپلم |
فوق دیپلم |
لیسانس |
فوق و بالاتر |
|
|
169 |
191 |
104 |
98 |
78 |
39 |
31 |
132 |
83 |
52 |
79 |
14 |
|
براساس دادههای جدول فوق 191 مورد از پرسش شوندگان را زنان و 169 مورد از نمونه آماری را مردان تشکیل میدهند. 104 مورد(حدود 30 درصد) از پرسش شوندگان از گروه سنی 25-15 بودهاند. همچنین وجود 132 مورد تحصیلات زیر دیپلم از مجموع 360 نمونهی آماری در سه منطقه نشان از پایین بودن سطح سواد در مناطق مورد مطالعه است.
جدول 3 : میانگین رضایت کلی مردم از خدمات شهری
|
|
آموزشی |
درمانی و بهداشتی |
فضای سبز |
ورزشی و تفریحی |
توریستی و گردشگری |
فرهنگی |
مذهبی |
|
منطقه14 |
81/1 |
97/1 |
41/1 |
19/2 |
72/2 |
61/1 |
11/3 |
|
منطقه15 |
39/2 |
43/2 |
62/3 |
31/2 |
67/2 |
40/2 |
78/2 |
|
منطقه16 |
16/4 |
89/2 |
83/4 |
27/4 |
69/3 |
18/3 |
56/2 |
با توجه به جدول فوق بیشترین رضایت مردمی مربوط به فضای سبز در منطقهی 16 است که میانگین 83/4 یا خوب تا خیلی خوب را در بر میگیرد. کمترین رضایت نیز مربوط به رضایت خدمات فضای سبز در منطقه 14 با میانگین 41/1 یا خیلی ضعیف است.
جدول 4: آمار توصیفی مناطق از نظر رضایت مردمی
|
منطقه |
خدمات(سرانه) |
نمونه آماری |
میانگین |
انحراف استاندارد |
خطای انحراف استاندارد |
|
|
آموزشی |
118 |
1.8100 |
.20000 |
.07071 |
|
|
درمانی |
118 |
1.9738 |
.10649 |
.03765 |
|
|
فضای سبز |
118 |
1.4075 |
.20005 |
.07073 |
|
14 |
ورزشی و تفریحی |
118 |
2.1913 |
.13206 |
.04669 |
|
|
توریسم |
118 |
2.7175 |
.12892 |
.04558 |
|
|
فرهنگی |
118 |
1.6338 |
.25349 |
.08962 |
|
|
مذهبی |
118 |
3.1000 |
.16116 |
.05698 |
|
|
آموزشی |
115 |
2.3900 |
.24946 |
.08820 |
|
|
درمانی |
115 |
2.4300 |
.26284 |
.09293 |
|
|
فضای سبز |
115 |
3.6200 |
.35745 |
.12638 |
|
15 |
ورزشی و تفریحی |
115 |
2.3100 |
.20577 |
.07275 |
|
|
توریسم |
115 |
2.6700 |
.22084 |
.07808 |
|
|
فرهنگی |
115 |
2.4000 |
.12247 |
.04330 |
|
|
مذهبی |
115 |
2.7800 |
.18299 |
.06470 |
|
|
آموزشی |
127 |
4.1600 |
.14061 |
.04971 |
|
|
درمانی |
127 |
2.8900 |
.15510 |
.05484 |
|
|
فضای سبز |
127 |
3.9700 |
.76592 |
.27079 |
|
16 |
ورزشی و تفریحی |
127 |
3.9975 |
.28055 |
.09919 |
|
|
توریسم |
127 |
3.6900 |
.14511 |
.05130 |
|
|
فرهنگی |
127 |
3.1825 |
.16748 |
.05921 |
|
|
مذهبی |
127 |
2.5600 |
.12433 |
.04396 |
