نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه آزاد
چکیده
کلیدواژه‌ها
سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان کهگیلویه و بویراحمد
|
رحیم سرور: |
دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام(ره)، شهرری، تهران، ایران |
چکیده
توسعه اجتماعی با چگونگی و شیوه زندگی افـراد یـک جامعه پیوند تنگاتنگی دارد و ناظر بر بالا بردن سطح زندگی عمومی از طریق ایجاد شرایط مطلوب و بهینه در زمینه‌های فقر زدایـی، تغذیـه، بهداشـت، مـسکن، اشـتغال، آمـوزش و چگونگی گذران اوقات فراغت می باشد. توسعه اجتماعی باید به رفاه و آسایش بیش تر افراد جامعه منجر شود تا افراد رضایت بیش تری از زندگی داشته باشند. توسعه اجتماعی، یک حوزة میان رشته ای و میان بخشی در جستجوی بهزیستی مادی و اجتماعی مردم در همه سطوح جامعه تعریف می‌شود. از طرفی دیگر توسعه اجتماعی در برگیرنده بعـدی ازتوسعه است که بر کنش و واکنش‌های انسانی، نهادها و روابط اجتماعی با یکـدیگر تأکیـدمی ورزد و بر آنها تمرکز می نماید. امروزه طرح رویکرد اجتماع محور در فرایند مدیریت و برنامه ریزی سبب شده که سنجش میزان توسعه یافتگی بر مبنای شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی بخش مهمی از جریان تحقیق در راستای رفع نابرابری‌های منطقه ای به حساب آید، بنابراین، هدف این مقاله بررسی وضعیت توسعه یافتگی شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد، تعیین معیارهای اصلی تعریف کننده سطح توسعه یافتگی، شناخت شهرستانهای محروم و ارائه برنامه‌های تحرک بخشی به جریان توسعه می‌باشد. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده و همچنین آمار و شاخص‌های مورد استفاده در این تحقیق از سالنامه‌های آماری سال ۱۳۹۰ اخذ شده است. روش تحقیق تحلیل مقایسه ای و مدل مورد استفاده تکنیک ویکور می‌باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد که با توجه به معیارهای در نظر گرفته شده برای سطح بندی شهرستانها، شهرستانهای گچساران، بهمئی، دارای مطلوبیت نسبی از نظر سطح توسعه یافتگی هستند.
واژه‌های کلیدی: توسعه اجتماعی و فرهنگی، سطح بندی اجتماعی، ویکور، کهگیلویه و بویراحمد.
1- مقدمه
1-1- طرح مسأله
توسعه به عنوان پروژه جهانی(سرور، ۱۳۹۱: ۶۰)، فرایندی تدریجی در پیشرفت موقعیت بشر، شامل انجام فعالیت برای رسیدن به رشد مادی و تکامل اجتماعی در طول زمان است(ریدل[1]، ۲۰۰۴: ۱۲). هدف اصلی توسعه حذف نابرابری‌هاست، بهترین مفهوم توسعه، رشد همراه با عدالت اجتماعی است(قرخلو و حبیبی، ۱۳۸۵: ۶۰). مهم ترین نکاتی که در تعریف توسعه باید مد نظر داشت عبارتند از این که، اولاً باید توسعه را یک مقوله ارزشی به شمار بیاوریم، ثانیاً باید آن را جریانی چند بعدی و پیچیده بدانیم، و، ثالثاً، باید به ارتباط و نزدیکی آن با مفهوم بهبود توجه داشته باشیم(ازکیا، ۱۳۸۴: ۲۴). در افکار صاحب نظران توسعه، تعابیر مختلفی از واژه توسعه وجود دارد که از آن جمله می‌توان به افزایش تولید، افزایش بازدهی، ارتقاء سطح کمی و کیفی زندگی، ارتقا سطح خدمات بهداشتی و درمانی برطرف کردن مشکلات بی کاری و تورم، تامین نیازھای اقتصادی – اجتماعی، برخورداری از آموزش فرهنگ و مشارکت فعال در عرصه‌های مختلف اشاره کرد(تودارو، ۱۳۸۷: ۲۳). در ایران و در بین استان‌های آن از لحـاظ میـزان برخـورداری از شاخص‌های مختلف توسعه، عدم تعادل و تفاوت زیادی وجود دارد. مهمترین دلیل افزایش این نابرابری‌ها عدم شناسایی ابعاد مختلف نابرابری‌ها و سیاست‌های اجرایی نا متناسب برای رسیدن به اهداف مذکور است. شهرهای استان کهگیلویه و بویراحمد نیـز بـه لحـاظ ساختارهای اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی شرایط مطلوبی نداشته و برای حصول به برنامه ریزی جامع و راهبردی جهت تحقق توسعه موزون و متعـادل منطقـه ای و نیـز دسـتیابی بـه توسعه پایدار منطقه ای و همچنین تخصیص بهینه و عادلانه منابع و خدمات و ارتقاء همـه جانبـه رفاه عمومی نیازمند سنجش میزان توسعه یافتگی و پایداری شهرهای اسـتان در ایـن سـاختار‌ها هستیم. هدف از این پژوهش این است تا با استفاده از ۲۴ شاخص مختلف میزان توسعه یافتگی و پایداری ساختارهای اجتماعی و فرهنگی شهرهای استان را مورد سنجش و بررسی قرار دهد.
