Document Type : Research Paper
Authors
Abstract
Keywords
سنجش و ارزیابی میزان تابآوری محلههای شهری در برابر زلزله (بخش مرکزی شهر زنجان)
سعید ضرغامی: دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران*
اصغرتیموری: دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
حسن محمدیان مصمم: دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
علی شماعی: دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
چکیده
تابآوری در برابر زلزله یکی از مفاهیم بسیار مهم نظری و عملی در مدیریت بحران است. طی چند دهه گذشته، رشد شتابان شهری و توسعه مناطق فرودست شهری (به ویژه در کشورهای در حال توسعه) موجب شده که آسیب پذیری آنها در برابر بحرانهایی با منشاء انسانی و طبیعی بیش از پیش گردد. لذا تابآور نمودن جوامع شهری به ویژه محلات فرودست و نابسامان دارای اهمیت خاصی است. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال سنجش و ارزیابی تاب آوری محلههای مرکز شهر زنجان در چهار بعد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی است. جهت سنجش میزان آسیبپذیری بخش مرکزی از لحاظ کالبدی از نظر 14 کارشناسان استفاده شده است. نتایج تحلیل گویای آسیبپذیری بالای کالبد بخش مرکزی شهر زنجان است؛ به طوری که حدود 69 درصد بناها در رده آسیبپذیری زیاد و 10 درصد در رده آسیبپذیری خیلی زیاد قرار گرفته اند. همچنین جهت سنجش سایر ابعاد تابآوری در بعد مدیریت – نهادی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی از نظر ساکنان این بخش استفاده شده است. ابتدا به صورت نمونهگیری تصادفی سه محله انتخاب و بر اساس فرمول کوکران حجم جامعه نمونه مشخص گردید و میان ساکنان محلات هدف توزیع شد. جهت تحلیل سؤالات پژوهش، آزمونهای پیرسون و رگرسیون بکار گرفته شده است. نتایج تحلیل پرسشنامه نشان میدهد که میزان تابآوری در بخش مرکزی شهر زنجان از نظر این سه بعد مطلوب ناست. همچنین بعد اجتماعی با بیشترین تاثیر میتواند سبب افزایش تابآوری و کمترین تاثیر در بعد محیطی با کاهش آسیبپذیری در تمامی محلات مورد پژوهش است.
واژه‌های کلیدی: تابآوری، زلزله، محله، بخش مرکزی شهر زنجان.
1- مقدمه
1-1- طرح مسأله
شهرها سیستمهای پیچیده و متکی به هم هستند که در برابر تهدیدات ناشی از بلایای طبیعی و انسانی آسیبپذیر میباشند. ویژگیهای کالبدی و معماری خاص، تراکم بالای جمعیت، سیستمهای زیرساختی فشرده و به هم مرتبط بر آسیبپذیری بالای شهرها در برابر خطرات زلزله و سیل و طوفانها افزوده است. مخاطرات طبیعی موجب میشوند تا جوامع، برنامهریزان و مدیران که در تلاش برای شناخت و مدیریت آنها هستند با بسیاری از مشکلات، مسائل و چالشها مواجه شوند(Pelling 2003; Gunderson 2010).
وقوع بحرانها از دیرباز جوامع انسانی را با توجه به ارتباطات پیچیده موجود در شهرها، به صورت گستردهای تحت تاثیر قرار دادهاند. در این میان بازسازی، بازگرداندن شرایط پیش از بروز سانحه و همچنین بهبود بخشی به آن، سعی در جبران خسارات مذکور داشته؛ علاوه بر آن درس آموزی از گذشته و برنامهریزیهای مناسب با هدف تقلیل آسیبپذیری کالبدی و حفظ عملکرد حیاتی، جوامع شهری را به سوی تابآوری در برابر سوانح سوق میدهند(فلاحی و جلالی،1392: 6).