جدول 5: آزمون T تک نمونهای خدمات رفاه عمومی در منطقه 14، 15 و 16
|
منطقه |
خدمات (سرانه) |
Test Value = 3 |
|||||
|
T |
df |
Sig. (2-tailed) |
Mean Difference |
95% Confidence Interval of the Difference |
|||
|
Lower |
Upper |
||||||
|
|
آموزشی |
-16.829 |
7 |
.000 |
-1.19000 |
-1.3572 |
-1.0228 |
|
|
درمانی |
-27.257 |
7 |
.000 |
-1.02625 |
-1.1153 |
-.9372 |
|
|
فضای سبز |
-22.515 |
7 |
.000 |
-1.59250 |
-1.7597 |
-1.4253 |
|
14 |
ورزشی و تفریحی |
-17.321 |
7 |
.000 |
-.80875 |
-.9192 |
-.6983 |
|
|
توریسم |
-6.198 |
7 |
.000 |
-.28250 |
-.3903 |
-.1747 |
|
|
فرهنگی |
-15.245 |
7 |
.000 |
-1.36625 |
-1.5782 |
-1.1543 |
|
|
مذهبی |
-1.755 |
7 |
.003 |
.230000 |
-.0347 |
.2347 |
|
|
آموزشی |
-6.916 |
7 |
.000 |
-.61000 |
-.8186 |
-.4014 |
|
|
درمانی |
-6.134 |
7 |
.000 |
-.57000 |
-.7897 |
-.3503 |
|
|
فضای سبز |
4.906 |
7 |
.002 |
.62000 |
.3212 |
.9188 |
|
15 |
ورزشی و تفریحی |
-9.484 |
7 |
.000 |
-.69000 |
-.8620 |
-.5180 |
|
|
توریسم |
-4.226 |
7 |
.004 |
-.33000 |
-.5146 |
-.1454 |
|
|
فرهنگی |
-13.856 |
7 |
.000 |
-.60000 |
-.7024 |
-.4976 |
|
|
مذهبی |
-3.400 |
7 |
.011 |
-.22000 |
-.3730 |
-.0670 |
|
|
آموزشی |
23.334 |
7 |
.000 |
1.16000 |
1.0424 |
1.2776 |
|
|
درمانی |
-2.006 |
7 |
.005 |
-.11000 |
-.2397 |
.0197 |
|
|
فضای سبز |
3.582 |
7 |
.009 |
.97000 |
.3297 |
1.6103 |
|
16 |
ورزشی و تفریحی |
10.057 |
7 |
.000 |
.99750 |
.7630 |
1.2320 |
|
|
توریسم |
13.449 |
7 |
.000 |
.69000 |
.5687 |
.8113 |
|
|
فرهنگی |
3.082 |
7 |
.018 |
.18250 |
.0425 |
.3225 |
|
|
مذهبی |
-10.010 |
7 |
.000 |
-.44000 |
-.5439 |
-.3361 |
نتایج جداول فوق نشان میدهد که بیشترین رضایت در مناطق 14، مربوط به سرانهی مذهبی، در منطقهی 15 مربوط به کاربری فضای سبز و در منطقهی 16 به خدمات آموزشی مربوط میگردد. همچنین کمترین رضایت نیز مربوط به فضای سبز برای منطقهی 14، سرانهی ورزشی- تفریحی برای منطقهی 15 و کارکرد مذهبی در منطقهی 16 است. با توجه به جدول آزمون T تک نمونه ای ، مقدار معناداری (Sig.) حداکثر برابر 005/0 شده است و چون این مقدار از (a = 0/05)(خطای نوع اول) کم تر است؛ میتوان نتیجه گرفت که میانیگن متغیرهای مورد بررسی در این آزمون کمتر از حد متوسط میانگین 3 می‌باشد. در نتیجه میزان رضایت از خدمات رفاهی در سطح مطلوبی نبوده است.