این مقاله در صدد پاسخگویی به این سئوالات است که وضعیت توسعه یافتگی در شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد چگونه است؟ و مهمترین معیارها و شاخص‌های اجتماعی تعریف کننده در تعیین سطح توسعه به ترتیب چیست؟
۲-1-اهمیت و ضرورت
توسعه را باید جریانی دانست که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی، طرز تلقی عامه مردم و نهادهای ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر است. توسعه در اصل باید نشان دهد که مجموعه نظام اجتماعی، هماهنگ با نیازهای متنوع اساسی و خواست‌های افراد و گروه‌های اجتماعی در داخل نظام، از حالت نامطلوب زندگی گذشته خارج شده و به سوی وضع و حالتی از زندگی که از نظر مادی و معنوی بهتر است سوق می‌یابد. به منظور رسیدن به این مقصود و کامیابی در این راه باید به برنامه ریزی توسعه اهمیت داده شود(تودارو، ۱۳۸۷). مشکلات عظیم جامعه شهری در کلان شهرها از یکسو، و حرکت‌های جهانی از سوی دیگـر بیـانگرآن است که تحولات زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی،کالبدی و عملکـردی بایـد آنچنـان رخ دهـد و ادامـه یابـد کـه متضمن توسعه پایدار و ساماندهی و تداوم کیفیت‌ها باشد(پورجعفر و همکاران، ۱۳۹۰: ۳۱). واقعیت این است که از لحاظ شاخص‌های اقتصادی اجتماعی و فرهنگی بین جوامع تفاوت آشکاری وجود دارد. قطعاً ظهور هر پدیده اجتماعی حاصل تقابل عوامل و زمینه‌های گوناگون داخلی و بیرونی جامعه از گذشته تا حال است که به نوبه خود این تقابل و احوال جدید جامعه را شکل میدهد(پارکر[2]، ۲۰۰۵). با این حال تفاوت‌ها و نابرای‌های منطقه ای از جنبه‌های مختلف و عدم شناسایی کامل این نابرابری‌ها و تفاوت‌ها مانع از برنامه ریزی دقیق شده است(تقوایی و رستمی کیا، ۱۳۸۱: ۲۹). اسـتان کهگیلویه و بویراحمد یکـی از استان‌های نزدیک به مرکز کشور است، بنابراین، اهمیت و ضـرورت برنامه ریزی برای این ناحیه به شدت احساس می شود. مهترین تهدید‌هایی که استان با آنها مواجه ایت عبارتند از: مهاجرت گسترده روستاها وعشایر وحاشیه نشینی در شهرها، عدم توسعه کمی وکیفی سرمایه انسانی در استان ناتوانی در نگهداشت نیروهای متخصص، کارامد و فعالان اقتصادی عدم وجود زیرساخت‌های بازرگانی و مبادلات اقتصادی، پایین بودن شاخص‌های توسعه. با نگاهی کلی بـه مـوارد ذکـر شـده می‌تـوان گفـت کـه دراستان کمتر به پایه‌های توسعه توجه شـده و لـزوم توجـه به تفاوت‌ها و بازنگری کلی بـه وضـوح احـساس مـی شـو د. در این پژوهش سعی شده تا بـا تحلیـل شهرسـتان‌های ایـن اسـتان، محدودیت‌های اجتماعی – فرهنگی تقلیل یابند.
۳-1-اهداف
بررسی وضعیت توسعه یافتگی شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد، تعیین معیارهای اصلی تعریف کننده سطح توسعه یافتگی، شناخت شهرستانهای محروم و ارائه برنامه‌های تحرک بخشی به جریان توسعه از جمله اهداف اصلی این تحقیق بوده است.
۴-1-پیشینه تحقیق
مفهوم توسعه اجتماعی یک مفهومی نا روشن و همچون کلافی در هم تنیده است و دیدگاه‌ها و مباحث گوناگونی را در بر می گیرد که نه تنها متفاوت که گاه متضادند. بررسی نا برابری فرهنگی و وجود آن در محدوده‌های جغرافیایی مختلف در سال‌های اخیر مورد توجه برنامه ریزان و سیاستمداران قرار گرفته است و پژوهش‌های زیادی در سطوح ملی منطقه ای ناحیه ای و محلی با استفاده از روش‌های متفاوت صورت گرفته است که به تعدادی از مطالعات انجام شده اشاره می‌شود:
جدول ۱-برخی مطالعات و تحقیقات انجام شده در ارتباط با توسعه اجتماعی - فرهنگی
|
پدید آورنده |
عنوان پژوهش |
خلاصه نتایج |
|
نوابخش (ب ۱۳۹۲) |
ضرورت احیاء سرمایه اجتماعی در توسعه فضاهای شهری |
این پژوهش با استناد به نظریه کوین لینچ که با رویکرد انسان گرایانه اصول شهرسازی را مطرح کرده است که در جهت احیا سرمایه اجتماعی همزمان با توسعه فضاهای شهری در جهت تحقق توسعه پایدار مطرح شده است. |
|
محمدی و ایزدی (۱۳۹۱) |
تحلیلی بر توسعه فرهنگی شهر اصفهان |
نویسندگان در این پژوهش، با استفاده از ۳۵ شاخص که در نهایت به پنج عامل اصلی تقلیل یافته، ثابت می‌کند که توزیع امکانات و فضاهای فرهنگی در اصفهان متعادل نمی باشد. |
|
بابایی (۱۳۸۹) |
توسعه فرهنگی و توسعه اجتماعی در ایران |
این پژوهش، رابطه بین توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی را مورد بررسی قرار داده است و در نهایت نشان میدهد که آسیب‌های هویتی و فرهنگی و ضعف سرمایه فکری و فرهنگی مانع توسعه در ایران شده است. |
|
فیروز آبادی و ایمانی (۱۳۸۶) |
سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی اجتماعی در کلان شهر تهران |
این پژوهش میزان همبستگی سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی اجتماعی در مناطق شهر تهران را مورد بررسی قرار داده است. نتایج بیانگر این است که بین برخی از عناصر سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی اجتماعی مناطق رابطه معنا دار و مثبتی وجود دارد. |
|
عبدالهی و موسوی (۱۳۸۶) |
سرمایه اجتماعی در ایران: وضعیت موجود، دورنمای آینده و امکان شناسی گذار |
هدف این پژوهش بررسی سرمایه اجتماعی در ایران بوده است، به بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی در مراکز استان‌های ایران و رابطه آن با توسعه پرداخته اند. نتایج بیانگر این است که استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان، اردبیل، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد به ترتیب دارای بالاترین رتبه سرمایه اجتماعی بودند و استان‌های تهران، اصفهان، یزد، خوزستان و قزوین نیز دارای بالاترین رتبه سطح توسعه بوده اند |
|
کارل رزنستاین (۲۰۱۱) |
توسعه فرهنگی و محله‌های شهری |
این پژوهش، به بیان چهار ویژگی سیاست توسعه فرهنگی می‌پردازد و به استدلال تأثیر این ویژگی‌ها در توسعه فرهنگی و زندگی فرهنگی محلات می‌پردازد. |
|
مک کان (۲۰۰۲) |
سیاست‌های فرهنگی توسعه اقتصاد محلی |
این پژوهش، به بررسی رقابت بر روی چگونگی ترسیم سندهای چشم انداز آینده محلات در روند سیاست‌های محلی مختلف تمرکز دارد. |
|
کلانتـری(۱۹۹۸) |
شناسایی منازق عقب افتاده در ایران |
با بهره گیری از ۱۷ شاخص توسـعه اجتمـاعی – اقتصـادی و بـا بکـارگیری روش محاسـبه ضـریب محرومیت، از مجموع ۱۹۵ شهرسـتان تحـت مطالعـه؛ ۳۲ شهرستان را به عنوان شهرستانهای عقـب مانده مورد شناسایی قـرار داد. یافتـه‌های مطالعـه وی نشان داد که میزان عدم تعادلها در ابعاد اقتصـادی بـه مراتــب بــالاتر از ابعــاد اجتمــاعی بــوده و ضــریب همبستگی۰٫۶۸ نیز نشان دهنده ارتباط معنـی دار بـین عقب ماندگی اقتصادی و عقب ماندگی اجتمـاعی بـود.
