نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه علم و صنعت ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
جستاری در سنجش توسعه یافتگی نواحی شهر شیراز
|
محمدمنان رئیسی: |
استادیار معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران * |
چکیده
سنجش وضعیت توزیع امکانات شهری برای بسترسازی تعادل در مناسبات مختلف شهری حائز اهمیتی اساسی است. مسئله ای که شاکله اصلی این پژوهش را تشکیل می‌دهد «چگونگی توزیع خدمات و امکانات شهری در گستره ی کلان شهر شیراز» است. جهت پرداختن به این مسئله، در مقام گردآوری داده‌ها از روش‌های مختلف اسنادی، کتابخانهای و نیز میدانی استفاده شده و در مقام تحلیل و داوری داده‌ها از روش تحلیل عاملی و نیز تاکسونومی عددی بهره گیری شده است. با بهره گیری از این روش‌ها، ابتدا 60شاخص که 35مورد از آنها به وسیله پرسشنامه سنجیده شده اند و 25مورد نیز به وسیله اطلاعات اسنادی و مراجعه به دستگاه‌های دولتی مختلف شهر شیراز گردآوری شدهاند، بررسی شده و سپس با استفاده از تحلیل عاملی داده‌ها، در مجموع 15عامل یا شاخص پنهان، استخراج شده است. یافته‌های تحلیل تاکسونومی در این پژوهش نشانگر آن است که بافت تاریخی- فرهنگی و ناحیههای حاشیه ای جنوب، شرق و شمال شرقی شیراز دارای سطح پایینی از توسعه یافتگی هستند و بین نواحی مختلف شهر اختلاف زیادی به لحاظ توسعه یافتگی وجود دارد. طبق یافته‌های این پژوهش، توجه به سه عامل می‌تواند تا حد زیادی این اختلاف توسعه یافتگی را کاهش دهد که این عوامل سه گانه به ترتیب عبارتند از: عامل اول، شعاع دسترسی به دستگاه‌های زیربنایی در زمینه ورزش و سلامتی (مانند درمانگاه و بیمارستان) و اقتصاد (مانند بانک). عامل دوم، مؤلفه‌های رفاه خانواده مانند درآمد، اشتغال و توانمندسازی خانوادههای برخوردار از کمک نهادهای حمایتی و عامل سوم، توجه به کیفیت زیرساختهای شهری مانند آسفالت و آب.
واژه‌های کلیدی: توسعه، شاخصهای توسعه یافتگی، تاکسونومی عددی، تحلیل عاملی، خوشه بندی سلسله مراتبی
1- مقدمه
1-1- طرح مسأله
برپایه مؤلفه‌های مختلف پارادایم توسعه، علاوه بر اینکه شرط لازم برای توسعه یافتگی یک جامعه وجود امکانات و سرانه‌های لازم در ابعاد مختلف فرهنگی ، اقتصادی و غیره است، شرط کافی برای تحقق یافتن توسعه در یک جامعه توزیع عادلانه آن امکانات است که در اغلبِ کلان شهرهای ایران خلأ این مهم دیده میشود. بر این اساس، مسئله ای که به طور خاص در این مقاله به آن پرداخته میشود وضعیت توازن و تعادل امکانات شهری درگستره ی شهر شیراز بر پایه رویکردی عدالت محور است تا بر اساس سنجه‌های حاصل از این پژوهش بتوان نسبت به برخورداری نواحی مختلف شیراز در تصمیم گیری‌های آتی اقدام نمود.
1-2 – پرسش‌های پژوهش
رتبه بندی نواحی موجود شهر شیراز از نظر میزان توسعه یافتگی چگونه است؟
با توجه به منطقه بندی موجود شهر شیراز، پراکنش نواحی همگن از نظر میزان توسعه یافتگی چگونه است؟
1-3- اهداف پژوهش
هدف کلان این پژوهش، رتبه بندی نواحی شیراز بر اساس شاخصهای توسعه یافتگی است. بر همین اساس اهداف خرد زیر دنبال خواهد شد:
تعیین میزان توسعه یافتگی نواحی موجود شهر شیراز
اولویت بندی توسعه نواحی موجود شهر شیراز جهت هدایت پتانسیل‌ها و امکانات لازم برای سرمایه گذاری‌های آتی.
1-4- روش تحقیق
در این پژوهش ضمن اتخاذ رویکردی کیفی از نوع تحلیلی- توصیفی از دو نوع روش برای جمع آوری اطلاعات و پردازش آنها بهره گیری شده است که عبارت اند از:
- روش مطالعات اسنادی و کتابخانه ای بر پایه اطلاعات موجود در ادارات دولتی و عمومی، آرشیو شهرداری‌های مناطق، مرکز آمار ایران، بانک مرکزی و سایر نهادهای ذیربط.
- روش مطالعات میدانی برای گردآوری داده‌ها جهت استخراج شاخصهای لازم. در این روش، ابزار پرسشنامه برای سنجش شاخصهای توسعه یافتگی در ارتباط با متغیرهای پژوهش مورد استفاده قرار گرفته و به طور مشخص از تکنیکهای تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی جهت آنالیز داده‌های حاصل از این تحقیق استفاده شده است. نظر به اهمیت روایی و پایایی تحقیقاتی که در آنها از پرسشنامه استفاده می‌گردد، در ادامه توضیحاتی در این خصوص ارائه می‌گردد.
پرسشنامه این تحقیق از نوع پرسشنامه‌های محقق- ساخته است. در این تحقیق جهت تعیین روایی پرسش نامه از روش اعتبار محتوا استفاده شده است که با مطالعه منابع مربوط، طرح اولیه پرسشنامه تهیه گردید و سپس با نظر اساتید و کارشناسان صاحب نظر اصلاحاتی صورت پذیرفت و پرسش نامه نهایی تدوین شد.
در پژوهش حاضر برای تعیین پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید؛ به این نحو که ضریب بدست آمده به طور میانگین برای 10 گروه شاخصها برابر 75%r = است که در سطح 05/0 > p معنی دار است و نشان می‌دهد پرسشنامه از پایائی لازم برخوردار است.