جدول6: نتایج آزمون ANOVA
|
Sig. |
F |
Df |
میانگین |
|
|
0.000 |
3.116 |
2 |
2.11 |
منطقه 14 |
|
2.65 |
منطقه 15 |
|||
|
3.53 |
منطقه 16 |
با توجه به سطح معناداری که مقدار آن 0.000 است، اختلاف میانگین بین خدمات رفاهی در محدودههای مورد مطالعه معنادار است. به این ترتیب که رضایت از خدمات رفاهی در منطقه 16 با مقدار میانگین 3.53 بیشترین میزان رضایت و بعد از آن منطقه 15 با مقدار میانگین 2.65 و منطقه 14 با میزان 2.11 کمترین رضایت از خدمات رفاهی را دارا هستند. اختلاف میانگین بین مناطق 14 و 15 کم است و به عبارتی، تفاوت چندانی باهم ندارند. اما منطقه 16 با اخلاف زیادی از نظر میزان رضایت در جایگاه بالاتری قرار دارد. این امر میتواند دلایل مختلفی از جمله استقرار دو پارک بعثت و پارک جنگلی ابریشم، وجود چهار ورزشگاه کارگران، مرغوبکار، استقلال جنوب و یادآوران.
3-2- رتبه بندی خدمات رفاه عمومی مناطق بر اساس مدلVikor
بعد از سنجش رضایت کلی مردم از عملکرد خدمات شهری در سه منطقه به رتبهبندی کلی آنها بر اساس سرانههای ثبت شده در طرح تفصیلی پرداخته میشود تا میزان و شدن ارتباط رضایت مردمی با سرانههای فعلی مناطق مشخص گردد. برای تحقق این امر از مدل ویکور استفاده گردیده است. در ابتدا وزن هر کدام از خدمات شهری به نسبت کل کاربریهای موجود در مناطق و بر اساس درصد تعیین میگردد. این امر وزن و اهمیت هر کدام از این خدمات را در مقایسه با سایر کاربریها مشخص میکند.
جدول 7: سرانه هر یک از خدمات شهری به نسبت کل کاربریها در هر منطقه (به درصد)
|
|
آموزشی |
درمانی و بهداشتی |
فضای سبز |
ورزشی و تفریحی |
توریستی و گردشگری |
فرهنگی |
مذهبی |
|
Wij |
0.113 |
0.029 |
0.293 |
0.074 |
0.034 |
0.021 |
0.022 |
|
منطقه14 |
0.63 |
0.08 |
2.34 |
0.31 |
0.08 |
0.05 |
0.15 |
|
منطقه15 |
1.18 |
0.17 |
8.24 |
0.49 |
0.1 |
0.17 |
0.17 |
|
منطقه16 |
1.42 |
0.56 |
9.5 |
1.31 |
0.81 |
0.39 |
0.30 |
|
مجموع |
3.23 |
0.81 |
20.28 |
2.11 |
0.99 |
0.61 |
0.62 |
منبع: طرح تفصیلی مناطق 14، 15 و 16 شهرداری تهران
بی مقیاس سازی یکی از مراحل اصلی این مدل است که در آن سهم هر کدام از کاربریها بر اساس سایر مناطق مشخص میگردد. مقادیر هر معیار برای هر گزینه بدین صورت محاسبه میگردد که پس از به توان رساندن اعداد و جمع هرستون وگرفتن جذر مجموع هر ستون اعداد به صورت درصدی بالاتر از مجموع 100 در میآیند که همانند جدول زیر نمایش داده می شوند:
جدول 8: بی مقیاس سازی کاربریهای موجود در هر منطقه به نسبت سایر مناطق
|
|
آموزشی |
درمانی و بهداشتی |
فضای سبز |
ورزشی و تفریحی |
توریستی و گردشگری |
فرهنگی |
مذهبی |
|
Wij |
0.113 |
0.029 |
0.293 |
0.074 |
0.034 |
0.021 |
0.022 |
|
منطقه14 |
0.32 |
0.14 |
0.18 |
0.22 |
0.097 |
0.116 |
0.499 |
|
منطقه15 |
0.61 |
0.29 |
0.64 |
0.34 |
0.12 |
0.397 |
0.565 |
|
منطقه16 |
0.73 |
0.95 |
0.74 |
0.92 |
0.99 |
0.912 |
0.998 |
منبع: محاسبات نگارندگان
جهت وزن دار کردن، مقادیر ماتریس نرمال هر یک از گزینهها بر وزن معیارها که قبلا از روشهای رایج دیگر محاسبه شده ضرب می گردد.