|
|
امیر احمدی و همکـار (۱۹۸۷) |
پویایی توسعه استان و نابرابری در ایران |
نیـز بـا اسـتفاده از ۱۳ شاخص اجتماعی – اقتصادی در دوره زمانی ۱۳۳۵ تا ۱۳۶۳ به کاهش جزئی و نامحسوس عدم تعـادل‌های موجود در بین استانها ایران اشاره کردند |
|
شــربت اوغلــی (۱۹۹۹) |
شهرنشینی و توسعه منطقه ای |
بــا اســتفاده از ۲۶ شــاخص اجتماعی – اقتصادی به این نتیجه نائل آمد که علی رغم شکاف توسعه زیاد در بین استانها، شـهر و روسـتا وبـین شـهرها، نـابرابری‌های فضـایی در دوره پـس از انقلاب نسبت به قبل از انقـلا ب کـاهش یافتـه اسـت |
۵-1-سؤال‌ها و فرضیه‌ها
سوال یک: وضعیت توسعه یافتگی در شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد چگونه است؟
سوال دو: مهمترین معیارها و شاخص‌های اجتماعی تعریف کننده در تعیین سطح توسعه به ترتیب چیست؟
فرضیه یک: نابرابری در سطح و میزان توسعه در بین شهرستانهای استان مساله اساسی در حرکت متوازن در فرایند توسعه پایدار است.
فرضیه دوم: به نظر می‌رسد مهمترین شاخص تعریف کننده سطح توسعه نرخ اشتغال و میزان دسترسی به فرصت‌های سواد و حرفه آموزی است.
۶-1-روش پژوهش: روش تحقیق توصیفی– تحلیلی است، بخشی از اطلاعات مورد نیاز از مرکز آمار، جمع آوری شده است. از مهمترین شاخص‌هایی که استفاده شده می‌توان به میزان سواد، مؤسسات خدمات درمانی، میزان شهرنشینی و ... اشاره کرد. در این تحقیق با استفاده از شاخص‌های اجتماعی - فرهنگی و مدل ویکور به رتبه بندی شهرستانهای استان کهگیلویه و بویراحمد پرداخته شده است(شکل ۱).
۷-1-معرفی متغیرها و شاخص‌ها
تحلیل مسایل کمی و کیفی اجتماعی از طریق ابزاری صورت می‌گیرد که به صورت متغیرهایی به نام شاخص‌های اجتماعی هستند. شاخص‌های اجتماعی ابزار کلیدی برای ترسیم چشم انداز آیند وضعیت استان و برنامه ریزی هستند. در این پژوهش از ۲۴ شاخص استفاده شده است.
جدول ۲- شاخص‌های مورد استفاده در پژوهش
|
نرخ اشتغال |
X1 |
نرخ رشد جمعیت |
X13 |
|
نرخ سواد |
X2 |
درصد جمعیت فعال |
X14 |
|
نرخ باسوادی مردان |
X3 |
معکوس بار تکفل |
X15 |
|
نرخ باسوادی زنان |
X4 |
درصد دانشگاه‌های دولتی |
X16 |
|
تعداد پزشک |
X5 |
مساحت فضای آموزشی به ۱۰۰۰ نفر |
X17 |
|
نرخ بیکاری |
X6 |
تعداد سالن نمایش به ازای ۱۰۰۰ نفر |
X18 |
|
مراکز بهداشتی و درمانی |
X7 |
تعداد مساجد نمایش به ازای ۱۰۰۰ نفر |
X19 |
|
نسبت معلم به دانش اموز |
X8 |
تعداد سینما نمایش به ازای ۱۰۰۰ نفر |
X20 |
|
درصد کتابخانه به ازای ۱۰۰۰ نفر |
X9 |
تعداد دادنشجو به ازای مدرس |
X21 |
|
خانه بهداشت |
X10 |
ضریب استفاده از سالن نمایش |
X22 |
|
داروخانه |
X11 |
ضریب اشتغال زنان |
X23 |
|
میزان شهرنشینی |
X12 |
ضریب اشتغال مردان |
X24 |
۸-1- محدوده مورد مطالعه
منطقه ای که اکنون استان کهگیلویه و بویراحمد نام دارد دارای پیشینه کهن تاریخی است . هر چند در گذشته ای نه چندان دور جزء یکی از بلوک‌های فارس بوده که خود شامل دو قسمت می‌شد : قسمت شمال شرقی که آن را سردسیر و کوهستانی و پشت کوه می‌نامیدند و قسمت جنوبی و غربی که نره کوه و بهبهان نامیده می‌شد. استان کهگیلویه و بویراحمد مرکب از پنج شهرستان بویراحمد، کهگیلویه، گچساران، دنا، بهمئی، با جمعیتی بالغ بر 634 هزار نفر و مساحتی در حدود 16 هزار و 264 کیلو متر مربع چونان پلی ارتباطی، استان‌های فارس، اصفهان چهار محال و بختیاری، خوزستان و بوشهر را به هم مرتبط ساخته است . منابع آبی بسیار، جنگل‌های چشمگیر، معادن طبیعی متعدد، ذخائر نفتی مناسب، پوشش گیاهی متنوع، گونه‌های جانوری متعدد، قلل مرتفع، باغات و کشتزارهای زیبا، طبیعت این استان را چونان گوشه ای از بهشت جادوان به تصویر کشیده است(شکل ۲).