توسعه و شاخصهای آن
امروزه واژه توسعه با مفاهیمی نظیر پیشرفت، رشد اقتصادی، نوگرایی، دموکراسی، غربی شدن و به طور خلاصه طیف وسیعی از تغییرات و فعالیتهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به کار می‌رود (مولانا، 1371: 279). از توسعه در مکاتب مختلف و همچنین دوره‌های زمانی متفاوت، تعریفهای گوناگونی ارائه شده است (ملانوری شمسی و همکاران، 1382). توسعه در لغت به معنای رشد تدریجی در جهت پیشرفته شدن و قدرتمند شدن است. توسعه یک مفهوم کیفی است که در برابر رشد قرار می‌گیرد و میتوان آن را معادل افزایش کیفیت زندگی دانست (خاکپور و باوان پوری، 1388: 196). توسعه در ابتدا به معنای نرخ رشد اقتصادی قلمداد می‌شد، اما بعدها به مفهوم کاهش یا از میان بردن فقر، بیکاری، نابرابریهای اجتماعی و تغییرات اساسی در ساختار اجتماعی گرایش پیدا کرد (زیاری، 1379: 54). به طور کلی، توسعه در مفهوم عام خود از قوه به فعل درآوردن توانمندیهای افراد جامعه و امری پویا و درون‌زا تعریف شده است (هنری پاول، 1374: 77). بنابراین، توسعه، صرفاً رشد اقتصادی نیست، زیرا جریانی چند بُعدی است که در خود سازمان‌دهیِ دوباره را به دنبال دارد (Hadder, 2000: 3).
کارشناسان برای سنجش میزان توسعه، نیازمند شاخص یا مجموعه ای از شاخصها هستند که با استفاده از آنها، محرومیت‌ها را ارزیابی کرده وسیاست‌هایی برای کاهش و رفع محرومیت به اجرا گذارند (فرجادی،1370: 118). طی سالهای اخیر، سازمان‌های مختلف، شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی ، فرهنگی و ... را جهت طبقه بندی جوامع ومقایسه آنها به کار گرفته اند. شاخص‌هایی که بر تغییرات کیفی در روند توسعه تاکید داشته و مواردی از قبیل بهداشت، تغذیه، آموزش وپرورش، اشتغال، مسکن، حمل ونقل، تحصیلات، لباس، تفریحات سالم، امنیت اجتماعی و غیره را دربر می‌گیرد (قره باغیان،1372: 13).
یکی از روش‌های اندازه گیری سطح توسعه جامعه، استفاده از شاخصهای اجتماعی است. هدف این شاخص اندازه گیری توسعه از نظر بهداشت، تغذیه، مسکن، توزیع درآمد و سایر جنبه‌های توسعه فرهنگی واجتماعی است.[1] گرچه استفاده از این شاخص مفید است ولی درعمل به دلیل محدود بودن آمار جمع آوری شده، بامشکلاتی نیز روبه روست.
روش دیگری که برای اندازه گیری سطح توسعه مورد استفاده قرارگرفته است، شاخص ترکیبی توسعه است که دربرگیرنده شاخصهای جزئی تری چون امید به زندگی، درصد ثبت نام دانش آموزان به کل جمعیت درسن تحصیل (پوشش تحصیلی)، مصرف سرانه پروتئین، مصرف سرانه برق و غیره است و نتایج مربوطه نشان داده که طبقه بندی جوامع براساس شاخص ترکیبی توسعه بسیار متفاوت از طبقه بندی براساس تولید سرانه آنهاست (روزبهان،1374: 15).
علاوه برطبقه بندی‌هایی که براساس«شاخص ترکیبی توسعه اجتماعی» صورت گرفته، شاخصهای ترکیبی دیگری نیز ارائه شده که مهمترین آنها«شاخص کیفیت فیزیکی زندگی»[2] است که به وسیله موریس ارائه شده و جوامع را بر اساس کیفیت زندگیشان طبقه بندی می‌کند. این شاخص ترکیبی از شاخصهای امید به زندگی، مرگ و میر نوزادان و نرخ بی سوادی است(همان).
بنابراین، میتوان چنین گفت که در نظریات مختلف، مفهوم توسعه تغییر می‌کند؛ مثلاً نظریه‌ای که توسعه را به معنای حذف مطلق فقر می‌داند شاخص توسعه را بر اساس متغیری که نشان دهندة این روند باشد تعریف می‌کند. با این تعریف از توسعه میتوان گفت هر چه ضریب جینی کاهش یابد و هر چه نسبت هزینه‌های 20 درصد ثروتمند‌ترین افراد جامعه به هزینه‌های 20 درصد فقیر‌ترین افراد کوچکتر باشد آن جامعه رتبة بالاتری را در توسعه اخذ می‌کند و یا نظریه‌ای که توسعه را به معنای رشد اقتصادی در نظر می‌گیرد شاخص توسعه را درآمد سرانه تلقی می‌کند و هر منطقه ای را که درآمد سرانه بالاتری داشته باشد توسعه یافته‌تر می‌داند. با استناد به این موضوع، در این پژوهش جهت ارزیابی میزان درجه توسعه یافتگی (برخورداری یا محرومیت) نواحی شهر شیراز از شاخصهای مختلفی نظیر شاخصهای آموزشی، زیرساختی، بهداشتی، اقتصادی، رفاهی، اجتماعی و استفاده شده تا تنوع طیفی این شاخصها بتواند نمایانگر ابعاد مختلف توسعه یا عدم توسعه (اعم از توسعه اقتصادی، اجتماعی و ...) در نواحی مختلف شهر شیراز باشد. در ادامه، ابتدا به نحوه مطالعه شاخصها و نمونه گیری در این پژوهش اشاره شده و سپس فرایند تحلیل داده‌ها تشریح می‌گردد.
جامعه و نمونه آماری و روش نمونه گیری
نظر به اهمیت آمار در این پژوهش، حوزه جامعه مورد مطالعه در این پژوهش کل مناطق و نواحی کلان شهر شیراز را مورد پوشش قرار می‌دهد. جامعه آماری این پژوهش شامل شهروندان شهر شیراز می‌باشد که بر این اساس به دلیل وسیع بودن جامعه آماری و متنوع بودن آن از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحلهای استفاده گردیده است.
از آنجا که در تحقیق‌های آزمایشی و علی- مقایسه ای باید حجم هر گروه حد اقل 15 نفر باشد و برای تحقیق پیمایشی در هر یک از زیرگروه‌های اصلی 100 نفر و برای هر یک از زیرگروه‌های فرعی 20 تا 50 نفر است (شاهرخیان، 1389: 197) بنابراین، برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحلهای استفاده گردید و از آنجا که بیشینه افراد لازم در هر زیرگروه فرعی در نمونه آماری شامل 50 نفر است در هر یک از ناحیههای 61 گانه شهر شیراز (طبق نظام تقسیم بندی موجود در شهرداری شیراز) 70 نفر انتخاب شد که در مجموع 4270 نفر در نمونه آماری قرار گرفتند.