جدول 9: وزندار کردن مقادیر هر یک از ماتریس نرمال
|
|
آموزشی |
درمانی و بهداشتی |
فضای سبز |
ورزشی و تفریحی |
توریستی و گردشگری |
فرهنگی |
مذهبی |
|
Wij |
0.113 |
0.029 |
0.293 |
0.074 |
0.034 |
0.021 |
0.022 |
|
منطقه14 |
0.036 |
0.004 |
0.053 |
0.016 |
0.003 |
0.002 |
0.011 |
|
منطقه15 |
0.069 |
0.008 |
0.188 |
0.025 |
0.004 |
0.008 |
0.012 |
|
منطقه16 |
0.082 |
0.028 |
0.217 |
0.068 |
0.034 |
0.019 |
0.022 |
منبع: محاسبات نگارندگان
تعیین نقطه ایده آل مثبت و منفی، یکی از مراحل مهم در این مدل است که در آن برای هر معیار، بهترین و بدترینِ هریک را در میان همه گزینهها تعیین کرده و به ترتیب + f و – f مینامیم:
f + = Max f ij
f – = Min f ij
جدول 10: تعیین نقطه ایده آل مثبت و منفی برای هر یک از کاربریها
|
f max |
0.082 |
0.028 |
0.217 |
0.068 |
0.034 |
0.019 |
0.022 |
|
f min |
0.036 |
0.004 |
0.053 |
0.016 |
0.003 |
0.002 |
0.011 |
|
f+ - F- |
0.046 |
0.024 |
0.164 |
0.052 |
0.031 |
0.017 |
0.011 |
منبع: محاسبات نگارندگان
در مرحله بعد با کم کردن عددهای قبلی از max f جدول زیر حاصل می شود:
جدول11: کم کردن وزن هر کدام از مناطق از ماکزیمیم اوزان
|
|
آموزشی |
درمانی و بهداشتی |
فضای سبز |
ورزشی و تفریحی |
توریستی و گردشگری |
فرهنگی |
مذهبی |
|
Wij |
0.082 |
0.028 |
0.217 |
0.068 |
0.034 |
0.019 |
0.022 |
|
منطقه14 |
0.046 |
0.024 |
0.164 |
0.052 |
0.031 |
0.017 |
0.011 |
|
منطقه15 |
0.013 |
0.02 |
0.029 |
0.043 |
0.03 |
0.011 |
0.01 |
|
منطقه16 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
منبع: محاسبات نگارندگان
مرحله بعد محاسبه مقدار سودمندی و تأسف معیارهاست.
جدول12: محاسبه مقدار سودمندی و تأسف هر یک از مناطق
|
|
آموزشی |
درمانی و بهداشتی |
فضای سبز |
ورزشی و تفریحی |
توریستی و گردشگری |
فرهنگی |
مذهبی |
|
|
|
Wij |
0.082 |
0.028 |
0.217 |
0.068 |
0.034 |
0.019 |
0.022 |
S |
R |
|
منطقه14 |
0.082 |
0.028 |
0.217 |
0.068 |
0.034 |
0.019 |
0.022 |
0.47 |
0.217 |
|
منطقه15 |
0.023 |
0.023 |
0.056 |
0.043 |
0.033 |
0.012 |
0.02 |
0.19 |
0.056 |
|
منطقه16 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
217/0 |
R* |
47/0 |
S* |
|
0 |
R- |
0 |
S- |
منبع: محاسبات نگارندگان
در نهایت بر اساس فرمول نهایی، رتبهبندی در مدل ویکور آلترناتیوها یا گزینهها به صورت زیر رتبه بندی میشوند:
جدول 13: امتیاز نهایی مدل ویکور
|
|
امتیاز ویکور |
رتبه |
|
منطقه14 |
0 |
3 |
|
منطقه15 |
0.46 |
2 |
|
منطقه16 |
1 |
1 |
نتیجه گیری