جدول ۳- اطلاعات عمومی استان کهگیلویه و بویراحمد
|
تعداد بخش |
تعداد شهر |
تعداد دهستان |
مساحت(کیلومتر مربع) |
جمعیت |
نرخ رشد ۸۵-90 |
|
|
۱۳۸۵ |
۱۳۹۰ |
|||||
|
۱۷ |
۱۶ |
۴۳ |
۱۵۵۰۴ |
۶۳۴۲۹۹ |
۶۵۸۶۲۹ |
۷۶/۰ |
مأخذ: سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵-90
شکل ۲- موقعیت استان کهگیلویه و بویراحمد
۲-مبانی نظری
پایداری اجتماعی مسأله برابری در فرصت‌ها و استفاده از امکانات جهت تأمین عدالت اجتماعی است(نوابخش و همکاران، الف ۱۳۹۲: ۱۸۲). بر این اساس توسعه اجتماعی از اهمیت بیشتری برخوردار است و یکی از کامل ترین دسته بندی‌ها از تعاریف صورت گرفته از مفهوم توسعه اجتماعی تعاریف مبتنی بر سرمایه اجتماعی و انسجام اجتماعی است(کلانتری، ۲۱۱:۱۳۷۷). توسعه اجتماعی یا به عبارت دیگر مسؤلیت پذیری(نانسی، ۲۰۰۰)، بعدی از توسعه است که بر کنش و واکنش‌های انسانی، نهادها و روابط اجتماعی با یکدیگر تأکید می‌ورزد و بر آن تأکید می‌نماید (پیران، ۱۳۸۳: ۱۲۳). توسعه اجتماعی در جامعه ای رخ می نماید که فاصله طبقاتی، تبعیض و استثمار در جامعه به حداقل برسد (استس۱ ۲۰۰۱) و توزیع درآمد و قدرت به گونه ای عادلانه به وجود آید و فاصله و شکاف بین فقیر و غنی، شهر و روستا و مرد و زن کاهش یابد (فیروزآبادی و همکاران، ۱۳۸۹: ۶۳). از مهترین ابعاد توسعه اجتماعی می‌توان به توسعه ظرفیت مردم برای کار مداوم جهت رفاه آنها و جامعه و تغییر یا توسعه نهادهای اجتماعی، به گونه ای که نیازهای بشری را در تمامی سطوح به ویژه در پایین ترین سطح، از طریق یک فرآیند بهبود در روابط بین مردم و نهادهای سیاسی اجتماعی، رفع نماید، اشاه کرد (دیوب، ۱۳۷۷: ۸۴). در مجموع مهمترین شاخصه توسعه اجتماعی این است که می توان با گسترش و ارتقای شاخص‌های آن در جامعه، نـسبت بـه رسـیدن بـه توسـعه ای متوازن و برابر بین مناطق و افراد، در جهت رفاه و رضایت افراد از زندگی، حرکت کرد. شاخص‌های اجتماعی عبارتند از مفهوم‌هایی که مبتنی بر مشاهده‌ها و معمولاً کمی که به جنبه‌هایی از حیات اجتماعی که ما به آن علاقه مندیم اشاره دارند یا به دگرگونی‌هایی می‌پردازند که در جنبه‌های حیات اجتماعی در حال وقوع است. به طور کلی از نظر اجتماعی توسعه به معنای دگرگون شدن و متمایز شدن جامعه از یک ساخت اجتماعی قدیم به یک ساخت اجتماعی جدید است. از دید جامعه شناسان توسعه به معنای پدید آمدن ساخت‌های نو برای عهده دار شدن وظایفی است که قبلاً ساخت‌های دیگر انجام می‌دادند. بنابراین، دگرگونی‌هایی که در نتیجه پدید آمدن مشاغل نو دستگاه‌های پیچیده آموزش و پرورش نو و انواع اجتماعات که در ساخت‌های اجتماعی پدید می‌آیند، مورد توجه جامعه شناسان بوده و تماماً نشانگر بعد کاملاً اجتماعی توسعه است (میر‌هاشمی و همکاران، ۱۳۸۷، ۱۷۰).
۳-تکنیک ویکور
تکنیک ویکور یکی از مدل‌های چند هدفه فرایند مدار(اصغرپور، ۱۳۸۳: ۴۳). برای بهینه سازی مسائل چند معیاره در سیستم‌های پیچیده معرفی شد(پوراحمدپور و خلیجی، ۱۳۹۳: ۵) از مزیت‌های این مدل قدرت بسیار بالای آن در کاهش پیچیدگی تصمیم گیری، استفاده همزمان از معیارهای کمی و کیفی می‌باشد(مزیدی و صفرزاده، ۱۳۹۰: ۸۷). هدف اصلی روش ویکور نزدیکی بیشتر به جواب ایده آل هر شاخص است. روش ویکور قادر است تصمیم گیرندگان را برای دستیابی به یک تصمیم نهایی یاری دهد. در اینجا جواب سازشی نزدیکترین جواب موجه به جواب ایده آل است که کلمه سازش به یک توافق متقابل اطﻼق می گردد(اپروکویک و تزنگ[3]، ۲۰۰۴). تفاوت اصلی این مدل با مدل‌های تصمیم گیری سلسله مراتبی یا شبکه ای این است که بر خلاف آنها، در این مدل‌ها مقایسات زوجی بین معیارها و گزینه‌ها صورت نمی گیرد و هر گزینه مستقلا توسط یک معیار سنجیده و ارزیابی می‌گردد(چو[4] و همکاران، ۲۰۰۷)
۳-1-تحیل یافته‌ها
مرحله اول: تعیین وزن و اهمیت هر یک از معیارها از طریق مدل‌های تعیین ارزش مثل AHP یا ANP و دیگر مدل‌های وزن دهی معیارها : بر این اساس با استفاده از نرم افزار super decision وزن‌های هریک از معیارها بر اساس نظر خبرگان و کارشناسان به تعداد ۲۶ نفر در این زمینه اعمال شد.
مرحله دوم: تشکیل ماتریس تصمیم گیری: در این بخش، هر یک از شهرستانها بر اساس معیارهای مختلف و اطلاعاتی که از سالنامه آماری استان کهگیلویه و بویراحمد اخذ شده است مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مرحله سوم: نرمال کردن ماتریس تصمیم گیری از طریق فرمول زیر:
(۳)
Xij = مقادیر هر معیار برای هر گزینه ابتدا همه مقادیر ماتریس به توان ۲ رسانده و مجموع هر ستون جمع می‌گردد و سپس جذر مجموع هر ستون گرفته شده و در نهایت هر یک مقادیر بر جذر به دست آمده تقسیم می‌گردد.
مرحله نرمال سازی به این علت انجام می‌گیرد که شاخص‌های انتخاب شده به شاخص‌های مجرد و خالی از مقیاس تبدیل شوند تا امکان جمع کردن متغیرهای مختلف با همدیگر فراهم گردد.