تحلیل داده‌ها
تحلیل توصیفی داده‌ها
تحقیق حاضر، دارای 60 شاخص است که 35 مورد از آنها به وسیله پرسشنامه سنجیده شده اند و تعداد 25 مورد آنها به وسیله اطلاعات اسنادی موجود و مراجعه به دستگاه‌های دولتی مختلف شهر شیراز گردآوری شدهاند. بخش نخست تحلیل آماری، اطلاعات توصیفی شاخصهای محاسبه شده را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
جدول 1: اطلاعات توصیفی شاخصها برپایه آمار مربوط به کل نواحی
|
شاخص |
میانگین |
انحراف استاندارد |
|
جمعیت ناحیه |
19112.46 |
9655.016 |
|
مساحت ناحیه (متر مربع) |
3479305.8464 |
5232306.82517 |
|
متوسط تحصیلات در خانواده (سال) |
9.4679 |
1.45150 |
|
درصد فارغ التحصیلان دانشگاهی (درصد) |
26.1636 |
10.90276 |
|
رضایت از کیفیت آسفالت (از5 ) |
2.7334 |
.58497 |
|
رضایت از کیفیت آب (از 5) |
2.7816 |
.55703 |
|
رضایت از حمل و نقل عمومی (از 20) |
11.5318 |
.66458 |
|
رضایت از روشنایی معابر (از 20) |
12.9075 |
1.79000 |
|
میزان دسترسی به اینترنت (درصد) |
41.3436 |
16.81702 |
|
متوسط اجاره (هزار تومان) |
511.3267 |
229.05029 |
|
میانگین درآمد (هزار تومان) |
731.9472 |
263.39982 |
|
سهم اجاره از درآمد |
76.6254 |
20.84727 |
|
سرقفلی (میلیون تومان) |
84.7259 |
84.93660 |
|
میانگین افراد جویای کار |
.2936 |
.12995 |
|
میانگین بعد خانوار (نفر) |
3.7716 |
.25877 |
|
میانگین مطالعه کتاب در روز (دقیقه) |
20.9702 |
13.71001 |
|
میانگین مطالعه روزنامه (دقیقه) |
10.6169 |
6.17244 |
|
رضایت از مراسم فرهنگی (از 10) |
5.1566 |
1.54636 |
|
میزان تراکم |
.009070 |
.0050852 |
|
تصفیه خانه فاضلاب (سهم هر ناحیه) |
.0328 |
.17956 |
|
زندان (سهم هر ناحیه) |
.0492 |
.21804 |
|
ترس از تردد آزادانه در شب (از 5) |
2.9457 |
.49188 |
|
احساس نا امنی (از 45) |
22.9533 |
4.55888 |
|
رضایت از جمع آوری زباله (از 15) |
10.1964 |
.85162 |
|
میانگین شاغل در خانواده (درصد) |
28.3377 |
6.89392 |
|
میانگین مصرف گوشت (از 6) |
3.4718 |
.40005 |
|
میانگین فضای مسکونی (متر مربع) |
198.6370 |
59.54375 |
|
فعالیت فراغتی 1 (استفاده از فضاهای عمومی رایگان) |
1.9695 |
.51887 |
|
فعالیت فراغتی 2 (منزل و فضای خصوصی) |
1.9711 |
.41515 |
|
فعالیت فراغتی 3 (فضای عمومی همراه با پرداخت هزینه) |
.7931 |
.41557 |
|
احساس نابرابری در جامعه (از 25) |
19.5046 |
1.31220 |
|
احساس رضایت از کیفیت محیط (از 5) |
2.8856 |
.37283 |
|
دسترسی به کامپیوتر (درصد) |
66.9384 |
13.06171 |
|
خانوادههای دارای خودرو (درصد) |
63.8434 |
15.54515 |
|
میزان مالکیت منزل (درصد) |
62.2439 |
9.25482 |
|
میزان اشتغال زنان (درصد) |
5.6902 |
3.97721 |
|
میزان اشتغال مردان (درصد) |
23.0156 |
4.52582 |
|
نسبت بافت فرسوده به مساحت ناحیه |
.12772471 |
.219381549 |
|
سرانه ایستگاه آتش نشانی |
.00001382 |
.000037557 |
|
سرانه درماتگاه |
.00009373 |
.000130313 |
|
سرانه داروخانه |
.00024588 |
.000409801 |
|
سرانه بیمارستان |
.00002490 |
.000055409 |
|
تعداد تخت (سهم هر ناحیه) |
82.39 |
236.680 |
|
سرانه پارک |
.00009516 |
.000203462 |
|
سرانه کلانتری |
.000019462 |
.0000397425 |
|
سرانه پلیس+10 |
.000011530 |
.0000374697 |
|
سرانه کتابخانه |
.000025008 |
.0000464137 |
|
سرانه فرهنگسرا |
.000018733 |
.0000400780 |
|
سرانه ابتدایی |
.000205825 |
.0001480790 |
|
سرانه دبیرستان |
.000129005 |
.0001632298 |
|
سرانه آرامستان |
.000023182 |
.0000699512 |
|
سرانه مسجد |
.000264036 |
.0003112413 |
|
سرانه بانک |
.000396774 |
.0005608837 |
|
سرانه ورزشی |
.000205431 |
.0003900385 |
|
سرانه کمیته امداد |
.027657325 |
.0300263675 |
|
سرانه رستوران |
.000066375 |
.0000899555 |
|
سرانه مراکز لوکس تجاری |
.000012280 |
.0000474231 |
|
تعداد هیئت‌های مذهبی |
3.1311 |
3.72592 |
|
تعداد سینما (سهم هر ناحیه) |
.1148 |
.58018 |
|
دانشگاه (سهم هر ناحیه) |
.0656 |
.30924 |
4-2- تحلیل اکتشافی داده‌ها
تحلیل اکتشافی داده‌ها، الگوهای مهمِ موجود در داده‌ها را نمایان می‌سازد و پایه ای آماری برای تشخیص روند و ارتباط بین داده‌های گردآوری شده را فراهم می‌کند.
این بخش از تحقیق سه تکنیک تحلیل اکتشافی داده‌ها با عناوین تحلیل عاملی، خوشه بندی سلسله مراتبی و تاکسونومی عددی را در بر دارد.
4-2-1 تحلیل عاملی[3]
طبق جدول شماره 2، تحلیل عاملی داده‌ها انجام شده است که در مجموع 15 عامل یا شاخص پنهان، استخراج شده است. در این پژوهش، به وسیله روند خوشه بندی متغیرها، روند گروه بندی متغیرها به درون گروه‌های متجانس انجام شده است و سپس با توجه به همه این یافته‌ها، نتیجه گیری شده و گروه بندی نهایی متغیرها صورت گرفته و 15 عامل یا شاخص پنهان نام گذاری شده است.