تاکید بر سرانههای استاندارد یکی از روشهای اساسی برای مقایسه مناطق و شهرها در راستای سنجش خدمات رفاه عمومی است. مطالعات تطبیقی انجام شده در میان سه منطقه مورد مطالعه از نظر دسترسی به خدمات نشان میدهد که منطقه 16 دارای بیشترین سطح رفاه عمومی به نسبت مناطق 14 و 15 است. میزان رضایت مردمی در این منطقه به نسبت سایر مناطق بالا بوده و با توجه به سرانههای موجود در منطقه، عملکرد موفقتری داشته است. در این زمینه بارزترین نوع کاربری، فضای سبز است که در حدود 173 هکتار (یعنی 5/10 درصد) از کل مساحت منطقه را در برگرفته و سرانه محدوده را تا 5/5 متر مربع افزایش داده است. سهم دو پارک بعثت و پارک جنگلی ابریشم بسیار اساسی بوده و وسعتی بالغ بر 76 هکتار از مساحت منطقه را در بر میگیرد. در ارتباط با کاربریهای بهداشتی- درمانی نیز نقش بیمارستانهای فرامنطقهای آیت الله کاشانی، تختی و امیرالمومنین بسیار مهم است که در مجموع نزدیک به 6 هکتار از وسعت منطقه را شامل میگردند. کاربریهای ورزشی و تفریحی نیز در این منطقه بسیار تاثیرگذار هستند که از آن جمله میتوان به چهار ورزشگاه کارگران، مرغوبکار، استقلال جنوب و یادآوران اشاره کرد که در مجموع 11 هکتار از وسعت منطقه را در بر میگیرند. از جمله کاربریهای آموزشی در منطقه با کارکرد فرامنطقهای میتوان به مدارس ویژه نابینایان، مدارس ویژه ناشنوایان و مدارس ویژه کودکان استثنایی، مرکز تربیت معلم شهید بهشتی در کنار چندین مرکز فنی و حرفهای که در مجموع 5/22 هکتار از منطقه را شامل میگردند، اشاره نمود. از لحاظ فرهنگی نیز مهمترین کاربری منطقه فرهنگسرای بهمن است که مساحتی بالغ بر 46 هکتار را در بر میگیرد.
منطقه 14 از نظر استفاده از زمین، عدم تعادل در توزیع اغلب کاربریها و همچنین اراضی ساخته نشده در محدودیت شدید قرار دارد. در مجموع کمتر از 2 درصد از مساحت منطقه به صورت اراضی بایر و ساخته نشده است. این امر منجر به کمبود زمین برای ارتقای سرانههای خدمات رفاه عمومی در منطقه شده و کمبود امکانات رفاهی در آینده را نیز افزایش میدهد. از لحاظ استانداردهای فضای سبز، منطقه از عدم تعادل بسیار چشمگیری در برخوردار است که این امر منجر به آلودگی شدید هوا ناشی از تردد خودروها و ترافیک در برخی از محورهای اصلی میشود. به طور کلی، مهمترین مسائل و مشکلات منطقه در زمینه کاربری اراضی عبارتند از:
عدم تعادل در توزیع اغلب کاربریها در سطح منطقه؛
کمبود اراضی ساخته نشده جهت برنامهریزی و توسعه آتی؛
کمبود سطوح تفریحی، درمانی، فضای سبز و فرهنگی؛
تغییرات وسیع و گسترده در کاربریهای طرح توسعه شهری منطقه؛
عدم توجه به عملکرد پایین کاربریهای رفاه عمومی در منطقه؛
محدودیت شدید در بخش غربی منطقه و کمبود شدید خدمات رفاه عمومی؛
پراکندگی نامتوازن امکانات فضایی رفاه عمومی؛
ناکافی بودن سطح فضای سبز عمومی با توجه به تقسیمات سلسله مراتب عملکردی و عدم وجود مطالعات جامع وضعیت فضای سبز.
