نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه تهران
چکیده
کلیدواژه‌ها
بررسی روابط متقابل شهروندان و سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها و عوامل تأثیرگذار برآن (مطالعه موردی: پایانه‌های غرب وجنوب شهر تهران)
|
مهدی قرخلو: |
دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران |
چکیده
افزایش جمعیت و رشد روز افزون آن در شهرها مشکلات بسیاری را برای شهروندان به همراه داشته است آلودگی‌های زیست محیطی و صوتی از مهمترین این مشکلات است.یکی از راهکار‌های موثر در کاهش این مشکلات استفاده از حمل و نقل عمومی است. سازمان پایانه‌ها وپارک سوارها به عنوان سازمان مسئول در ساخت وبهره برداری ومدیریت پایانه‌ها در استفاده شهروندان، ازاین خدمات می تواند نقش مهمی ایفا نماید.رعایت حقوق شهروندان وبالا بردن کیفیت خدمات رسانی توسط این سازمان باعث تشویق شهروندان به استفاده از خدمات این سازمان خواهد شد.مقاله حاضر به بررسی روابط حقوقی متقابل شهروندان وسازمانپایانه‌هاوپارک سوارها در شهر تهران می‌پردازد.روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده، اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه جمع آوری شده و برای تحلیل داده‌ها ازآزمون‌های رگرسیون وT تست در نرم افزارspssاستفاده شده است. منطقه مورد مطالعه پایانه‌های جنوب وغرب شهر تهران می‌باشند،یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که شهروندان حقوق سازمان رارعایت می‌کنند اما سازمان در انجام وظایف خود، حقوق شهروندان رارعایت نکرده است و در مجموعسطح آگاهی‌های عمومی شهروندان از حقوق وتکالیف شهروندی در قبال سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها در سطح نرمال قرار داردوبین میزان آگاهی شهروندان با متغیر وابسته تحصیلات رابطه معنا دار و مثبتی وجود دارد هر چه میزان تحصیلات بالاتر می‌رود میزان آگاهی نیز به همان نسبت بالا می‌رودبین سن و آگاهی رابطه وجود ندارد.درنهایت برای افزایش آگاهی های عمومی شهروندان از قوانین ومقررات وحقوق و تکالیف خود در قبال سازمان پایانه‌ها وپارک سوارها مواردی پیشنهاد گردید.
واژه‌های کلیدی: حقوق شهروندی، تکالیف شهروندی، آگاهی شهروندی، سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها،Spss
1- مقدمه
1-1- طرح مسأله
در کشور ما شهرنشینی و شهروندی از یکدیگر تفکیک نشده است و صرفا ًحضور فیزیکی در شهر (شهرنشینی) به معنای حضور معنوی در آن (شهروندی) قلمداد می‌شود (Richards:2004,45). در سایه چنین شرایطی زمینه‌ای فراهم می‌شود تا از یک سو شهروندان نه تنها حقوق خود را از مدیریت شهری مطالبه نکنند، بلکه به انجام تکالیف خود نیز گردن ننهند. در سوی دیگر مدیران شهری نیز چندان خود را ملزم به رعایت تکالیف متقابل خود ندانند (پورعزت ودیگران،1388، 15). افزایش جمعیت و رشد روز افزون آن در شهرها مسایل ومشکلات بسیاری را برای شهروندان به همراه داشته است آلودگی‌های زیست محیطی و صوتی از مهمترین مشکلات است واستفاده بیش از اندازه از منابع موجود می تواند در آینده مسائل و مشکلات بسیاری را برای شهروندان به همراه داشته باشد از این رو برنامه ریزی برای حل این مشکلات ضروری به نظر می رسد. یکی از راهکار‌های موثر در کاهش این مشکلات استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی است. سازمان پایانه‌ها وپارک سوارها به عنوان سازمان مسئول در ساخت وبهره برداری ومدیریت پایانه‌ها در استفاده شهروندان ازاین خدمات می تواند نقش مهمی ایفا نماید رعایت حقوق شهروندان وبالا بردن کیفیت خدمات رسانی توسط این سازمان باعث تشویق شهروندان به استفاده از خدمات این سازمان خواهد شد شهروندان بطور پیوسته عملکرد سازمانها را ارزیابی می‌نمایند. در صورتی که سازمانها کلیه حقوق شهروندان را رعایت نمایند و ارزیابی شهروندان مثبت باشد، اعتبار مدیریت شهری افزایش مییابد و در صورت عدم رعایت حقوق و وظایف شهروندی و عدم توجه به مفهوم شهروندی، شهروندان انتظاراتی خارج از حیطه وظایف شهرداری‌ها خواهند داشت و یا اینکه شاهد از میان رفتن حقوق مسلم شهروندان خواهیم بود.
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق
هزارة جدید در حالی آغاز شد که نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می کنند وپیش بینی‌ها حاکی از آن است که تا سال 2050 میلادی، نسبت شهرنشینی در دنیا به 65درصد خواهد رسید. در کشور ایران در حال حاضر 62 درصد جمعیت در شهرها زندگی می‌کنند و جمعیت شهر نشینی با نرخ رشد 7/3 هر 20 سال دو برابر می‌شود با این روند در سال 1400 شمسی نزدیک به 80 میلیون شهرنشینی خواهیم داشت از این رو مسائل و مشکلات شهری نه تنها ضرورت امروز بلکه نیاز فردای کشور نیز هست حال که شهرنشینی به صورت لجام گسیخته و شتابان در حال توسعه است ضرورت دارد قوانین کارآمد و منطبق با این روند تهیه و تدوین گردد (کامیار، 1389، 43). ازآنجایی که زندگی در شهر یک سری حقوق را برای شهروندان در پی خواهد داشت یک سری تکالیف نیز به واسطه آن برای شهروندان دارد بنابراین مشارکت دراجتماع شهری یک سری حقوق وتکالیف را برای شهروندان ایجاب مینماید،آگاهی شهروندان از حقوق وتکالیف خود باعث افزایش پویایی زندگی شهری خواهد شد. آگاهی از حقوق سبب می‌گردد افراد در روابط خصوصی و اجتماعی، حقوق خود را بشناسند و با رعایت حقوق دیگران و قوانین و مقررات حاکم بر جامعه به جای زورگویی و ایجاد مزاحمت برای دیگران نه تنها حقوق حقه خود را حفظ کنند بلکه از قربانی شدن خویش نیز در برابر زور و ظلم و ستم دیگران جلوگیری کنند. شهروندان می‌توانند از طریق آموزش حقوق نسبت به معیار شناخت اعمال خوب و بدآگاهی یابند و عملکرد خود را ارزیابی نمایند که خود منجر به پیشگیری اجتماعی و کاهش جرائم می‌شود.به طور کلی شهروندان در مواجهه با شهرداری‌ها ممکن است برخوردی توأم با مشارکت فعال، مشارکت منفعل و یا حتی انفعال پیشه کنند،در واقع اهداف و برنامه‌هایی که از سوی شهرداری مطرح می‌شود باید با شرایط، ظرفیت‌ها و خواست‌های موجود در جامعه همخوانی داشته باشد. در غیر اینصورت بی توجهی به خواست‌ها و انتظارات شهروندان تنها باعث انفعال و ناامیدی و یا افزایش تنش و آشوب در سطح جامعه خواهد بود. در واقع موفقیت مدیریت شهری در گروه نهادینه شدن فرهنگ شهروندی در جامعه است.از این رو بررسی روابط حقوقی متقابل شهروندان وسازمان پایانه‌ها و آشنایی از وضعیت این روابط در حال حاضر و نقاط قوت وضعف آن راه را برای هرچه بهتر ساختن این روابط در آینده فراهم می‌آورد.