جدول 2: اشتراک‌ها (Communalities) یا همبستگی چندگانه متغیرها با عاملها
|
|
Initial |
Extraction |
|
متوسط تحصیلات در خانواده (سال) |
1.000 |
.874 |
|
درصد فارغ التحصیلان دانشگاهی (درصد) |
1.000 |
.914 |
|
رضایت از کیفیت آسفالت (از5 ) |
1.000 |
.893 |
|
رضایت از کیفیت آب (از 5) |
1.000 |
.810 |
|
رضایت از حمل و نقل عمومی (از 20) |
1.000 |
.818 |
|
رضایت از روشنایی معابر (از 20) |
1.000 |
.897 |
|
میزان دسترسی به اینترنت (درصد) |
1.000 |
.842 |
|
متوسط اجاره (هزار تومان) |
1.000 |
.922 |
|
میانگین درآمد (هزار تومان) |
1.000 |
.838 |
|
سهم اجاره از درآمد |
1.000 |
.841 |
|
سرقفلی (میلیون تومان) |
1.000 |
.869 |
|
میانگین افراد جویای کار |
1.000 |
.829 |
|
میانگین بعد خانوار (نفر) |
1.000 |
.784 |
|
میانگین مطالعه کتاب در روز (دقیقه) |
1.000 |
.875 |
|
میانگین مطالعه روزنامه (دقیقه) |
1.000 |
.847 |
|
رضایت از مراسم فرهنگی (از 10) |
1.000 |
.909 |
|
میزان تراکم |
1.000 |
.740 |
|
تصفیه خانه فاضلاب (سهم هر ناحیه) |
1.000 |
.610 |
|
زندان (سهم هر ناحیه) |
1.000 |
.792 |
|
ترس از تردد آزادانه در شب (از 5) |
1.000 |
.850 |
|
احساس نا امنی (از 45) |
1.000 |
.896 |
|
رضایت از جمع آوری زباله (از 15) |
1.000 |
.814 |
|
میانگین شاغل در خانواده (درصد) |
1.000 |
.774 |
|
میانگین مصرف گوشت (از 6) |
1.000 |
.824 |
|
میانگین فضای مسکونی (متر مربع) |
1.000 |
.865 |
|
فعالیت فراغتی1(استفاده از فضاهای عمومی رایگان) |
1.000 |
.859 |
|
فعالیت فراغتی 2 (منزل و فضای خصوصی) |
1.000 |
.769 |
|
فعالیت فراغتی 3 (فضای عمومی با پرداخت هزینه) |
1.000 |
.844 |
|
احساس نابرابری در جامعه (از 25) |
1.000 |
.913 |
|
احساس رضایت از کیفیت محیط شهری (از 5) |
1.000 |
.801 |
|
دسترسی به کامپیوتر (درصد) |
1.000 |
.873 |
|
خانوادههای دارای خودرو (درصد) |
1.000 |
.755 |
|
میزان مالکیت منزل (درصد) |
1.000 |
.776 |
|
میزان اشتغال زنان (درصد) |
1.000 |
.766 |
|
میزان اشتغال مردان (درصد) |
1.000 |
.817 |
|
نسبت بافت فرسوده به مساحت ناحیه |
1.000 |
.856 |
|
سرانه ایستگاه آتش نشانی |
1.000 |
.756 |
|
سرانه درماتگاه |
1.000 |
.883 |
|
سرانه داروخانه |
1.000 |
.925 |
|
سرانه بیمارستان |
1.000 |
.820 |
|
تعداد تخت (سهم هر ناحیه) |
1.000 |
.887 |
|
سرانه پارک |
1.000 |
.723 |
|
سرانه کلانتری |
1.000 |
.748 |
|
سرانه پلیس+10 |
1.000 |
.797 |
|
سرانه کتابخانه |
1.000 |
.794 |
|
سرانه فرهنگسرا |
1.000 |
.805 |
|
سرانه ابتدایی |
1.000 |
.675 |
|
سرانه دبیرستان |
1.000 |
.823 |
|
سرانه آرامستان |
1.000 |
.875 |
|
سرانه مسجد |
1.000 |
.790 |
|
سرانه بانک |
1.000 |
.962 |
|
سرانه ورزشی |
1.000 |
.912 |
|
سرانه کمیته امداد |
1.000 |
.826 |
|
سرانه رستوران |
1.000 |
.642 |
|
سرانه مراکز لوکس تجاری |
1.000 |
.807 |
|
تعداد هیئت‌های مذهبی |
1.000 |
.742 |
|
تعداد سینما (سهم هر ناحیه) |
1.000 |
.777 |
|
دانشگاه (سهم هر ناحیه) |
1.000 |
.716 |
4-2-1-1- استخراج و نامگذاری عاملها
با توجه به تحلیل عاملی انجام شده، مشاهده میشود که به طور کلی 15 عامل مشترک بر پایه میزان همبستگی شاخصها استخراج می‌گردد. استخراج عاملها با استفاده از ماتریس همبستگی بین شاخصها به دست می‌آید. با استفاده از ماتریس عاملی (Component Matrix) عوامل مشترک و اهمیت نسبی هر یک از شاخصها معلوم میشود. سپس بردارهای ویژه برای تمامی مقادیر ویژه غیر صفر محاسبه می‌گردد. از این رو طبق محاسبات مربوط به Total Variance Explained ، تنها 15 عامل دارای مقادیر ویژه غیر صفر هستند. بردارهای ویژه در حقیقت مقدار بارگذاری متناظر با هر شاخص برای عامل مربوطه است که به عنوان بار عاملی تعریف میشوند.
در تحلیل عاملی برای اتصال شاخصها با هم در عوامل، شاخص‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرند که همبستگی آنها بالای 5% باشد. نتیجه حاصل برای تحلیل شاخصهای رتبه بندی نواحی شیراز، کاهش 60 شاخص به 15 عامل بوده است که جمعا 146/82 درصد از واریانس را می‌پوشاند و نشانگر رضایت بخش بودن تحلیل عاملی و شاخصهای مورد مطالعه است. با توجه به میزان همبستگی هر یک از شاخصها با عاملهای پنهان، میتوان نامهای مناسبی را برای هر یک از عاملهای پنهان انتخاب کرد.
عامل اول: مقدار ویژه این عامل (با توجه به محاسبات Total Variance Explained) 595/11 است که به تنهایی قادر است 992/19 درصد از واریانس را محاسبه و توضیح دهد. برای نامگذاری این عامل، بارهای عاملی شاخصها بر حسب بیشترین تأثیر در هر عامل، رتبه بندی شدند. شاخص‌هایی که بیشترین تاثیر را در سنجش عامل داشته اند در بالا قرار گرفته و به این ترتیب با توجه به این شاخصهای بارگذاری شده در عامل اول که به نوعی شعاع دسترسی به دستگاه‌های زیر بنایی در زمینه ورزش و سلامت (مانند درمانگاه و بیمارستان) و اقتصاد (مانند بانک) را مورد توجه قرار داده اند میتوان عامل اول را شعاع دسترسی به دستگاه‌های زیر بنایی در زمینه ورزش، سلامت و اقتصاد نامید.