الگوی کاربری زمین در منطقه 15 نیز نشان میدهد که 3/17 درصد از وسعت منطقه به فضای سبز و 2/1 درصد به کاربری آموزش اختصاص داده شده است. سهم نسبی اراضی بایر و فاقد کاربری منطقه بسیار چشمگیرتر از منطقه 14 بوده و نزدیک به 10 درصد از وسعت منطقه را در بر میگیرد که این امر میتواند برای برنامهریزی آتی و حل مشکل یا رفع کمبود سرانهها کمک شایانی نماید. یکی از دلائل اصلی کاهش سرانههای منطقه، بالا بودن تراکم جمعیت بافتهای مسکونی و حتی وجود پتانسیل افزایش جمعیت است. در کل گرایش منطقه عمدتا در جهت کاهش سطح کنونی توسعه شهری بوده و باید برنامهریزی مدونی برای توسعه رفاهی و افزایش سرانههای استاندارد در منطقه تنظیم گردد. اگر ملاک محاسبه ظرفیت جمعیت پذیری منطقه بر اساس طرح جامع ساماندهی سلسله مراتب شهر تهران باشد تعداد جمعیت منطقه نباید از 450 هزر نفر تجاوز کند در حالی که جمعیت فعلی دو برابر آن است.
نتایج تحقیق حاضر نشانگر آن است که منطقه 14 با کمبود شدید سرانههای خدمات رفاه عمومی و از رضایت بسیار پایین شهروندان مواجه است. بر این اساس باید از تراکمفروشی و صدور مجوز برای آپارتمانسازی جلوگیری شود؛ در غیر این صورت با روند فعلی این امر منجر به تراکم شدید جمعیت و در نتیجه کاهش سرانههای استاندارد در منطقه میشود. با توجه به آلودگی شدید منطقه و همچنین محدودیت گسترش فیزیکی در نیمهی غربی، وجود یک کارگروه قوی برای انجام مطالعات وضعیت فضای سبز بسیار حیاتی است. مهمترین وظایف این کارگروه انجام مطالعات پایه در ارتباط با ساختار جغرافیایی و زمینشناسی تاثیرگذار در فضای سبز منطقه و سپس ارائه پیشنهادات منطقی برای افزایش ظرفیت و کارآیی فضای سبز است. از دیگر چالشهای موجود در منطقه 14 نیز عدم تعادل در توزیع فضایی اکثر کاربریها است که این امر موجب پراکندگی نامتوازن و عدم برنامهریزی منسجم در منطقه میشود. در این زمینه بیش از هر چیز باید به انجام مطالعات کاربریاراضی در منطقه پرداخته و با ارائه یک نقشه کاربری پیشنهادی، نسبت به جابه جایی و مکانگزینی مجدد کاربریهای قابل تغییر اقدام نمود. عملکرد پایین کاربریهای خدمات رفاه عمومی منجر به عدم دسترسی و کمبود امکانات برای ساکنان منطقه شده است. مهمترین عامل تاثیرگذار در این زمینه عدم مکانگزینی دقیق و توزیع فضایی نامنظم در منطقه است. باید توجه شود که وسعت و عملکرد هر کاربری باید بر اساس جمعیت و تقاضای موجود برنامهریزی شده و در مکانگزینی کاربریها به ظرفیت فعلی و آتی منطقه توجه شود. طرحهای توسعه شهری که به عنوان بخشی از اسناد بالادست برای هر منطقه تهیه میشوند باید با تغییرات وسیع جمعیت و بافت منطقه در وضع موجود سازگار باشد تا بتواند آیندهنگریهای لازم در این زمینه را پیشبینی نماید. در کل باید توجه داشت که در کنار اسناد بالادست چون طرح جامع و تفصیلی شهر تهران ارائه یک سند منطقهای که بتواند نیاز فعلی و آتی منطقه را با دقت و جزئیات بیشتر برای سالهای آتی شناسایی نماید بسیار لازم و حیاتی است.
منابع
باقری، یوسف، (1385)، تحلیل فضایی از مراکز آموزشی شهر میانه در راستای ساماندهی، پایان نامه کاشناسی ارشد، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی- معاونت عمرانی روستایی، دفتر برنامهریزیو هماهنگی طرحها- (1386)، راهنمای مطالعات کاربری زمین روستایی، نشر شریف، چاپ اول ، تهران.
بهرام سلطانی، کامبیز، (1371)، مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی، محیط زیست، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران. 238 صفحه.