جدول ۴- نرمال کردن ماتریس تصمیم گیری
|
شاخص شهرستان |
بویراحمد(یاسوج) |
کهگیلویه |
گچساران |
دنا |
بهمئی |
|
X1 |
۰٫۴۵۰۸۹۳ |
۰٫۴۷۷۲۹۶ |
۰٫۵۱۸۶ |
۰٫۴۸۱۴۰۳ |
۰٫۴۵۰۸۹۳ |
|
X2 |
۰٫۵۱۴۳۵ |
۰٫۵۴۹۰۱۲ |
۰٫۵۴۹۹۳۸ |
۰٫۴۸۸۰۸۲ |
۰٫۴۹۰۲۳۱ |
|
X3 |
۰٫۴۷۸۲۲ |
۰٫۴۴۷۵۷۵ |
۰٫۴۹۰۹۴۱ |
۰٫۵۰۱۴۶۲ |
۰٫۴۷۸۲۲ |
|
X4 |
۰٫۵۳۹۷۰۵ |
۰٫۵۱۱۵۱۴ |
۰٫۴۸۰۵۹۲ |
۰٫۴۹۴۷۷۶ |
۰٫۵۳۹۷۰۵ |
|
X5 |
۰٫۵۲۶۰۴۲ |
۰٫۵۱۱۵۱۴ |
۰٫۴۷۳۷۲۶ |
۰٫۴۶۶۱۹ |
۰٫۵۲۶۰۴۲ |
|
X6 |
۰٫۵۳۸۶۶۳ |
۰٫۵۲۵۷۲۳ |
۰٫۵۱۴۹۲ |
۰٫۴۹۲۸۳ |
۰٫۵۳۸۶۶۳ |
|
X7 |
۰٫۵۱۴۳۵ |
۰٫۵۴۹۰۱۲ |
۰٫۵۴۹۹۳۸ |
۰٫۴۸۸۰۸۲ |
۰٫۴۹۰۲۳۱ |
|
X8 |
۰٫۴۷۴۷۸۵ |
۰٫۵۶۹۴۳۱ |
۰٫۵۱۷۱۰۶ |
۰٫۵۰۸۴۱۹ |
۰٫۴۹۶۶۸۱ |
|
X9 |
۰٫۵۲۷۵۳۹ |
۰٫۴۸۶۰۹۹ |
۰٫۴۹۴۱۱۷ |
۰٫۴۴۹۵۳۱ |
۰٫۵۱۶۰۳۲ |
|
X10 |
۰٫۴۹۰۹۳۳ |
۰٫۵۱۸۶ |
۰٫۵۲۸۶۵۱ |
۰٫۵۱۲۸۰۹ |
۰٫۴۹۰۴۵۱ |
|
X11 |
۰٫۴۲۴۵۷ |
۰٫۴۶۵۲۶۷ |
۰٫۴۹۴۱۱۷ |
۰٫۵۰۲۸۶۵ |
۰٫۴۹۰۵۳۳ |
|
X12 |
۰٫۴۹۰۴۵۱ |
۰٫۴۵۹۶۵ |
۰٫۴۶۱۱۷۶ |
۰٫۵۱۰۴۸۵ |
۰٫۵۱۲۸۳ |
|
X13 |
۰٫۵۲۷۰۵۲ |
۰٫۴۶۷۸۵۸ |
۰٫۵۰۱۶۴ |
۰٫۵۳۳۳۴۲ |
۰٫۵۱۲۸۳ |
|
X14 |
۰٫۶۶۰۹۱۶ |
۰٫۶۸۷۳۱۹ |
۰٫۷۲۸۶۲۳ |
۰٫۶۹۱۴۲۶ |
۰٫۶۶۰۹۱۶ |
|
X15 |
۰٫۷۲۴۳۷۳ |
۰٫۷۵۹۰۳۵ |
۰٫۷۵۹۹۶۱ |
۰٫۶۹۸۱۰۵ |
۰٫۷۰۰۲۵۴ |
|
X16 |
۰٫۶۸۸۲۴۳ |
۰٫۶۵۷۵۹۸ |
۰٫۷۰۰۹۶۴ |
۰٫۷۱۱۴۸۵ |
۰٫۶۸۸۲۴۳ |
|
X17 |
۰٫۶۸۴۸۰۸ |
۰٫۷۷۹۴۵۴ |
۰٫۷۲۷۱۲۹ |
۰٫۷۱۸۴۴۲ |
۰٫۷۰۶۷۰۴ |
|
X18 |
۰٫۷۴۹۷۲۸ |
۰٫۷۲۱۵۳۷ |
۰٫۶۹۰۶۱۵ |
۰٫۷۰۴۷۹۹ |
۰٫۷۴۹۷۲۸ |
|
X19 |
۰٫۴۴۱۲۳۳ |
۰٫۴۷۰۱۹۷ |
۰٫۵۲۱۵۲ |
۰٫۵۲۶۱۲۹ |
۰٫۴۷۸۳۲ |
|
X20 |
۰٫۶۹۱۴۰۲ |
۰٫۶۸۲۲۳۴ |
۰٫۷۵۶۸۴۵ |
۰٫۷۱۱۶۶۳ |
۰٫۷۰۶۷۰۴ |
|
X21 |
۰٫۷۳۶۰۶۵ |
۰٫۷۲۱۵۳۷ |
۰٫۶۸۳۷۴۹ |
۰٫۶۷۶۲۱۳ |
۰٫۷۳۷۵۶۲ |
|
X22 |
۰٫۶۹۶۱۲۲ |
۰٫۷۰۴۱۴ |
۰٫۶۵۹۵۵۴ |
۰٫۷۲۶۰۵۵ |
۰٫۶۹۶۱۲۲ |
|
X23 |
۰٫۷۴۸۶۸۶ |
۰٫۷۳۵۷۴۶ |
۰٫۷۲۴۹۴۳ |
۰٫۷۰۲۸۵۳ |
۰٫۶۳۴۵۹۳ |
|
X24 |
۰٫۶۷۵۲۹ |
۰٫۷۰۴۱۴ |
۰٫۷۱۲۸۸۸ |
۰٫۷۰۰۵۵۶ |
۰٫۶۷۵۲۹ |
مرحله چهارم: وزن دار کردن ماتریس نرمال: جهت وزن دار کردن، مقادیر ماتریس نرمال هر یک از گزینه‌ها بر وزن معیارها ( که قبلا از روش‌های دیگر به دست آمده بود) ضرب می‌گردد.
مرحله پنجم:با تعیین بالاترین و پایین ترین ارزش ماتریس نرمال وزنی، بزرگترین و کوچکترین عدد هر ستون تعیین می‌گردد.
در اینجا منظور از بزرگترین عدد، یعنی عددی که بیشترین ارزش مثبت را داراست و کوچکترین یعنی بیشترین ارزش منفی.
پس اگر معیار ما از نوع منفی باشد، بزرگترین عدد برعکس می‌شود یعنی می‌شود کمترین مقدار و کوچکترین می‌شود بیشترین مقدار و بالعکس.
(۴)
مرحله ششم: تعیین شاخص مطلوبیت (S) و شاخص نارضایتی (R)
(۵)
f* = بزرگترین عدد ماتریس نرمال وزنی برای هر ستون
fij= عدد گزینه مورد نظر برای هر معیار در ماتریس نرمال وزنی
f- = کوچکترین عدد ماتریس نرمال زونی برای هر ستون
طبیعتا برای هرگزینه به ازای هر معیار یک شاخص مطلوبیت به دست می‌آید که مجموع آنها شاخص نهایی Sj گزینه را مشخص می‌کند. بزرگترین Sj هر گزینه به ازای هر معیار، شاخص نارضایتی (R) آن گزینه است.