عامل دوم: مقدار ویژه این عامل، 234/7 است که می‌تواند 472/12 درصد از واریانس را تبیین کند. در این عامل، شاخصهای بارگذاری شده، واقعیت مشترکی را می‌سنجند که میتوان آن را عامل زیرساختهای رفاه خانواده مانند درآمد، اشتغال و میزان برخورداری از نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد نامید.
عامل سوم: مقدار ویژه این عامل، 605/4 است که می‌تواند 939/7 درصد از واریانس را توضیح دهد. این عامل، را میتوان عامل کیفیت زیرساختهای شهری مانند آسفالت و آب نامید.
عامل چهارم: مقدار ویژه این عامل، 395/3 است که 853/5 درصد از واریانس را پوشش می‌دهد و میتوان آن را احساس برابری و عدالت در جامعه از نظر برخورداری و همگنی مناطق شهری نامگذاری کرد.
عامل پنجم: مقدار ویژه این عامل، 959/2 است که می‌تواند 102/5 درصد از واریانس را شرح دهد. این عامل را میتوان برخورداری محله از مراکز مسکونی، تجاری لوکس و محیط‌های فرهنگی و تفریحی نامید.
ده عامل دیگر، هر کدام به تنهایی کمتر از 5% از واریانس را پوشش می‌دهند و در مجموع تمامی 15 عامل استخراج شده، 146/82 درصد از واریانس را تبیین می‌کنند. با توجه به شاخصهای بارگذاری شده در عوامل 6 تا 15 میتوان آنها را به صورت زیر نامگذاری کرد:
عامل ششم: عامل کیفیت راه‌ها و احساس امنیت در تردد از کوچه و خیابان‌های محله
عامل هفتم: کیفیت خدمات شهری مانند حمل و نقل عمومی و جمع آوری زباله
عامل هشتم: توجه به بافت‌های فرهنگی – تاریخی و توسعه همه جانبه آن
عامل نهم: زیرساختهای رفاه اجتماعی
عامل دهم: توجه به فرهنگ عمومی در نواحی فرهنگی – تاریخی
عامل یازدهم: فعالیتهای فراغتی و استفاده از فضاهای عمومی رایگان
عامل دوازدهم: میزان برخورداری از فضاهای آموزشی- فرهنگی
عامل سیزدهم: اجاره بها ، مسکن و شاخصهای مربوط به آن
عامل چهاردهم: عامل سطح علمی و وضعیت اشتغالِ متناسب با آن
عامل پانزدهم: پارک‌ها، فضاهای سبز و محیط زیست شهری
4-2-1-2-رتبه بندی نواحی بر اساس امتیازات عاملی
در روند تحلیل عاملی میتوان با استفاده از امتیاز عاملی (Factor Score) که برای هر یک از نواحی محاسبه میشود به رتبه بندی نواحی مبادرت ورزید. در این پژوهش، امتیاز هر عامل برای هر یک از نواحی شهر شیراز محاسبه شده است و با توجه به امتیازهای محاسبه شده ( مقادیر عددی عاملها برای ناحیهها ) میتوان برای 61 ناحیه شهری شیراز، برخوردارترین ناحیه و محروم ترین ناحیه در هر عامل را شناسایی کرد. البته از آنجا که نام گذاری عاملها در زمانی که تعداد متغیرهای تشکیل دهنده ی عامل پنهان زیاد هستند بسیار مشکل است و اتفاق نظر در مورد آن وجود ندارد به سختی میتوان برخوردارترین و محروم ترین ناحیه در هر عامل را شناسایی کرد. ازاین رو تحلیل تاکسونومی عددی برای شناسایی برخوردارترین ناحیه و محروم ترین ناحیه در ترکیب همه عاملها به کار گرفته شده و ناحیهها به طور کلی از نظر میزان برخورداری و سطح توسعه، رتبه بندی می‌گردند.
در این پژوهش برای این کار، ابتدا یک ماتریس دربردارنده 15 ستون امتیاز عاملی و 61 سطر از نواحی، محاسبه شده و سپس در ماتریس مقادیر امتیازات عاملی استاندارد شده، ذخیره گردیده است.
|
جدول 3: امتیازات عاملی استاندارد شده |
||||||
|
|
N |
Range |
Minimum |
Maximum |
Mean |
Std. Deviation |
|
Zscore: factor score 1 |
61 |
6.05147 |
-1.49576 |
4.55571 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 2 |
61 |
7.24938 |
-2.22482 |
5.02456 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 3 |
61 |
4.55949 |
-2.18433 |
2.37516 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 4 |
61 |
5.23419 |
-1.71163 |
3.52256 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 5 |
61 |
5.74542 |
-2.94504 |
2.80038 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 6 |
61 |
5.31806 |
-2.71212 |
2.60594 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 7 |
61 |
5.25917 |
-3.04342 |
2.21575 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 8 |
61 |
4.70273 |
-2.05335 |
2.64939 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 9 |
61 |
5.44159 |
-2.98899 |
2.45261 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 10 |
61 |
5.83576 |
-2.41200 |
3.42376 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 11 |
61 |
4.96078 |
-2.17503 |
2.78575 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 12 |
61 |
4.73027 |
-2.64767 |
2.08259 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 13 |
61 |
5.28747 |
-2.40735 |
2.88012 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 14 |
61 |
6.67029 |
-3.16780 |
3.50248 |
0E-7 |
1.00000000 |
|
Zscore: factor score 15 |
61 |
4.79851 |
-1.75335 |
3.04515 |
0E-7 |
1.00000000 |
4-2-2- گروه بندی مشاهدات (ناحیهها) به وسیله خوشهبندی سلسله مراتبی
منظور از گروه‌بندی مشاهدات، رده‌بندی مشاهدات به درون گروه‌های متجانس است یعنی مشاهداتی که به یکدیگر شبیه هستند در یک گروه قرار می گیرند، اما مشاهدات گروه‌های مختلف نسبت به یکدیگر کمترین شباهت را دارند. به همین صورت، منظور از گروه‌بندی متغیرها نیز، رده‌بندی متغیرها به درون گروه‌های متجانس است. در ادامه، نمودار گروه بندی مشاهدات (ناحیهها) که به وسیله نرمافزار SPSS انجام شده، نمایش داده شده است.
|
در این نمودار درختی، مشاهدات و مقادیر ضرایب خوشه بندی در هر خوشه نشان داده شده است. در این نمودار، فواصل مشاهدات، بین 1 تا 25 مقیاس بندی میشوند. برای تعیین تعداد خوشه‌ها و مشخص کردن مشاهدههایی (ناحیه‌هایی) که در یک خوشه قرار می‌گیرند، ابتدا یک خط از محور فاصله‌ها بر روی خطوط نمودار درختی، عمود میشود. تعداد خطوطی که در عبور این خط قطع میشود، برابر تعداد خوشه‌هاست. روشن است که هرچه مقیاس فاصله، کوچکتر انتخاب شود تعداد خوشه‌ها بیشتر و اگر فاصله را صفر فرض کنیم تعداد خوشه‌ها با مشاهدات یکسان است.