پرهیزگار، اکبر، (1376)، مکانگزینی خدمات شهری یا تحقیق در مدلها و GIS شهری، نمونه موردی: شهر تبریز، پایان نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
پورمحمدی، محمدرضا، (1388)، برنامهریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات سمت، تهران.
تیموری، سارا و همکاران، (1387)، برآورد سرانه فضای سبز با استفاده از تصاویر IKONOS، فصلنامه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد 16 شماره 2. تهران، صفحات 303-292
حاجی خانی، غلامرضا، (1372)، معیارهای شهرسازی برای ایده شهر سالم، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته شهرسازی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
حسین زاده دلیر، کریم، (1371)، کاربرد فضای سبز شهری در طرحهای جامع و اصول طراحی پارک، مجله رشد آموزش جغرافیا.
دینکرلی،هارولد و دیگران، (1376)، سیاست زمین شهری، ترجمه عبدالله کوثری، انتشارات سازمان ملی زمین و مسکن، تهران.
رضویان، محمدتقی، ( 1381)، برنامهریزی کاربری اراضی شهری، نشر منشی، تهران، 264 صفحه.
زنگی آبادی، علی، تاجیک، زینب ، غلامی، یونس، (1388)، تحلیل پراکنش فضایی مبلمان ورزشی در پارکهای شهری و تاثیر آن بر رضایت و استقبال شهروندان، مطالعه موردی: شهر اصفهان، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی گروه جغرافیا، سال اول، پیش شماره 2. صفحات 24-15.
زیاری، کرامت اله، (1383)، برنامهریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات دانشگاه یزد، یزد. 242 صفحه.
سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور، (1385)، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، بنیاد مسکن دانشنامه بزرگ فارسی، چاپ اول، تهران.
سعیدنیا، احمد، (1382)، کتاب سبز شهرداری، فضای سبز شهری، انتشارات سازمان شهرداریهای کشور،
تهران، 136 صفحه.
سوزنچی، کیاوش، (1380)، فضای سبز شهری، دفتر معاونت هماهنگی امور عمرانی، وزارت کشور، تهران.
شورای عالی شهرسازی و معماری کشور، (1389)، طرح تحقیقاتی تدفین تعاریف و مفاهیم کاربریهای شهری و تعیین سرانه آنها، مصوبه 10/3/1389
شیعه، اسماعیل، (1386)، مقدمهای بر مبانی برنامهریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ نوزدهم، تهران، 240 صفحه.
قاضیزاده، بهرام، (1370)، اصول و معیارهای طراحی فضاهای آموزشی، سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، تهران، 103 صفحه.
لاوی، مریم، (1387)، بررسی نابرابریهای فضایی در دسترسی به خدمات درمانی عمومی و ارائه راهبردهای بهبود آن. نمونه موردی: منطقه 10 شهرداری اصفهان، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
لقایی، حسنعلی، (1373)، برنامهریزی و طراحی فضای سبز شهری، فصلنامه علمی فضای سبز، شماره 21، صفحات 40-34.
مهدیزاده، جواد و همکاران، (1382)، برنامهریزی راهبردی و توسعه شهری، انتشارات دانشگاه تهران، 192 صفحه.
وحیدی، گلدیس، (1389)، راهکارهای اجرایی اختلاط کاربریها، شهرنگار، شماره 48، صص 28-23.
Barnet, J. (2004). Codifying New Urbanism: How to Reform Municipal Land Development Regulations, Chicago, IL, Page. 438
Chapin, F. & E. Kaiser (1978, 1985); Urban Land Use Planning; USA: Illinois Press. PP. 92-126.
Deininger, K and Sonwe, V. (2009), Foreighn Investments in Agricultural Production: Opportunities and Challenge. Weltbank, Agricultyre and Rural Development Notes, Land Policy and Administration, Issue 45.
Farmer & Gibb(1979), Land Use Planning: in introduction of Urban Planning by Catanes & Synder. Mcgraw – Hill. Page. 212
Hajer, M, Arnold, R, In search of new public domain( Analyses and strategy), (2001), NAI publishers, Rotterdom.
)