1-3- اهداف تحقیق
شهروندان بطور پیوسته عملکرد شهرداری‌ها را ارزیابی می‌نمایند. در صورتیکه شهرداری‌ها کلیه حقوقشهروندی را رعایت نمایند و ارزیابی شهروند مثبت باشد، اعتبار مدیریت شهری افزایش مییابد و در صورتعدم رعایت حقوق و وظایف شهروندی و عدم توجه به مفهوم شهروندی، شهروندان انتظاراتی خارج از حیطه وظایف شهرداری‌ها خواهند داشت و یا این که شاهد از میان رفتن حقوق مسلم شهروندان خواهیم بود.هویت شهروندی به عنواننوعی هویت اکتسابی، در تعامل میان شهروندان و سازمانهای مرتبط شکل می گیرد، هر دوطرف این تعامل دارای حقوق و تکالیفی هستند که بدون پایبندی به آن نمیتوان انتظار تحقق جامعه‌ای اصولی را داشت (توکلی، 1381،14).از این رو مقاله حاضر به بررسی روابط حقوقی متقابل شهروندان و سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها در شهر تهران ومیزان آگاهی شهروندان از حقوق و تکالیف خود نسبت به سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها می پردازد.
1-4- پیشینه پژوهش
ایران باستان را پایه گذار حقوق شهروندی در جهان دانسته‌اند. منشور صادر شده از سوی کوروش کبیر پادشاه هخامنشی مبادی و مبانی اولیه حقوق بشر و شهروندی را مورد تأکید قرار داده است. اما اصطلاح حقوق بشر و شهروندی نخستین بار در اعلامیه 06 اوت1789 فرانسه به کار رفت )صفایی بازار جمعه و قربانی،1390،3).شهروندی در روم باستان به طور کامل معنای جدیدی پیدا می‌کند از این رو شهروندی دیگر به عضویت در یک دولت- شهر خاص محدود نمی شد. با توسعه روم از یک دولت- شهر به یک امپراطوری وسیع، شکل دیگری از شهروندی نیز به تبع آن توسعه یافت که قادر به ادغام مردمانی با ریشه‌های فرهنگی کاملاً متفاوت بود (فالکس، 1386،103).
ایده شهروندی در اروپا: شهروند بودن در مفهوم اجتماعی و قانونی یعنی لذت بردن از حق شهروندی برای مشارکت سیاسی و اجتماعی است. شهروندی موقعیتی است که شامل مجموعه ای از حقوق، وظایف و تعهدات است و بر برابری، عدالت و استقلال دلالت دارد. مفهوم شهروندی همراه با مفهوم فردیت و حقوق در اروپا پدید آمده است. فردی شهروند تلقی می‌شود که در ارتباط با دولت از یک سو دارای حقوق سیاسی- مدنی باشد و از سوی دیگر در برابر دولت تکالیفی را بر عهده داشته است به این رابطه میان فرد و دولت که از طریق وظایف و حقوق در مقابل یکدیگر مسئولیت دارند، شهروندی گفته می‌شود همچنین چگونگی رابطه فرد و دولت را قانون اساسی و مدنی کشور تعیین می‌کند (مهرپور، 1390،13- 12).درایران معاصر رعایت حقوق شهروندی جایگاه چندانی نداشت و از نظر پادشاهان و دولتمردان نظام عملاً مردم عادی دارای حقوقی نبوده اند. این عدم رعایت حقوق شهروندی در دوران حکومت خاندان پهلوی گسترش یافت و در تمام شئون حقوق مردم نفی شد. یکی از عوامل وقوع انقلاب اسلامی نیز عدم توجه به حقوق شهروندی در ایران بوده است، و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران حقوق شهروندی به یکی از اولویت های نظام قضایی تبدیل شد (همان،8) اصطلاح حقوق شهروندی برای اولین بار در ایران در سال 1383 در مورد رعایت حقوق شهروندان وارد نظام حقوقی شد. به طور کلی تاکنون تحقیقات زیادی در زمینه حقوق و تکالیف متقابل شهروندان و شهرداری صورت نگرفته است اما در ادامه به نمونه‌هایی ازپژوهش‌های انجام شده، دراین زمینه اشاره می‌شود:
صرافی، مظفر(1387)در تحقیقی با عنوان تحلیل مفهوم شهروندی و ارزیابی جایگاه آن در قوانین، مقررات و مدیریتشهری کشور،به این نتایج رسیده که شکل بندی و نقش دادن به بازیگران متفاوت عرصه شهری از جمله دولت،مردم،نهادها ی مدنی و قانون گذار باعث شده است تا وظایف و تکالیف متقابل و دو سویه بین شهروندان و ادار هکنندگان امور در سطوح ملی و محلی پدید آید. برقراری شرایط و زمینه‌های لازم برای تامل بین عناصر مدیریت شهری که شامل شهروندان، نهادهای اداره کننده شهر، شورای اسلامی و بخش خصوصی است نیازمند قرار گرفتن برمدار قانون مداری است که خود مبتنی بر تدوین قوانین و مقرراتی است که وظایف و تکالیف دو سویه شهروندان و مدیریت شهری را روشن مینماید و هدف آن ساما نبخشی به زندگی شهری و فعالیتهای مدیریت شهری است. در ایننوشتار سعی می شود ضمن تحلیل و تشریح مفهوم،پیشینه و خاستگاه شهروندی جایگاه آن در قوانین و مقررات شهری کشور واکاویشده و ارتباط آن با مدیریت شهری نیز تبیین گردد.