4-2-3 - تاکسونومی عددی
4-2-3-1- تشکیل ماتریس داده‌ها
در این مرحله ماتریسی را برای هر کدام از ناحیهها با توجه به شاخصهای مورد بررسی طراحی نموده به گونه ای که ابعاد ماتریس n.m بوده یعنی این ماتریس به تعداد ناحیههای مورد بررسی سطر و به تعداد شاخصها (m)، ستون داشته باشد. به عنوان نمونه عنصر Xn.m در این ماتریس بیانگر شاخص m ام از ناحیه n ام می باشد.
4-2-3-2- تشکیل ماتریس استاندارد
با توجه به آن که شاخصها با واحد‌های مختلف سنجیده می شوند، بنابراین، جهت حذف اثر این واحد‌ها و جایگزینی مقیاس واحد و همین طور حذف اثر مبداء، ابتدا میانگین و انحراف معیار ستون‌ها (شاخصها) را به دست آورده و سپس کمیت استاندارد Zij را محاسبه می کنیم.
در گام بعدی انحراف معیار برای هر ستون از ماتریس Xij را بدست می آوریم. گام سوم آن است که عضوهای استاندارد شده ماتریس Xij جهت همسان سازی اطلاعات ساخته شده، در قالب ماتریس جدیدی به نام ماتریس استاندارد قرارداده میشود.
با داشتن ماتریس استاندارد Z ، قدم بعدی بدست آوردن میزان اختلاف و یا فاصله دو نقطه از نقطه دیگر ( 1 و 2 و 3 و ... و n ) برای هر کدام از m متغیر یا شاخص می باشد که حاصل آن تشکیل ماتریس فواصل است. (منظور از نقطه همان ناحیه مورد بررسی می باشد). سپس با توجه به اعداد استاندارد شده در ماتریس استاندارد Z، فواصل مرکب بین ناحیههای مختلف n گانه، برای شاخصهای m گانه محاسبه شده است.
4-2-3-3 - رتبه بندی نواحی همگن
در این مرحله میتوان در داخل هر گروه همگن، ناحیهها را درجه بندی کرد. اگر در این مرحله تمام ناحیهها در یک گروه همگن قرار نگیرند، در این صورت ماتریس داده‌ها را برای ناحیههای همگن تشکیل می دهیم، سپس استاندارد نموده و در ماتریس شاخصهای استاندارد شده، برای تک تک شاخصها (ستون‌ها)، مقدار ماکزیمم را به عنوان مورد ایده آل در نظر گرفته و با Z0j نشان داده و پس از یافتن مقادیر ایده آل برای تک تک ناحیهها، «برخورداری مطلوب» برای هر ناحیه را محاسبه می کنیم. در اینجا، ابتدا سه ناحیه خارج از گروه ناحیههای همگن که امکان رتبه بندی آنها وجود ندارد حذف شده و ماتریس داده‌ها برای ناحیههای همگن، تشکیل شده و شاخصهای مورد نظر، استاندارد شده و در نهایت محاسبات برای 58 ناحیه باقیمانده انجام شده است.
جدول 4 : ماکزیمم مقدار هر یک از شاخصها (مقدارهای ایده آل) برای ناحیههای همگن در ماتریس استاندارد
|
Descriptive Statistics |
||
|
شاخصهای استاندارد شده |
(تعداد ناحیهها)N |
Maximum (Z0j) |
|
Zscore: متوسط تحصیلات در خانواده (سال) |
58 |
2.01716 |
|
Zscore: درصد فارغ التحصیلان دانشگاهی (درصد) |
58 |
2.18509 |
|
Zscore: رضایت از کیفیت آسفالت (از5) |
58 |
2.61976 |
|
Zscore: رضایت از کیفیت آب (از 5 ) |
58 |
1.53170 |
|
Zscore: رضایت از حمل و نقل عمومی (از 20 |
58 |
2.31771 |
|
Zscore: رضایت از روشنایی معابر (از 20 ) |
58 |
2.32878 |
|
Zscore: میزان دسترسی به اینترنت (درصد) |
58 |
2.17451 |
|
Zscore: متوسط اجاره (هزار تومان) |
58 |
5.08944 |
|
Zscore: میانگین درآمد (هزار تومان) |
58 |
3.50471 |
|
Zscore: سهم اجاره از درآمد |
58 |
3.37450 |
|
Zscore: سرقفلی (میلیون تومان) |
58 |
2.62739 |
|
Zscore: میانگین افراد جویای کار |
58 |
3.72820 |
|
Zscore: میانگین بعد خانوار (نفر) |
58 |
2.45756 |
|
Zscore: میانگین مطالعه کتاب در روز (دقیقه) |
58 |
2.82728 |
|
Zscore: میانگین مطالعه روزنامه (دقیقه) |
58 |
2.33412 |
|
Zscore: رضایت از مراسم فرهنگی (از 10 ) |
58 |
2.10294 |
|
Zscore: تصفیه خانه فاضلاب |
58 |
3.66520 |
|
Zscore: زندان |
58 |
3.62573 |
|
Zscore: ترس از تردد آزادانه در شب (از 5 ) |
58 |
3.11256 |
|
Zscore: احساس نا امنی (از 45 ) |
58 |
2.28634 |
|
Zscore: رضایت از جمع آوری زباله (از 15 ) |
58 |
3.16121 |
|
Zscore: میانگین شاغل در خانواده (درصد) |
58 |
2.12741 |
|
Zscore: میانگین مصرف گوشت (از 6 ) |
58 |
1.41541 |
|
Zscore: میانگین فضای مسکونی (متر مربع) |
58 |
5.41256 |
|
Zscore: فعالیت فراغتی 1 (استفاده از فضاهای عمومی) |
58 |
2.20396 |
|
Zscore: فعالیت فراغتی 2 (منزل و فضای خصوصی) |
58 |
3.02046 |
|
Zscore: فعالیت فراغتی 3 (فضای عمومی همراه با پرداخت هزینه) |
58 |
2.57588 |
|
Zscore: احساس نابرابری در جامعه (از 25 ) |
58 |
2.91303 |
|
Zscore: احساس رضایت از کیفیت محیط شهری (از 5 ) |
58 |
2.08205 |
|