جدول5- محاسبه مقدار ویکور
|
شاخص شهرستان |
بویراحمد(یاسوج) |
کهگیلویه |
گچساران |
دنا |
بهمئی |
|
X1 |
۰٫۰۳۳۸۱۷ |
۰٫۰۱۷۶۶ |
۰٫۰۳۰۵۹۷ |
۰٫۰۲۰۲۱۹ |
۰٫۰۲۷۲۶۱ |
|
X2 |
۰٫۰۳۵۸۶۶ |
۰٫۰۱۹۶۹۳ |
۰٫۰۲۸۹۶۶ |
۰٫۰۲۱۰۶۱ |
۰٫۰۲۵۱۶۴ |
|
X3 |
۰٫۰۴۰۴۷۸ |
۰٫۰۲۲۵۰۷ |
۰٫۰۳۵۵۶۴ |
۰٫۰۲۰۷۸۱ |
۰٫۰۲۵۵۱۳ |
|
X4 |
۰٫۰۳۹۴۵۳ |
۰٫۰۲۲۵۰۷ |
۰٫۰۳۵۰۵۶ |
۰٫۰۴۴۲۸۸ |
۰٫۰۲۷۹۶ |
|
X5 |
۰٫۰۱۹۹۳۱ |
۰٫۰۲۳۱۳۲ |
۰٫۰۳۸۱۰۴ |
۰٫۰۴۶۸۱۹ |
۰٫۰۲۳۳۵۱ |
|
X6 |
۰٫۰۱۸۱۶۵ |
۰٫۰۳۰۵۹۷ |
۰٫۰۳۹۱۲ |
۰٫۰۴۸۷۱۷ |
۰٫۰۲۶۹۷۵ |
|
X7 |
۰٫۰۱۸۱۶۵ |
۰٫۰۲۷۷۴۲ |
۰٫۰۲۱۹۰۴ |
۰٫۰۴۹۹۸۲ |
۰٫۰۲۸۹۸۸ |
|
X8 |
۰٫۰۳۰۱۹۶ |
۰٫۰۳۶۸۴۶ |
۰٫۰۳۲۷۰۲ |
۰٫۰۴۲۱۶ |
۰٫۰۳۵۱۲ |
|
X9 |
۰٫۰۳۸۷۲۱ |
۰٫۰۳۴۶۴۶ |
۰٫۰۳۴۰۶۴ |
۰٫۰۴۲۷۱۵ |
۰٫۰۵۴۲۱۴ |
|
X10 |
۰٫۰۳۲۱۱ |
۰٫۰۵۳۵۸۹ |
۰٫۰۳۳۶۱ |
۰٫۰۴۲۷۱۵ |
۰٫۰۴۱۱۵۸ |
|
X11 |
۰٫۰۳۱۶۳۸ |
۰٫۰۴۸۴۲۳ |
۰٫۰۲۲۶۲۹ |
۰٫۰۱۸۱۵ |
۰٫۰۱۴۱۶ |
|
X12 |
۰٫۰۳۰۷۹۷ |
۰٫۰۴۵۱۹۵ |
۰٫۰۲۲۹۷۲ |
۰٫۰۱۸۹۷۵ |
۰٫۰۱۹۹۲۵ |
|
X13 |
۰٫۰۳۱۳۴۶ |
۰٫۰۳۳۶۱ |
۰٫۰۲۴ |
۰٫۰۱۸۹۷۵ |
۰٫۰۱۲۹۹ |
|
X14 |
۰٫۰۳۱۶۳۸ |
۰٫۰۴۸۴۲۳ |
۰٫۰۲۲۶۲۹ |
۰٫۰۱۲۲۵ |
۰٫۰۱۹۵۲ |
|
X15 |
۰٫۰۳۵۴۶۸ |
۰٫۰۱۹۳۱۱ |
۰٫۰۳۲۲۴۸ |
۰٫۰۲۱۸۷ |
۰٫۰۲۸۹۱۲ |
|
X16 |
۰٫۰۳۷۵۱۷ |
۰٫۰۲۱۳۴۴ |
۰٫۰۳۰۶۱۷ |
۰٫۰۲۲۷۱۲ |
۰٫۰۲۶۸۱۵ |
|
X17 |
۰٫۰۴۲۱۲۹ |
۰٫۰۲۴۱۵۸ |
۰٫۰۳۷۲۱۵ |
۰٫۰۲۲۴۳۲ |
۰٫۰۲۷۱۶۴ |
|
X18 |
۰٫۰۴۱۱۰۴ |
۰٫۰۲۴۱۵۸ |
۰٫۰۳۶۷۰۷ |
۰٫۰۴۵۹۳۹ |
۰٫۰۲۹۶۱۱ |
|
X19 |
۰٫۰۲۱۵۸۲ |
۰٫۰۲۴۷۸۳ |
۰٫۰۳۹۷۵۵ |
۰٫۰۴۸۴۷ |
۰٫۰۲۵۰۰۲ |
|
X20 |
۰٫۰۱۹۸۱۶ |
۰٫۰۳۲۲۴۸ |
۰٫۰۴۰۷۷۱ |
۰٫۰۵۰۳۶۸ |
۰٫۰۲۸۶۲۶ |
|
X21 |
۰٫۰۳۱۸۴۷ |
۰٫۰۳۸۴۹۷ |
۰٫۰۳۴۳۵۳ |
۰٫۰۴۳۸۱۱ |
۰٫۰۴۲۲۱۳ |
|
X22 |
۰٫۰۴۰۳۷۲ |
۰٫۰۳۶۲۹۷ |
۰٫۰۳۵۷۱۵ |
۰٫۰۴۴۳۶۶ |
۰٫۰۴۱۲۱۴ |
|
X23 |
۰٫۰۳۳۷۶۱ |
۰٫۰۵۵۲۴ |
۰٫۰۳۵۲۶۱ |
۰٫۰۴۴۳۶۶ |
۰٫۰۴۱۴۱۳ |
|
X24 |
۰٫۰۳۴۷۰۶ |
۰٫۰۵۰۰۷۴ |
۰٫۰۲۱۸۸ |
۰٫۳۵۹۹۹ |
۰٫۰۴۷۱۲ |
|
S |
۰٫۳۴۲۱۴ |
۰٫۳۴۴۹۷۵ |
۰٫۷۲۷۹۷۲ |
۰٫۳۵۹۹۹ |
۰٫۵۹۵۱۳ |
|
R |
۰٫۰۶۴۵۰۷ |
۰٫۰۷۴۰۰۵ |
۰٫۰۹۷۹۹۸ |
۰٫۰۹۴۹۹۹ |
۰٫۰۹۶۴۵۲ |
مأخذ: محاسبات نگارندگان
مرحله هفتم: محاسبه مقدار Q و رتبه بندی نهایی گزینه‌ها
(۶)
V = عدد ثابت ۵/۰
Sj = مجموع مقدار S برای هر گزینه، S- = بزرگترین عدد شاخص S برای هر گزینه، S* = کوچکترین عدد شاخص S برای هر گزینه، Rj = مجموع مقدار R برای هر گزینه، R- = بزرگترین عدد شاخص R برای هر گزینه، R* = کوچکترین عدد شاخص R برای هر گزینه.