پورعزت و همکاران (1388) در تحقیقی با عنوان رابطة آگاهی شهروندان از حقوق شهروندی با پاسخگویی و شفافیت سازمانهابه این نتیجه رسیدند که افزایش آگاهی مردم، موجب مشارکت بیشتر آنها برای ادای تکالیف در امور شهری و توسعة شهروندی فعال می شود، و توسعة شهروندی مشارکت جو و فعال، موجب افزایش شفافیت و پاسخگویی در عملکرد شهرداری (یا حداقل شکل گیری چنین ادراکی در شهروندان) می شود، نتایج نشان می دهند که آگاهی از حقوق شهروندی و مراتب شهروندی فعال در ارتباط با حوزه های گوناگون شهرداری، با یکدیگر تفاوت دارند؛ بنابراین توصیه می شود که شهرداری ها برنامه های اصلاحی خود را با رویکردهای اقتضایی تنظیم نمایند. نجاتی حسینی، سید محمود( 1380 )، به بررسی جایگاه مفهوم شهروندی در قانون شهرداری پرداخته و در این پژوهش، محقق این پرسش را طرح نموده که آیا در گفتمان حقوقی نظام مدیریت شهری ایران و قانون شهرداری ها، که می توان آن را بر جسته ترین و مهم ترین مستند حقوقی قانونی این نظام حقوقی دانست،روح شهروندی محلی یعنی رکن استقرار و تثبیت جامعه مدنی محلی و شهری حضور دارد یا نه. و می پرسد: 1-روح گفتمان قانون شهرداری ها چگونه است؟ و چه ویژگی های دارد؟ 2-روح مفصل بندی قانونی شهرداری ها چه ویژگی هایی دارد؟ بررسی جایگاه مفهوم شهروندی در مجموعه قوانین و مقررات شهرداری ها و مقایسه آن با مدل تحلیل (حقوق و وظایف دو سویه شهرداری ها و شهروندان) نشانگر فقدان شهروندی و غیبت شهروندی در نظام حقوقی شهری ایران و به ویژه قانون شهرداری ها است. محمدی جمال، تبریزی نازنین(1390)، در پژوهشی به بررسی سنجش میزان آگاهی‌های عمومی به حقوق شهروندی وقوانین شهری (مورد مطالعه: گروه سنی 20 تا 35 سال شهرهای ساری، بابل، آمل و قائم شهر از جمله متغیرهای مهم برای دستیابی به شهر پایدار و مطلوب، بالا بردن سطح آگاهی عمومی شهروندان در تمام زمینه ها از جمله حقوق شهروندی و قوانین شهری می باشد. از این رو این مقاله با هدف شناخت میزان اطلاع عمومی از حقوق شهروندی و قوانین شهری و افزایش میزان ثمربخشی اقدامات آینده، با استفاده از مطالعات میدانی به بررسی تطبیقی شاخص مذکور میان افراد واقع در سن 20 تا 35 سال در سطح چهار شهر اول استان مازندران پرداخته است.ساجده علیا(1390)در تحقیقی تحت عنوان جایگاه حقوق شهروندی در عصر هخامنشیان به این نتیجه رسیدند که در دوران هخامشیان قوانینی به نام حقوق شهروندی وجود نداشته است اما در عمل از حکومتی برخوردار بوده است که فرمانروایی بر مبنای رعایت حقوق شهروندی، حفظ کرامت انسانی و ارتقائ عدالت اجتماعی رادر جهان بنیان گذاشته است.
1-5- سوال‌ها وفرضیات تحقیق
در واقع در پژوهش حاضر می خواهیم بدانیم؛ اساسا حقوق و تکالیف متقابل شهروندان و سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها و شهروندان کدام است؟ وضع موجود حقوق و تکالیف متقابل شهروندان و سازمان چگونه است؟ میزان آگاهی شهروندان از حقوق وتکالیف خود به چه صورت هست ؟ و چه راهکارهایی جهت ارتقاء آگاهی و ایجاد تعهدات متقابل شهروندان سازمان پایانه‌ها وپارک سوارها و شهروندان درعمل و به شیوه قانونی می توان پیشنهاد نمود؟ در پاسخ به پرسش‌های مذکور این فرضیات شکل می‌گیرند:
به نظرمی رسد سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها نتوانسته حقوق شهروندان را در ارائه خدمات و وظایف خود رعایت نماید.
به نظر می‌رسد شهروندان وظایف و تکالیف خود را در قبال سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها انجام داده اند و حقوق این سازمان را رعایت کرده اند.
به نظر می‌رسد بین آگاهی شهروندان از حقوق وتکالیف خود در قبال سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها با متغیرهای سن و سطح تحصیلات آنها رابطه وجود دارد.
1-6- روش تحقیق
روش پژوهش دراین مقاله به صورت توصیفی- تحلیلی است.باتوجه به ماهیت موضوع پژوهش وشاخص‌های مورد مطالعه، رویکرد حاکم براین تحقیق روش پیمایشی با استفاده از پرسشنامه است.همچنین جهت تقویت پایه‌های نظری ودقت در گرد آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شده است. مطابق با هدف این پژوهش "بررسی وضعیت حقوق و تکالیف متقابل سازمان پایانه‌ها وپارک سوارها و شهروندان در شهرتهران "می‌بایستی از شهروندان پرسشنامه پر شود که با تو جه به متغیر بودن جامعه آماری، تعداد 420 پرسشنامه در طول هفته (اوایل هفته، اواسط هفته، اواخر هفته )درساعات مختلف روز در پایانه‌های مسافربری غرب و شرق شهر تهران تکمیل شد و در تجزیه و تحلیل دادها از آمارهای توصیفی واستنباطی درنرم افزار Spss و آزمون‌های T-Testو رگرسیون استفاده گردید.
1-7- شاخص ها و متغیرهای مورد مطالعه
شاخص ها، نشانگرهایی هستند که فرایند جمع آوری، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات و نتیجه گیری را منطبق و به طور کلی جهت فعالیت ها را مشخص و از حیث مفهومی چارچوب مناسبی را برای هدفگذاری، تدوین برنامه ریزی و ارزشیابی فعالیت ها به دست می‌دهند (رضوانی، 1383، 15). بر این اساس در پژوهش حاضر متغیرهای مورد بررسی به این شکل مورد آزمون قرار گرفتند که:
سازمان پایانه‌ها و پارک‌ها که به عنوان متغیر مستقل که در نرم افزار Spss از طریق Compute کردن سوالات مربوط به بخش سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها تحت عنوان یک متغیر کلی به نام وظایف سازمان پایانه ها و پارک سوارها در نظر گرفته شد. در بعد دیگر تحلیل‌های صورت گرفته با توجه به فرضیه دوم، شهروندان به عنوان یک متغیر مستقل در نظر گرفته شد به این طریق که این متغیر هم از Compute نمودن سوالات مربوط به وظایف شهروندان بدست آمدوسپس دو متغیر مستقل حقوق شهروندان و وظایف سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها نسبت به هم آزمون شده تا ارتباط و همبستگی بین این دو متغیر بدست آید.و در آخرین آزمون این دو متغیر مستقل، با متغیرهای وابسته سن و تحصیلات مورد بررسی قرار گرفتند.