Zscore: دسترسی به کامپیوتر (درصد) |
58 |
2.46397 |
|
Zscore: خانوادههای دارای خودرو (درصد) |
58 |
1.74950 |
|
Zscore: میزان مالکیت منزل (درصد) |
58 |
2.29580 |
|
Zscore: میزان اشتغال زنان (درصد) |
58 |
2.90157 |
|
Zscore: میزان اشتغال مردان (درصد) |
58 |
1.61874 |
|
Zscore: نسبت بافت فرسوده به مساحت ناحیه |
58 |
5.16856 |
|
Zscore: سرانه ایستگاه آتش نشانی |
58 |
3.48938 |
|
Zscore: سرانه درماتگاه |
58 |
2.60383 |
|
Zscore: سرانه داروخانه |
58 |
3.44470 |
|
Zscore: سرانه بیمارستان |
58 |
4.33847 |
|
Zscore: تعداد تخت |
58 |
4.38987 |
|
Zscore: سرانه پارک |
58 |
7.05596 |
|
Zscore: سرانه کلانتری |
58 |
2.74053 |
|
Zscore: سرانه پلیس+10 |
58 |
4.04463 |
|
Zscore: سرانه کتابخانه |
58 |
3.70685 |
|
Zscore: سرانه فرهنگسرا |
58 |
2.63209 |
|
Zscore: سرانه ابتدایی |
58 |
2.52436 |
|
Zscore: سرانه دبیرستان |
58 |
3.35905 |
|
Zscore: سرانه آرامستان |
58 |
.43883 |
|
Zscore: سرانه مسجد |
58 |
3.90314 |
|
Zscore: سرانه بانک |
58 |
4.50148 |
|
Zscore: سرانه ورزشی |
58 |
2.96213 |
|
Zscore: سرانه کمیته امداد |
58 |
3.91491 |
|
Zscore: سرانه رستوران |
58 |
4.12421 |
|
Zscore: سرانه مراکز لوکس تجاری |
58 |
5.64804 |
|
Zscore: تعداد هیئت‌های مذهبی |
58 |
5.73988 |
|
Zscore: تعداد سینما |
58 |
6.68265 |
|
Zscore: دانشگاه |
58 |
6.68265 |
پس از یافتن مقادیر ایده آل در مورد هریک از شاخصها، ناحیه سرمشق توسعه را انتخاب می‌کنیم. برای این کار، ابتدا فاصله بین ناحیه iام (Zij) تا ناحیه ایده آل(Z0j) را به دست می‌آوریم و به توان دو می‌رسانیم و آن را با Ci نشان می‌دهیم. سرمشق توسعه با Cio نشان داده میشود که از رابطه زیر به دست می‌آید. هرقدر Ci0 کمتر باشد دلیل بر توسعه یافتگی آن ناحیه است و هر قدر بیشتر باشد، دلیل بر عدم توسعه یافتگی ناحیه iام خواهد بود.
در نرم افزار، ستون‌های Ci با رابطه محاسبه شده اند که فاصله هر ناحیه از مقدار ایده آل در شاخص jام را نشان می‌دهند و در ستون آخر نیز، مقدارهای Ci0 نشان داده شده اند.
در ستون آخر نرم افزار، سرمشق کیفیت برای ناحیههای مختلف محاسبه شده است. این مقادیر به صورت رتبه بندی شده در جدول شماره 5 نشان داده شده اند. بر این اساس، رتبه بندی ناحیهها به صورت زیر است:
جدول 5 : ماتریس رتبه بندی فاصله‌های مرکب هر ناحیه از ناحیه ایده آل
|
ردیف |
ناحیه |
Ci0 |
ردیف |
ناحیه |
Ci0 |
|
1 |
53 |
22.2045 |
30 |
51 |
27.68411 |
|
2 |
41 |
24.15719 |
31 |
19 |
27.72706 |
|
3 |
23 |
24.23427 |
32 |
6 |
27.85947 |
|
4 |
25 |
24.6128 |
33 |
18 |
27.87651 |
|
5 |
20 |
24.83626 |
34 |
17 |
27.98124 |
|
6 |
27 |
25.02998 |
35 |
35 |
27.98357 |
|
7 |
55 |
25.06352 |
36 |
4 |
28.14125 |
|
8 |
44 |
25.16148 |
37 |
57 |
28.23225 |
|
9 |
43 |
25.24282 |
38 |
33 |
28.27914 |
|
10 |
26 |
25.42105 |
39 |
37 |
28.38309 |
|
11 |
45 |
25.89575 |
40 |
49 |
28.43308 |
|
12 |
54 |
25.94552 |
41 |
38 |
28.46682 |
|
13 |
21 |
26.13656 |
42 |
3 |
28.48491 |
|
14 |
47 |
26.25719 |
43 |
48 |
28.58758 |
|
15 |
46 |
26.46413 |
44 |
39 |
28.63791 |
|
16 |
29 |
26.74061 |
45 |
8 |
29.03153 |
|
17 |
30 |
26.9 |
46 |
11 |
29.11306 |
|
18 |
10 |
26.97907 |
47 |
32 |
29.1815 |
|
19 |
50 |
26.99315 |
48 |
36 |
29.26653 |
|
20 |
59 |
27.1943 |
49 |
7 |
29.29471 |
|
21 |
60 |
27.26628 |
50 |
2 |
29.32695 |
|
22 |
52 |
27.32471 |
51 |
22 |
29.43416 |
|
23 |
16 |
27.33953 |
52 |
13 |
29.49542 |
|
24 |
58 |
27.34227 |
53 |
34 |
29.67069 |
|
25 |
5 |
27.53198 |
54 |
12 |
29.79245 |
|
26 |
9 |
27.57499 |
55 |
1 |
30.26169 |
|
27 |
24 |
27.6514 |
56 |
14 |
30.47819 |
|
28 |
40 |
27.66424 |
57 |
15 |
30.69104 |
|
29 |
31 |
27.6646 |
58 |
61 |
31.85467 |
4-2-3-4- تعیین درجه توسعه یافتگی نواحی
در این مرحله، شاخصی تلفیقی به نام «درجه برخورداری» معرفی می گردد که دامنه محدودی داشته باشد و بین مقادیر صفر و یک قرار می گیرد. هرقدر fi به صفر نزدیکتر باشد، ناحیه مورد نظر برخوردارتر و هر قدر به یک نزدیکتر باشد، نشان دهنده عدم برخورداری ناحیه مربوطه می باشد که با توجه به این درجه برخورداری میتوان ناحیهها را با توجه به شاخصهای مورد بررسی رتبه بندی نمود.