جدول 6- رتبه بندی نهایی گزینه‌ها
|
شهرستان |
مقدار Q |
رتبه |
|
بویراحمد(یاسوج) |
۱ |
5 |
|
کهگیلویه |
۰٫۴۸1 |
4 |
|
گچساران |
۰٫102 |
1 |
|
دنا |
۰٫۳۵۸ |
3 |
|
بهمئی |
۰٫۲86 |
2 |
مأخذ: محاسبات نگارندگان
رتبه بندی بر اساس ارزشQ نشان میدهد که کمترین ارزش بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است. میانگین محاسبه شده برای ۵ شهرستان مورد مطالعه برابر با 437/۰ بدست آمد که نشان میدهد در مجموع میزان ارزیابی فقط در شهرستان کهگیلویه بالاتر از حد متوسط است. همانگونه که جدول شماره 6 نشان میدهد بر اساس مقدار Q از نظر رتبه بندی، شهرستان بویر احمد با رتبه ۵ وضعیت نامطلوب و شهرستان گچساران با رتبه یک در وضعیت مطلوبی قرار دارد. حال با توجه به نتایج بدست آمده شروط به صورت ذیل آزمون گردید:
Q (A (2)) - Q (A (1)) ≥ DQ
که در آن A(1) و A(2) به ترتیب گزینه‌های اول و دوم هستند و DQ=1/(i-1) و i تعداد آلترناتیو‌ها است.
۱۲۵/۰ Q (A (2)) - Q (A (1)) ≥ و = 1/ (5-1) = 0/25 DQ
با توجه به اینکه که مقدار Q برای آلترناتیو (گزینه) دوم برابر با 286/۰ و برای آلترناتیو اول برابر 102/۰ می‌باشد، تفاضل این دو برابر با 184/۰ بوده که بزرگتر از مقدار DQ است. بنابراین شرط اول که ناظر بر صحت محاسبات است تأیید می‌گردد.
شرط دوم: این است که گزینه اول باید همچنین از نظر S یا R نیز بهترین رتبه را داشته باشد. شهرستان گچساران که بهترین رتبه را از نظر شاخص Q داشت از نظر شاخص‌های S و R نیز بهترین رتبه را داراست. بنابراین شرط دوم نیز تأیید می‌شود و شهرستان گچساران رتبه اول را به خود اختصاص میدهد.
۴-نتیجه‌گیری
توسعه پدیده ای پیچیده و چند بعدی است و تنها زمانی می‌توان آنرا درک کرد که به طور همزمان جنبه‌های مختلف آن مد نظر قرار گیرد. توسعه از این جهت مفهومی چند بعدی است که مستلزم تغییرهای اساسی در ساخت اجتماعی، نگرش مردم و نهادهای محلی، کاهش نابرابری و کاستن از فقر است. اصولاً توسعه باید مشخص کند که مجموعه نظام اجتماعی، هماهنگ با نیازهای متنوع اساسی و تقاضای اعضای جامعه و گروه‌های اجتماعی از وضعیت نا مطلوب زندگی قبلی خارج شده و به سوی وضعیتی بهتر از نظر مادی و معنوی سوق می‌یابد. جنبه اجتماعی توسعه یکی از ابعاد توسعه است و برای سنجش آن نیز شاخص‌های متعددی از سوی صاحبنظران ارایه شده است. شاخص اجتماعی جنبه ای از حیات اجتماعی ما را در بر می‌گیرد(میر‌هاشمی و همکاران، ۱۳۸۷، ۱۷۰). هدف این مقاله بررسی وضعیت توسعه یافتگی شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد، تعیین معیارهای اصلی تعریف کننده سطح توسعه یافتگی، شناخت شهرستانهای محروم و ارائه برنامه‌های تحرک بخشی به جریان توسعه بوده و دو مسئله اصلی که پژوهش حاضر بنا دارد به آنها پاسخ دهد، وضعیت توسعه یافتگی در شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد چگونه است؟ و مهمترین معیارها و شاخص‌های اجتماعی تعریف کننده در تعیین سطح توسعه به ترتیب چیست؟
مسائل و مشکلات در دستیابی به اهداف توسعه پایدار به ویژه مسائل اجتماعی و فرهنگی و عدم توانایی در تحقق اهداف جهانی این رویکرد، منجر به شکل گیری نگرش خردتری از توسعه پایدار با تأکید و اجرایی نمودن اندیشه‌ها و آرمان‌های جهانی در سطوح محلی و ملموس، گردید. امروزه ناکامی در دستیابی به اهداف توسعه پایدار، زمینه را برای تحقق مفاهیم مطرح در این رویکرد در مقیاس‌های کوچک و خرد فراهم نموده و در برخی کشورها توسعه یافته به عنوان یک راهبرد مهم، در برنامه‌های توسعه ارائه شده است. معیارهایی چون عدالت اجتماعی، دموکراسی اجتماعی، نرخ باسوادی ومیزان مشارکت مورد توجه قرار می‌گیرند و موفقیت یا عدم موفقیت رویکرد توسعه بر مبنای برخورداری یا عدم برخورداری ساکنین محلات از معیارهای فوق ارزیابی می‌گردد، که دلایل موفقیت این امر، برنامه‌ریزی از سطح پایین به بالا می‌باشد و موجب افزایش نقش شهروندان در اداره امور می‌شود.
هدف این پژوهش بررسی وضعیت توسعه یافتگی شهرستانهای استان استان کهگیلویه و بویراحمد می‌باشد به عبارتی هدف رتبه بندی شهرستانهای استان تعیین معیارهای اصلی تعریف کننده سطح توسعه یافتگی، شناخت شهرستانهای محروم و ارائه برنامه‌های تحرک بخشی به جریان توسعه است. بنابراین، پس از تشکیل ماتریس تصمیم برای روش ویکور محاسبات انجام شد و شاخص‌ها بر اساس این تکنیک رتبه بندی گردید. تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد که شاخص نرخ اشتغال، سواد، تعداد پزشک به ترتیب بالاترین اولویت را برای توسعه اجتماعی – فرهنگی بدست آورده است. بعلاوه در این پژوهش شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی مورد ارزیابی قرار گرفت و نتیجه اینکه شهرستانهای گچساران، بهمئی، کهگیلویه، دنا، بویراحمد، به ترتیب در رتبه‌های ۱ تا ۵ قرار گرفته اند (شکل ۳). همچنین بر اساس نظر خبرگان و کارشناسان شاخص‌های نرخ اشتغال و سواد از شاخ‌های مهم و تأثیر گذار در توسعه اجتماعی و فرهنگی استان کهگیلویه و بویراحمد هستند (شکل 4). همچنین وضعیت اجتماعی و فرهنگی در شهرستانهای گچساران و بهمئی در وضعیت مطلوبی نسبت به سایر شهرستانهای استان قرار دارد، بنابراین بر اساس یافته‌های این مقاله مدیریت توسعه می‌تواند اولویت مداخله را از نظر پهنه ای و نیز از نظر نوع مولفه‌ها تشخیص داده و متناسب با آن به تخصیص منابع در راستای تحقق عدالت اجتماعی و فضایی اقدام نماید.
شکل ۳-سطح بندی توسعه شهرستانهای استان کهگیلویه و بویراحمد
شکل 4- وزندهی شاخص‌ها
۵- پیشنهادها
تدوین برنامه راهبردی توسعه پایدار اجتماعی برای استان و تعیین تکلیف برنامه‌های و طرحهای توسعه ایی هر یک از شهرستانها در یک برنامه ۵ ساله.