1-8- منطقه مورد مطالعه
در این مقاله به منظور بررسی روابط وحقوق متقابل شهروندان وسازمان پایانه‌ها وپارک سوارهادو پایانه غرب وجنوب شهر تهران انتخاب شدند. پایانه مسافری غرب، حدفاصل خیابان شهید محمد علی جناح(از شرق) و خیابان شهید برادران رحمانی(از غرب) واقع است. ضلع جنوبی پایانه به پارک‌سوار آزادی و در ادامه به میدان آزادی منتهی می‌شود و ضلع شمالی آن، بزرگراه شیخ فضل‌اله نوری است. بلوار دانش، مسیر ارتباطی خیابان شهید محمدعلی جناح و خیابان شهید برادران رحمانی، پایانه غرب را به دو قسمت فاز 1 و 2 تقسیم کرده است. این پایانه با 50 هکتار مساحت، جنوبی‌ترین بخش ناحیه 6 منطقه 5 شهرداری تهران را به خود اختصاص داده است((http://terminals.tehran.ir. پایانه مسافری جنوب در بخش شمالی بزرگراه بعثت قرار دارد و نخستین پایانه احداثی مجهز در سطح تهران است. این پایانه، در منطقه 16 شهرداری تهران واقع شده و از سمت شمال، به خیابان شهید تقوی (خط BRT شهید افشار) از جنوب به اتوبان بعثت، از سمت غرب به خیابان شهید بخارایی و از شرق به خیابان عباسی محدود می‌شود. پایانه مسافری جنوب در زمینی به‌مساحت بیش از 17 هکتار بنا شده است (همان منبع).
شکل شماره (1): موقعیت پایانه‌های غرب وجنوب در نقشه شهر تهران.
2 - مبانی نظری پژوهش
2-1- مفهوم حق: حق دارای معانی متعددی است که در همه آنها اصل ریشه لغوی، یعنی ثبوت، حفظ شده است. اما نوع ثبوت در هریک با دیگری تفاوت دارد و همین امر نیز سبب شده که مفاهیم مختلفی از حق وجود داشته باشد( مصباح یزدی، 1380،20).صرف نظر از معنای لغوی، اصطلاح حق در موارد متفاوتی به صورت جمع و مفرد به کار می‌رود از جمله حقوق به معنای مقرراتاجتماعی، دستمزد و پاداش مالی، سلطه ای است برای انسان به خودی خود بر دیگری، اختیار برای انجام یک فعل و. ..( میرموسوی وحقیقت، 1385،128-127).حق در اصطلاح حقوق: حق اختیاری است که قانون برای فرد شناخته تا بتواند عملی را انجام یا آن را ترک نماید، چنان که گفته می‌شود حق مالکیت، حق تصرف. کاربرد واژه حق در این معنی در حقوق اسلامی سابقه دارد (امامی، 1342، 2) بنابراین بنظر می‌رسد در ما نحن فیه، حق عبارت است از امتیازی که شخص در جامعه به موجب قانون، عرف، قرار داد یا مذهب دارد و دیگران مکلف به رعایت آن هستند(ثابت سعیدی، 1386، 3).
2-2- مفهوم تکلیف: تکلیف نوعی الزام است که به فعلی اترک فعل مربوط می شود و رابطه ای متقابل با حق دارد؛ به بیان دیگر هر حقی مستلزم تکلیفی و هر تکلیفی مستلزم حقی است؛ بنابراین،تکلیف را می توان این گونه تعریف نمود که خطاب شارع و قانون گذار به انجام دادن یا ترک کاری بین آن دو است، به طوری که متعلّق تکلیف افعال مکلّفا نباشد (جوادی آملی، 1385، 3). با روشن شدن مفاهیم« تکلیف» و «حق» بدین نتیجه نائل می شویم که حق و تکلیف همواره با هم ملازم هستند؛ یعنی نمی توان حقی را ثابت کرد که در مقابل آن تکلیف یه وجود داشته باشد و همچنین، نمی توان تکلیفی را بر عهده کسی قرار داد که حقی در پی آن وجود نداشته باشد (جاوید، 1391، 25).
2-3- تعریف حقوق شهری: حقوق شهری، مجموعه قوانین، قواعد و مقرراتی است که روابط متقابل شهروندان و ادارات شهر را در امر محلی و شهری تنظیم نموده و حقوق تکالیف ناظر بر شوراها، شهرداری‌ها و سایر نهادهای شهری را تبیین مینماید(لطفی و دیگران، 1388،106).این شاخه از حقوق که موضوع آن روابط مردم شهر با شهرداری، حقوق و تکالیف آنها در برابر یکدیگر و روشهای انجام آن همچنین نحوه اداره امور شهر و کیفیت نظارت بر آن می باشد،بنابراین قطعاً آگاهی از آن بر میزان مشارکت اثرگذار است (مهرپور، حسین، 1390، 8).
2-4- انواع حقوق شهروندی: به رابطه بین شخص و حکومت اطلاق می شود، به نحوی که شخص به واسطه اثبات وفاداری خود را نسبت به حکومت، متقابلاً مستحق حمایت حکومت می شود. (Encyclopedia Britannica, 1991,256).تی اچ مارشال، حقوق شهروندی را به سه عنصر مدنی، سیاسی و اجتماعی تقسیم می‌کند شهروندی، موقعیت اعطا شده به اعضایکامل جامعه است (شیبانی، 1384،165).حقوق مدنی: این حقوق شامل موارد متعددی است از جمله شامل آزادی بیان، مذهب، حق مالکیت و حق دادرسییکسان در برابر قانون، تساوی در برابر قانون، حق آزادی، امنیت، صیانت از حیثیت و... که در صورت فقدان این حقوق نمی توان ادعا کرد که در آن جامعه حقوق شهروندی محقق است.حقوق سیاسی: این نوع از حقوق شهروندی، به عنوان حقوق عالی شهروندی شناخته شده است حقوقی مانند حق رای، حق برخورداری از مشارکت سیاسی، حق برخورداری از انتخابات،گردهمایی و تشکیل انجمن، حق داشتن امنیت سیاسی، حق نقد مسئولین از طریق نهادینه سازی آزادی بیان و ... حقوق اجتماعی: این حقوق شامل حق عدالت اجتماعی،امنیت جسمی و روانی برای همه شهروندان، بهره مندی از تامین اجتماعی و حمایت از شخصدر صورت بیکاری، حق برخورداری از بهداشت عمومی، برخورداری از آموزش عمومی، مزایای بهداشتی و درمانی، تعیین دستمزدعادلانه، حق داشتن استراحت، تفریح وکلیه خدمات رفاهی است در حقیقت نمی توان فردی را که در اجتماع از حقوق مذکوربصورت نسبی بهره مند نگردد شهروند اطلاق کرد.