جدول 6 : آمار توصیفی برای ستون فاصله‌های مرکب هر ناحیه از ناحیه ایده آل
|
Descriptive Statistics |
|||||
|
متغیر |
N |
Minimum |
Maximum |
Mean |
Std. Deviation |
|
Ci0 |
58 |
22.20450 |
31.85467 |
27.5600136 |
1.83756003 |
C0= Mean(Ci0)+2 Std.( Ci0)
C0= 27.5600136+2(1.83756003)= 31.23513
Fi=Ci0/C0
جدول 7: ماتریس سرمشق توسعه و درجه توسعه یافتگی ناحیههای شهر شیراز
|
نمایش ناحیهها بر حسب رتبه سرمشق توسعه |
||||||||
|
ناحیه |
Ci0 |
Fi |
ناحیه |
Ci0 |
Fi |
ناحیه |
Ci0 |
Fi |
|
53 |
22.2045 |
0.710882 |
52 |
27.32471 |
0.874807 |
48 |
28.58758 |
0.915238 |
|
41 |
24.15719 |
0.773398 |
16 |
27.33953 |
0.875281 |
39 |
28.63791 |
0.916849 |
|
23 |
24.23427 |
0.775866 |
58 |
27.34227 |
0.875369 |
8 |
29.03153 |
0.929451 |
|
25 |
24.6128 |
0.787985 |
5 |
27.53198 |
0.881443 |
11 |
29.11306 |
0.932061 |
|
20 |
24.83626 |
0.795139 |
9 |
27.57499 |
0.88282 |
32 |
29.1815 |
0.934253 |
|
27 |
25.02998 |
0.801341 |
24 |
27.6514 |
0.885266 |
36 |
29.26653 |
0.936975 |
|
55 |
25.06352 |
0.802414 |
40 |
27.66424 |
0.885677 |
7 |
29.29471 |
0.937877 |
|
44 |
25.16148 |
0.805551 |
31 |
27.6646 |
0.885689 |
2 |
29.32695 |
0.938909 |
|
43 |
25.24282 |
0.808155 |
51 |
27.68411 |
0.886313 |
22 |
29.43416 |
0.942342 |
|
26 |
25.42105 |
0.813861 |
19 |
27.72706 |
0.887688 |
13 |
29.49542 |
0.944303 |
|
45 |
25.89575 |
0.829058 |
6 |
27.85947 |
0.891927 |
34 |
29.67069 |
0.949914 |
|
54 |
25.94552 |
0.830652 |
18 |
27.87651 |
0.892473 |
12 |
29.79245 |
0.953812 |
|
21 |
26.13656 |
0.836768 |
17 |
27.98124 |
0.895826 |
1 |
30.26169 |
0.968835 |
|
47 |
26.25719 |
0.84063 |
35 |
27.98357 |
0.895901 |
14 |
30.47819 |
0.975766 |
|
46 |
26.46413 |
0.847255 |
4 |
28.14125 |
0.900949 |
15 |
30.69104 |
0.982581 |
|
29 |
26.74061 |
0.856107 |
57 |
28.23225 |
0.903862 |
61 |
31.85467 |
1.00 |
|
30 |
26.9 |
0.86121 |
33 |
28.27914 |
0.905363 |
|
|
|
|
10 |
26.97907 |
0.863741 |
37 |
28.38309 |
0.908691 |
|
|
|
|
50 |
26.99315 |
0.864192 |
49 |
28.43308 |
0.910292 |
|
|
|
|
59 |
27.1943 |
0.870632 |
38 |
28.46682 |
0.911372 |
|
|
|
|
60 |
27.26628 |
0.872936 |
3 |
28.48491 |
0.911951 |
|
|
|
5- نتیجه گیری
طبق نتایج حاصل از محاسبات انجام شده در این پژوهش، نواحی 61، 15، 14، 1 و 12 با کسب درجه عدم توسعه یافتگی بالای 95%، به عنوان محروم ترین نواحی شهر شیراز شناخته میشوند و رویهمرفته یافته‌های گروه بندی ناحیهها بر پایه دهک‌های سطح توسعه یافتگی نشانگر آن است که بافت تاریخی- فرهنگی و ناحیههای حاشیه ای جنوب، شرق و شمال شرقی شیراز دارای سطح پایینی از توسعه یافتگی هستند.
بنابراین، بایسته است به این ناحیهها توجه بیشتری شود به ویژه با توجه به وزن شاخصهای موجود در نخستین عامل توسعه ناحیههای شهر شیراز، توسعه و رفع مشکلات در زمینه شعاع دسترسی به دستگاه‌های زیر بنایی در زمینه ورزش، سلامتی (مانند درمانگاه و بیمارستان) و اقتصادی (مانند بانک) ضروری است. زیرا واریانس این عامل نشان می‌دهد که به تنهایی قادر است 992/19 درصد از واریانس کل را محاسبه و توضیح دهد.
پس از آن باید به زیرساختهای رفاه خانواده مانند درآمد، اشتغال و توانمندسازی خانوادههای برخوردار از کمک نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد توجه نمود. زیرا با توجه به این دو عامل میتوان تا درصد بالایی از مشکلات را رفع کرد چراکه واریانس این دو عامل، نشان می‌دهد که این دو عامل می‌توانند درصد بالایی از واریانس کل را تبیین کنند.
در این پژوهش برای آنکه بتوان برنامه ریزی‌های آینده را به بهترین وجه انجام داد کدگذاری و گروه بندی ناحیهها بر پایه دهک‌های سطح توسعه یافتگی انجام شده و نواحی 61گانه شهر شیراز به درون 10 گروه همگن از نظر سطح توسعه یافتگی بخشبندی شده اند که تصویر زیر بیانگر آن است. ملاحظه می‌گردد که طبق این تصویر، اغلب نواحی جنوبی شهر شیراز در دهک‌های نهم و دهم که محرومترین دهک‌ها هستند قرار می‌گیرند.
تصویر 1: نقشه افراز نواحی 61گانه شهر شیراز به درون 10 گروه همگن از نظر سطح توسعه یافتگی
منابع
خاکپور، براتعلی و علیرضا باوان پوری (1388)، بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه یافتگی مناطق شهر مشهد، مجله دانش و توسعه، شماره 27
روزبهان، محمود (1374)، مبانی توسعه منطقه ای، تهران: انتشارات راه فردا.
زیاری، کرامت الله (1379) اصول و روش برنامه‌ریزی منطقه‌ای، یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
شاهرخیان، علیرضا (1389)، مبانی کاربردی پژوهش و تحلیل داده ها با SPSS، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
فرجادی، غلامعلی (1370)، درآمدی بر نظریه های رشد و توسعه اقتصادی، تهران: انتشارات البرز.
قره باغیان، مرتضی (1372)، اقتصاد رشد وتوسعه، جلد اول، تهران: نشر نی.
ملانوری شمسی، هادی و دیگران (1382)، درآمدی بر توسعة اقتصادی، جلد اول، کرمان: نشر صنم.
مولانا، حمید (1371)، گذر از نوگرایی، ترجمه یونس شکرخواه، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
هنری پاول، مارک (1374)، فقر پیشرفت توسعه، ترجمة مسعود محمدی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
Hadder, R (2000), Development Geography, London: Routledge.
)