تدوین برنامه جامع اشتغال استان و احصای وضعیت و موقعیت راهبردی هر یک از شهرستانها با هدف اجرای برنامه‌های اشتغال زایی.
انجام مطالعاتی با همین ماهیت و روش جهت تعیین وضعیت بخش‌ها و دهستانهای استان
منابع
ازکیا، مصطفی، (۱۳۸۴)، جامعه شناسی توسعه تهران، تهران، انتشارات کیهان.
اصغرپور، محمدجواد، (۱۳۸۳)، تصمیم گیری‌های چند معیاره، انتشارات دانشگاه تهران.
بابایی فرد، اسد الله، (۱۳۸۹)، توسعه فرهنگی و توسعه اجتماعی، فصلنامه رفاه اجتملعی، سال ۱۰، شماره ۳۷، ۷-56.
پوراحمد، احمد و خلیجی، محمد علی، (۱۳۹۳)، قابلیت سنجی تحلیل خدمات شهری با استفاده از تکنیک VIKOR (مطالعه موردی شهر بناب)، برنامه ریزی فضایی، شماره ۲، ۱-16.
پورجعفر، محمدرضا؛ خدائی، زهرا و پورخیری، علی، (۱۳۹۰)، رهیافتی تحلیلی در شناخت مؤلفه‌ها، شاخص‌ها و بارزه‌های توسعه پایدار شهری، مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال ۳، شماره ۳، ۲۵-41.
پیران، پرویز، (۱۳۸۳)، سیاست اجتماعی، توسعه اجتماعی و ضرورت آن در ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، ویژه نامه سیاست اجتماعی شماره ۱۰.
تقوایی، مسعود و کیا رستمی، قاسم، (۱۳۸۱)، تعیین و تحلیل سطوح برخورداری مناطق روستایی در شهرستانها و بخش‌های استان تهران، مجله جهاد، شماره ۲۵۴، ۲۸-32.
تودارو، مایکل، (۱۳۷۸)، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه :غلامعلی، فرجادی، انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
دیوب، (۱۳۷۷)، نوسازی و توسعه در جستجوی قاب‌های فکری جدید، ترجمه ا، موثقی، انتشارات قومس تهران.
سالنامه آماری استان کهگیلویه و بویراحمد، (۱۳۹۰)، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، استانداری کهگیلویه و بویراحمد.
سرور، رحیم، (۱۳۹۱)، سنجش میزان توسعه یافتگی ساختارهای اقتصادی و اجتماعی شهرهای استان آذربایجانشرقی، فصلنامه جغرافیا، سال ۱۰، شماره ۳۵، ۵۷-82.
عبداللهی، محمد و موسوی، میر طاهر، (۱۳۸۶)، سرمایه اجتماعی در ایران: وضعیت موجود، دورنمای آینده و امکان شناسی گذار، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال ۶، شماره ۲۵، ۱۹۵-233.
فیروزآبادی، سیداحمد و ایمانی جاجرمی، حسین، (۱۳۸۶)، سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی اجتماعی در کلان شهر تهران، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال ۶، شماره ۲۵، ۱۹۷-224.
فیروزآبادی سیداحمد، حسینی، سیدرسول و قاسمی، روح الله، (۱۳۸۹)، مطالعه شاخص‌ها و رتبه توسعه اجتماعی در استان‌های کشور و رتبه بندی آن با توسعه اجتماعی، فصلنامه رفاه رفاه اجتماعی، سال ۱۰، شماره ۳۷، ۵۷-93.
قرخلو مهدی و حبیبی، کیومرث، (۱۳۸۵)، تحلیل مهاجرت در ارتباط با سطح توسعه یافتگی استان‌های کشور با استفاده از تکنیک‌های برنامه ریزی، تحقیقات جغرافیایی، سال ۲۱، شماره ۸۱، ۵۹-83.
کلانتری، خلیل، (۱۳۷۷)، مفهوم و معیارهای توسعه اجتماعی، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره ۱۳۱، مرداد و شهریور.
محمدی جمال، اصغر عبدلی؛ فتحی بیرانوند، محمد، (۱۳۹۱)، بررسی سطح توسعه یافتگی شهرستانهای استان لرستان به تفکیک بخش‌های مسکن و خدمات رفاهی-زیر بنایی، کشاورزی و صنعت، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال ۱۲، شماره ۲۵، ۱۲۷-150.
میر‌هاشمی، مالک، قائد محمدی، محمد جواد و شکری، بهنام، (۱۳۸۷)، تحلیل وضعیت شهرستانهای استان تهران، پژوهش اجتماعی، سال ۱، شماره ۱، ۱۵۷-172.
نوابخش، مهرداد، پورموسوی، سیدموسی و تاجیک، زهره، (الف ۱۳۹۲)، بررسی تطبیقی شاخص‌های توسعه پایدار اجتماعی کلانشهر تهران مطالعه موردی؛ منطقه ۶ و۱۰، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال ۱۳، شماره ۲۹، ۱۹۴-179.
نوابخش، مهرداد، (ب ۱۳۹۲) ، ضرورت احیاء سرمایه اجتماعی در توسعه فضاهای شهری، مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال ۵، شماره ۴، ۱۷-7.
Chu, M.T., Shyu, J., Tzeng, G.H, Khosla, R., (۲۰۰۷). Comparison among three analytical methods for knowledge community’s group decision analysis, Export Systems with Applications, Vol. ۳۳, No. ۴, ۱۰۱۱-1024.
Estes, Richard I. (۲۰۰۱). Social welfare and social development Partners or competitors. University of Pennsylvania
Kalantari, K. (۱۹۹۸). Identification of backward region in Iran. Geographical research quarterly. No ۴۸. Mashhad
McCann, E. J. (۲۰۰۲). The Cultural Politics of Local Economic Development: Meaning- Making, Place-Making, and the Urban Policy Process. Geoforum, Vol. ۳۳, No. ۳, ۳۸۵-398.
Nancy, R. (۲۰۰۰). Economic and social Dev.: Tow sides of some coin old summation social Dev. Economic Dev. and social Responsibility, Geneva, Switzerland.
Opricovic, S., Tzeng, G.H., (۲۰۰۴). Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS. European Journal of Operational Research. Vol. ۱۵۶, No. ۲, ۴۴۵- ۴۵۵.
Parker, R. (۲۰۰۵).Putting social development to work for the poor: An OED review of World Bank activities. World Bank.
Riddell, R. (۲۰۰۴). Sustainable Urban Planning Tipping the Balance. Blackwell publishing.
Rosenstein, C. (۲۰۱۱). Cultural development and city neighborhoods, City, Culture and Society, Vol. ۲, No. ۱, ۹-15.
Sharbatgholei, A. (۱۹۹۹). Urbanization and Regional Development in Post-Revolutionary Iran. West view Press, Oxford.
)