2-5- مفهوم شهروندی: مارشال معتقد است که شهروندی پایگاهی است که به تمامی افرادی که عضو تمام عیار اجتماع هستند داده می شود، این افراد همه دارای جایگاه برابر، حقوق، وظایف و تکالیف متناسب با این پایگاه اجتماع هستند داده می شود، این افراد همه دارای جایگاه برابر، حقوق، وظایف و تکالیف متناسب با این پایگاه هستند Friedmann,2002,155)). به طور خلاصه هسته مشترک تعاریف ارایه شده از شهروندی بدین شرح میباشد: برخورداری عادلانه تمامی اعضای جامعه از مزایا، منابع و امتیازاتاجتماعی، اقتصادی، سیاسی، حقوقی و فرهنگی فارغ از تعلق طبقاتی، نژادی، مذهبی و قومی(توسلیو حسینی،1383، 35 ).
2-6- مفهوم تکالیف شهروندی: در تکلیف شهروندی انسان به مثابه «شهروند» باید به تکالیفی عمل نمایید که این تکالیف در نتیجه منافع، مصالح، اخلاق و سیاست ها و در یک کلام عقل جمعی و عمومی است و دولت به مثابه شخصیتی حقوقی، نماینده مشروع و مقبولآ اجتماع است که نقشی محوری در ترسیم آن تکالیف دارد؛ بنابراین، تکلیف شهروندی به تکالیفی اطلاق می شود که ناشی از قانون اساسی هر کشوری است که بر اثر رابطه شهروندی یا اقامت افراد در کشور خاصی بر آنها تحمیل شده و واجد ضمانت اجرای قانونی قرار گرفته است. ( توکلی،فرحناز،1380، 14).
3- تحلیل یافته‌ها
3-1-یافته‌های توصیفی: مؤلفه بنیان های اجتماعی از 420 شهروندی که مورد پرسش قرار گرفته اند، 252 نفر مرد و 168 نفر زن هستند.. از نظر تحصیلات 11 نفر در مقطع دکتری، 114 نفر کارشناسی ارشد، 99 نفر کارشناسی،60 نفرکاردانی، 136 نفر دیپلم و زیر دیپلم هستند. ازنظرسن،44 نفر بین 10-20سال 244نفر بین 20-30 سال65نفر بین 30-40 سال 41نفر40-50سال و26نفر بالای 50سال سن دارند سال سن دارند. و از نظر مکانی دو پایانه ی جنوب، غرب را شامل می شود که در هر کدام از آنها تعداد 210 پرسشنامه توزیع شد.
جدول (1): وضعیت جنسی پاسخگویان
|
جنسیت |
فراوانی |
درصد |
اعتبار درصد |
مجموع درصد |
|
مرد |
252 |
60 |
60 |
60 |
|
زن |
168 |
40 |
40 |
40 |
|
کل |
420 |
100 |
100 |
|
منبع:یافته‌های پژوهش
شکل 2:نمودار میزان تحصیلات شهروندان بر حسب درصد
جدول 2: حقوق شهروندان و تکالیف سازمان پایانه ها و پارک سوارها
|
تکالیف سازمان پایانه ها و پارک سوارها |
فراوانی |
آزمون t |
سطح معنا داری |
|||||
|
خیلی کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
خیلی زیاد |
پاسخ نداده |
|||
|
امکانات رفاهی مورد نیاز معلولان و سالمندان و اتاق مادر و کودک |
143 |
118 |
101 |
51 |
3 |
4 |
-5.070 |
.000 |
|
کافی بودن واحدهای نظارتی جهت برخورد با متخلفان |
139 |
134 |
84 |
46 |
13 |
4 |
-4.453 |
.000 |
|
وضعیت بهداشتی پایانه‌ها |
121 |
155 |
55 |
51 |
38 |
- |
3.158 |
.002 |
|
نظارت سازمان پایانه‌ها بر کیفیت عرضه خدمات شرکت‌های مسافربری |
86 |
117 |
91 |
84 |
17 |
25 |
2.269 |
.001 |
|
تجهیز پایانه‌ها و پارک سوارها به امکانات مورد نیاز (مبلمان، ) |
103 |
113 |
80 |
98 |
26 |
- |
2.292 |
.000 |
|
توجه اتوبوس‌ها به توقف برای انجام فرایض دینی و صرف غذا |
63 |
116 |
90 |
81 |
70 |
- |
2.354 |
.021 |
|
کیفیت وسایل نقلیه |
64 |
136 |
102 |
97 |
21 |
- |
2.874 |
.03 |
|
کافی بودن تعداد اتوبوس‌ها |
93 |
111 |
82 |
79 |
42 |
13 |
4.214 |
.000 |
|
نظارت بر عرضه کنندگان مواد غذایی به لحاظ بهداشتی |
113 |
133 |
82 |
67 |
25 |
- |
4.185 |
.000 |
|
نظارت بر واحدهای تجاری و قیمت کالاها در پایانه‌ها. |
168 |
122 |
80 |
38 |
8 |
4 |
3.235 |
.000 |
|
حق اعتراض به اشخاص متضرر از تصمیمات و اقدامات پایانه‌ها. |
88 |
143 |
118 |
42 |
21 |
8 |
-4.503 |
.000 |
|
نقش نهادهای امنیتی مستقر در پاسبانی از حقوق مسافران |
41 |
73 |
104 |
131 |
67 |
4 |
4.271 |
.000 |
|
وضعیت فضای سبز در پایانه‌ها |
71 |
136 |
88 |
79 |
38 |
8 |
2.254 |
000. |
منبع:یافته‌های پژوهش
با بررسی توزیع فراوانی شاخص حقوق شهروندان و تکالیف سازمان پایانه ها و پارک سوارها مشخص می‌شود که از کل پاسخگویان حدود 8/23% گزینه خیلی کم، 4/29% گزینه کم، 1/21% گزینه متوسط، 02/17% گزینه زیاد، 4/7%گزینه خیلی زیاد و 2/1% به سوالات هیچ پاسخی نداده اند.با بررسی پاسخ‌های شهروندان این مطلب برداشت می‌شود که سازمان پایانه‌ها وپارک سوارها نتوانسته در راستای انجام تکالیف خود در قبال شهروندان موفق باشد به طوری که اکثر شهروندان گزینه کم و خیلی کم را انتخاب کرده اند.
شکل 3: نمودار میزان رعایت حقوق شهروندان توسط سازمان به درصد
جدول 3: حقوق سازمان وتکالیف شهروندان
|
تکالیف شهروندان |
فراوانی |
||||||
|
خیلی کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
خیلی زیاد |
Tآزمون |
معنا داری |
|
|
تا چه اندازه سعی می‌کنید وظایف خود را نسبت به سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها انجام دهید؟ |
- |
5 |
122 |
163 |
130 |
3.9230 |
001. |
|
تا چه اندازه به حفظ اموال عمومی سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها مقید هستید؟ |
- |
30 |
20 |
161 |
209 |
4.3300 |
030. |
|
تا چه اندازه سعی می‌کنید طبق ساعت درج شده در بلیط در پایانه حضور داشته باشید؟ |
8 |
12 |
33 |
97 |
270 |
4.4900 |
000. |
|
تا چه اندازه سعی می‌کنید در محیط پایانه نظافت را رعایت کنید؟ |
- |
6 |
25 |
139 |
250 |
4.5152 |
000. |
|
تا چه اندازه سعی می‌کنید قوانین مربوط به داخل اتوبوس را رعایت کنید؟ |
4 |
8 |
52 |
137 |
219 |
4.3400 |
021. |
|
تا چه اندازه خود را ملزم می‌دانید که برای کودک 5 ساله خودتان تهیه بلیط تهیه کنید؟ |
22 |
51 |
60 |
157 |
130 |
3.8022 |
000. |
|
تا چه اندازه به مسئله آوردن وسایل و بار اضافی به داخل اتوبوس توجه می‌کنید؟ |
10 |
35 |
121 |
140 |
114 |
3.7700 |
004. |
منبع: یافته‌های پژوهش
با بررسی توزیع فراوانی سوالات مربوط به حقوق سازمان پایانه ها و پارک سوارها و تکالیف شهروندان مشخص می شود که از کل پاسخگویان حدود 3/1% گزینه خیلی کم، 9/4% گزینه کم، 6/14% گزینه متوسط، 7/33% گزینه زیاد، 8/44% گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده اندکه موئد این نکته است که شهروندان تکالیف خود را در قبال سازمان پایانه ها و پارک سوارها انجام داده اند.
شکل 4:نمودار میزان رعایت حقوق سازمان توسط شهروندان به درصد
جدول 4:آگاهی شهروندان از حقوق وتکالیف خود
|
آگاهی شهروندی |
فراوانی |
||||
|
خیلی زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
خیلی کم |
|
|
آگاهی از وظایف خود در قبال سازمان |
29 |
75 |
173 |
105 |
38 |
|
آگاهی از وظایف سازمان |
34 |
93 |
179 |
93 |
21 |
|
آگاهی از حقوق خود در قبال سازمان |
59 |
102 |
154 |
84 |
21 |
|
آگاهی از آیین نامه ها، قوانین و مقررات سازمان |
30 |
81 |
180 |
95 |
34 |
|
آگاهی از حقوق سازمان |
80 |
97 |
172 |
42 |
29 |
|
نقش آموزش در افزایش آگاهی از حقوق تکالیف متقابل. |
196 |
113 |
72 |
26 |
13 |
منبع: یافته‌های پژوهش
با بررسی توزیع فراوانی سوالات مربوط به آگاهی شهروندان از حقوق وتکالیف خود مشخص می شود که از کل پاسخگویان حدود 1/6% گزینه خیلی کم، 9/17% گزینه کم، 9/36% گزینه متوسط، 2/22% گزینه زیاد، 9/16% گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده اند و بیانگر این نکته است که میزان آگاهی شهروندان از حقوق وتکالیف خود در حد متوسطی قرار دارد.
شکل 5: نمودار آگاهی شهروندان از حقوق وتکالیف خود
3-2- یافته‌های استنباطی
در رابطه با فرضیه اول باتوجه به جدول (1)، چون در آزمون T اعداد بالاتر از 2.23 مورد تایید است. به این معناست که رابطه معنا داری برقرار است، در تمام مقادیر عددی ما میزان T بالاتر از 23/2است. بنابراین تمام گویه‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم به این طریق که در پاسخ اول که سازمان پایانه‌ها وپارک سوارها نتوانسته حقوق شهروندان را در ارائه خدمات خود رعایت کند در این میان گزینه، امکانات رفاهی مورد نیاز معلولان و سالمندان و اتاق مادر و کودک‌ها بیشترین امتیاز یعنی5.070- راکسب کرده است که در حقیقت موید فرضیه بوده که سازمان نتوانسته در این بخش نیاز شهروندان را براورده کند و5.070- معنا داری در سطح 99 درصد تایید فرضیه را نشان می‌دهد. و سوال اعطای حق اعتراض به اشخاص متضرر از تصمیمات و اقدامات پایانه ها با 4.503- و نقش نهادهای امنیتی مستقر در پاسبانی از حقوق مسافران با 4.271 و کافی بودن تعداد اتوبوس برای مسیر‌های مختلف با 4.214 و و نظارت بر عرضه کنندگان مواد غذایی به لحاظ بهداشتی با 4.185 و گزینه نظارت بر واحدهای تجاری و قیمت کالا با 3.235 وضعیت بهداشتی پایانه‌ها با3.158و توجه اتوبوس ها به توقف برای انجام فرایض دینی و صرف غذا با 2.354 سوال نظارت سازمان پایانه ها و پارک سوارها بر کیفیت وسایل حمل و نقل با 2.874 و سوال تجهیز پایانه ها به امکانات مورد نیاز با 2.292 نظارت سازمان پایانه ها و پارک سوارها بر کیفیت عرضه خدمات شرکت های مسافربری با 2.269 و وضعیت فضای سبز پایانه ها با 2.254به ترتیب در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند.که همه گزینه‌ها با سطح معناداری 95%تایید فرضیه را نشان می‌دهد.ونشان دهنده عدم توجه به حقوق شهروندان ومسافران در این بخش هستیم که باید در این زمینه‌ها توجه بیشتری مبذول گردد تا میزان رضایتمندی شهروندان از خدمات این سازمان افزایش یابد و فرضیه اول در موردعدم رعایت حقوق شهروندان توسط سازمان پایانه‌ها وپارک سوارها تایید می شود.
هم چنین در انتها با استفاده از copute کردن تمامی سوالات (حقوق شهروندان و تکالیف سازمان) یک معنا داری جامع از بهم پیوستن تمام گویه‌ها بدست آمد، که جدول شماره 4 سطح معنا داری با عدد .000 نشان داده شده و بالاترین و پایین ترین حد ما هر دو منفی هستند هستندکه نشان دهنده ی تایید فرضیه است.
جدول 5-یکسان سازی نمره متغیرها برای حقوق شهروندان وتکالیف سازمان
|
T پایایی آزمون = 80 |
|||||
|
Tآزمون |
درجه ازادی |
سطح معنا داری |
اختلاف میانگین |
معناداری در سطح 95 |
|
|
پایین ترین حد |
بالا ترین حد |
||||
|
-57.522- |
82 |
.000 |
-41.10843- |
-42.5301- |
-39.6868- |
منبع: یافته‌های پژوهش
در رابطه با فرضیه دوم که شهروندان حقوق سازمان رارعایت کرده اند، باتوجه به جدول (2)، چون در آزمون Tاعداد بالاتر از 2.23 مورد تایید است. به این معناست که رابطه معنا داری برقرار است، در تمام مقادیر عددی ما میزان T بالاتر از 23/2است. و گزینه‌های رعایت نظافت در محیط پایانه با4.5152، حضور به موقع طبق ساعت درج شده در بلیط با 4.4900، رعایت قوانین داخل اتوبوس با4.3400، مقید بودن به حفظ امال عمومی پایانه با4.3300، انجام وظایف خود نسبت به سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها با 3.9230، تهیه بلیط برای خود و کودکان بالای 5 سال با3.8022، و توجه به مسأله اوردن بار اضافی به داخل اتوبوس با3.7700، در رده‌های بعدی قرار دارند که همه گزینه‌ها با سطح معناداری 95%تایید فرضیه را نشان می‌دهد.ونشان دهنده این است که شهروندان تکالیف خود را در قبال سازمان پایانه‌ها انجام داده اند.
هم چنین در انتها با یکسان سازی سوالات مربوط به حقوق شهروندان و تکالیف سازمان یک معنا داری جامع از بهم پیوستن تمام گویه‌ها بدست آمد، که در جدول شماره 5 سطح معنا داری با عدد.000نشان داده شده و بالاترین و پایین ترین حد ما هر دو منفی هستندکه نشان دهنده ی تایید فرضیه است.
جدول 6: یکسان سازی نمره متغیرها برای حقوق سازمان و تکالیف شهروندان
|
Tپایایی آزمون = 80 |
|||||
|
Tآزمون |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
اختلاف میانگین |
معناداری در سطح 95 |
|
|
پایین ترین حد |
پایین ترین حد |
||||
|
-120.166- |
89 |
.000 |
-39.65556- |
-40.3113- |
-38.9998- |
منبع: یافته‌های پژوهش
در رابطه با فرضیه ی سوم که به نظر می‌رسدبین آگاهی شهروندان از حقوق وتکالیف خود در قبال سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها با متغیرهای سن و سطح تحصیلات آنها رابطه وجوددارد. ابتدا گویه‌هایی که در زمینه آگاهی از شهروندان مطرح شده بود را در نرم افزارSpssیکسان سازی نموده و سپس این متغیر جدید را که از حاصل جمع بین 6 سوال بدست آمده بود را با دو متغیر سن و میزان تحصیلات مورد بررسی قرار داده و از طریق آزمون رگرسیون این نتیجه حاصل شد که بین میزان آگاهی شهروندان با متغیر وابسته تحصیلات رابطه معنا دار و مثبتی وجود دارد که هرقدر میزان تحصیلات بالا باشد میزان آگاهی نیز بیشتر خواهد بود که با سطح معنا داری010.،نشان دهنده وجود رابطه بین متغیر تحصیلات و میزان آگاهی است.اما در رابطه با متغیر سن نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که بین میزان آگاهی افراد با متغیر سن رابطه معنا داری وجود ندارد که سطح معناداری.599 نشان دهنده عدم وجود رابطه بین متغیر سن ومیزان آگاهی است.
جدول 7: تحلیل رابطه بین متغیرهای سن تحصیلات با متغیر آگاهی شهروندان
|
|
|
|
|
سطح معنی داری |
|
|
بتا |
انحراف معیار |
بتای استاندار شده |
|||
|
|
میزان آگاهی شهروندان |
6.501 |
.803 |
|
.000 |
|
سن |
-.141- |
.267 |
-.052- |
.599 |
|
|
میزان تحصیلات |
-.510- |
.194 |
-.261- |
.010 |
|
منبع:یافته‌های پژوهش
با توجه به نتیجه جدول رگریسیون که در بالا نشان داده شده است این نتیجه بدست می‌اید که در بررسی تاثیر رابطه بین متغیرهای وابسته سن و میزان تحصیلا ت بر متغیر مستقل میزان آکاهی شهروندان این نتیجه حاصل شد که متغیر وابسته سن بر میزان اگاهی اثر نداشته است چون که سطح معنی داری با عدد. 599نشان داده شده که بالاتر از 005. است اما متغیر تحصیلات چون سطح معنی داری ان با عدد .010 نشان داده شده بیانگر معنا داری این متغیر با اگاهی شهروندان است.
4- نتیجه گیری
موضوع حقوق و تکالیف شهروندان در کلانشهر تهران علیرغم اینکه ادبیات تحقیقاتی گسترده و وسیعی دارد ولی تاکنون در قالب یک طرح مطالعاتی آکادمیک و با رویکرد مطالعه کاربردی بررسی نشده است. اغلب مطالعات انجام شده در این حوزه که در قالب مقالات و کتب منتشر شده اند معطوف به جنبه‌های نظری و کلی گویی‌های مصداقی بوده اند. طبعاً دستیابی به خروجی‌های پژوهشی دقیق به منظور کاربردی کردن آنها در حوزه روابط متقابل حقوقی شهروندان و هر یک از سازمانها و نهادهای تابعه شهرداری مستلزم انجام مطالعه ای دقیق با رعایت روشهای علمی است. این مقاله با روشی علمی به بررسی وضعیت حقوق وتکالیف متقابل شهروندان وسازمان پایانه‌ها وپارک سوارها در پایانه‌های جنوب وغرب شهر تهران پرداخته.نتایج پژوهش نشان می‌دهد که سازمان پایانه‌ها وپارک سوارها نتوانسته در ارائه خدمات خود، حقوق شهروندان رعایت کند بنا بر این، فرضیه اول در مورد رعایت حقوق شهروندان توسط سازمان رد می شود. در رابطه با فرضیه دوم که شهروندان وظایف و تکالیف خود را در قبال سازمان پایانه‌ها و پارک سوارهاانجام داده اند فرضیه ما تایید می‌شود. وبین متغیر مستقل آگاهی شهروندان با سطح تحصیلات روابط معناداری برقرار است بدین صورت که با افزایش میزان تحصیلات آگاهی نیز افزایش مییابد و بین متغیر سن و آگاهی روابط معناداری وجود ندارد.
5- پیشنهادها
در نهایت برای افزایش آگاهی های عمومی شهروندان از قوانین ومقررات وحقوق و تکالیف خود در قبال سازمان پایانه‌ها وپارک سوارها موارد زیر پیشنهاد می گردد.
بالا بردن سطح آگاهی شهروندان در زمینه حقوق و تکالیف‌شان در قبال سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها به کمک رسانه‌های گروهی.
انتشار و پخش بروشورهای اطلاع رسانی از طرف سازمان پایانه‌ها و پارک سوارها در جهت آگاهی شهروندان از قوانین و مقررات حاکم بر پایانه‌ها و پارک سوارها
برگزاری کلاس‌های آموزشی و توجیهی برای کارکنان سازمان پایانه‌ها و شهروندان برای آشنایی طرفین از حقوق و تکالیف خود.
استقرار روش های ترویج، تشویق و تسهیل مشارکت های عمومی در اجرای قوانین.
تعیین مراجع ذیصلاح مسؤول رسیدگی و نحوه برخورد قانونی و معرفی آنان به شهروندان
افزایش زمینه مشارکت شهروندان درجهت تصویب قوانین در رابطه با حوزه مدیریت شهری
افزایش نظارت بر پایانه‌ها خصوصاٌ از لحاظ بهداشتی، قیمت کالا و خدمات،
فراهم آوردن امکانات مورد نیاز برای معلولان و سالمندان وکودکان و مادران و تجهیز پایانه‌ها به امکانات موردنیاز شهروندان از قبیل مبلمان، پارک‌های کوچک.
منابع
امامی، حسن، (1342)، حقوق مدنی، انتشارات کتاب فروشی اسلامیه،چاپ دوم، تهران، ص2.
ثابت سعیدی، ارسلان، (1386)، حقوقاساسی، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ بیست و دوم، تهران، صفحه 132.
جوادی آملی، عبدالله، (1385)، حق و تکلیف در اسلام، انتشارات اسراء، قم، ص3.
کامیار، غلامرضا، (1389)، حقوق شهری و شهرسازی، تهران، انتشارات مجد .ص43.
مصباح یزدی، محمدتقی، (1380)، نظریه حقوقی اسلام، انتشارات موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، قم، ص20.
میر موسوی، سید علی، حقیقت، سید صادق، (1388)، مبانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام و دیگر مکاتب، سازمان انتشاراتفرهنگ و اندیشه اسلامی چاپ ششم،، تهران، صفحات 127-128.
فالکس،کیث، (1384)، حقوق شهروندی، ترجمۀ عبدالعزیز ویسی، انتشارات سیروان، تهران، ص103
پورعزت، علی اصغر و دیگران، (1380)، رابطه آگاهی شهروندان از حقوق شهروندی با پاسخگویی و شفافیت سازمان، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی،سال دهم، شماره 4، تهران،ص15.
توسلی، غلام عباس و حسینی، سیدمحمود، (1383)، واقعیت اجتماعی شهروندی در ایران، مجله جامعه شناسی ایران، دوره پنجم، شماره 2، تهران، ص 35.
توکلی، فرحناز، (1380)، هویت شهروندی؛ حقوق و تکالیف، ماهنامه شهرداری ها، شماره 44، تهران، ص14.
جاوید، محمد جواد و دیگران، (1391)، نسبت «تکالیف شهروندی» و «تکالیف طبیعی». فصلنامه دیدگاه های حقوق قضایی، دوره هفدهم،شماره 57، تهران،ص25.
رضوانی، محمدرضا، (1383)، سنجش و تحلیل سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی در شهرستان سنندج،مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره3، تهران، ص15.
شیبانی، ملیحه، (1384)، شهروندی و مشارکت در نظام جامع رفاه وتامین اجتماعی، فصلنامه حقوق تامین اجتماعی، سال اول، شماره 1،تهران، ص 165.
صرافی، مظفر - عبدالهی،مجید، (1387)،تحلیل مفهوم شهروندی و ارزیابی جایگاه آن در قوانین، مقررات و مدیریت شهری کشور، نشریه پژوهش های جغرافیایی، بهار شماره 63، تهران صفحات 115 تا134.
صفایی بازار جمعه، سمیه و قربانی، محمدعلی، (1390)، ماهیت حقوق شهروندی و سابقه آندر ایران، همایش ملی نظارت قضایی و حقوق شهروندی درنظام جمهوری اسلامی ایران. دانشگاه آزاد کرمانشاه، ص3.
علیا، ساجده، (1390)، جایگاه حقوق شهروندی در عصر هخامنشیان، تعالی حقوق، سال چهارم/ شماره 13 و 14 / مهر، آبان، آذرودی، تهران، صفحات 179 تا 1.
لطفی، حیدر و دیگران، (1388)، مدیریت شهری و جایگاه آن در ارتقا حقوق شهروندان، فصلنامه جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره اول،تهران، صفحه 106.
محمدی، جمال و تبریزی نازنین،(1390)سنجش میزان آگاهی های عمومی به حقوق شهروندی و قوانین شهری (مورد مطالعه: گروه سنی 20 تا 35 سال شهرهای ساری، بابل، آمل و قائمشهر) جامعه شناسی مطالعات جوانان بهار1(1): تهران صفحات175-190.
نجاتی حسینی، سیدمحمود (1380)، بررسی جایگاه مفهوم شهروندی در قانون شهرداری، انتشارات سازمان شهرداری های کشور،چاپ اول، تهران.
مهرپور، حسین، (1390)، بررسی عوامل اثرگذار بر مسئولیت پذیری شهروندان شهر تهران و ارائه الگوی بهینه، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران.
Friedmann, J (2002), the prospect of cities. Minneapolis: University of Minnesota Press. p 168
Richards, M. & WBLLS, A (2004), Impacts of illegality & barriers to legality. Henduras, International Forestry Review.
The New Encyclopedia Britannica, (1991), chicago: the university of chicago, v. 3, 15th.
)