در طی یکی دو دهه اخیر با افزایش بحرانها، تابآوری شهرها و مناطق در مقابل مخاطرات طبیعی و انسانی مورد توجه ویژهای قرار گرفته است. اگرچه اجتماعات میتوانند برخی از پیامدهای مربوط به مخاطرات را پیشبینی نمایند ولیکن بسیاری از اثرات ناشناخته و غیر قابل پیش بینی است(Gunderson, 2010). لذا تابآوری اجتماعات شهری به عنوان راهکاری جهت برون رفت از بحران دارای اهمیت است. در ادبیات جهانی تعاریف متعددی از تابآوری ارائه شده و علی رغم این موضوع روز معتقد است که تعاریف اغلب معنادار نیستند(Rose, 2009: 1). تابآوری را میزان استقامت سیستمها و توانایی آن برای جذب تغییر و اختلال و در عین حال حفظ روابط میان متغیرهای دولت یا افراد تعریف نمود(Holling, 1973:4). بدون شک درک عوامل موثر بر تابآوری شهرها ضمن حفظ حیات بشری، منجر به کاهش هزینههای اجتماعات به هنگام مخاطرات طبیعی میگردد. به بیانی شناخت ژرفتر تابآوری برای خلق اجتماعات پایدارتر و ایمن حیاتی است. یکی از فاکتورهای اثرگذار بر تابآوری وجود شبکههای اجتماعی نیرومند است. برنامهریزان شهری اهمیت شبکههای اجتماعی در خلق جوامع تابآورتر را به رسمیت شناختهاند(Healey, 1998:1536). با وجود اینکه شبکههای اجتماعی منجر به تابآوری میگردند، محیط ساخته شده اجتماعات، پشتیبان و موثر بر بسیاری از شبکههای اجتماعی است(Rutten, Westlund, & Boekema,2010:867). از طرفی قابلیت سازگاری اجتماع به تغییر یا ظرفیت سازگاری در ارتباط نیرومند با تابآوری قرار دارد، انسانها به صورت فردی یا جمعی میتوانند بواسطه اثرگذاری و واکنش به تغییر سیستمها، موجب تابآوری بیشتر گردند(Walker et.al, 2004).
شهر زنجان براساس تقسیم بندی آیین نامه 2800 زلزله ایران در نقطهای قرار گرفته است که بالاترین درجه لرزه خیزی را دارد. بافت قدیمی شهر زنجان که عمدتا در بخش مرکزی شهر قرار دارد و عدم توجه لازم در ساخت و سازهای قبلی در این شهر موجب شده است که آسیبپذیری این شهر در صورت وقوع زلزله زیاد باشد. این بخش با دارا بودن موقعیت اقتصادی، از جمله وجود بازار بزرگ شهر و همچنین بافتهای تاریخی و مذهبی امامزاده ابراهیم، بازار، مسجد جامع، عمارت ذوالفقاری که ارزش هویتی و تاریخی برای کل شهر است. از طرفی بخش مرکزی به دلیل وضعیت نامطلوب از لحاظ کالبدی و محیطی، از جمله کاربریهای ناسازگار، کمبود فضای سبز و پراکنش نامناسب آن، قدمت زیاد و بافت ارگانیک و قدیمی آن، استفاده از مصالح کم دوام در ساخت و ساز و همچنین مشکلات اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی روبه رو است. لذا در صورت وقوع بحران در این بخش اثر آن دوچندان خواهد بود که میتواند صدمات جبران ناپذیری را بر بخش مرکزی وارد نماید.
2-1- اهمیت و ضرورت
همانند دیگر انواع مخاطره زلزله میتواند منجر به اختلال در کارکرد اجتماع و اثرات گسترده انسانی، مادی، اقتصادی و محیط زیستی گردد. این مخاطره همانند دیگر انواع مخاطره به خودی خود منجر به فاجعه نمی گردد بلکه آسیب پذیری بالا و آمادگی اندک جوامع و اجتماعات است که اثرات آن را تشدید نموده و فاجعه به بار می‌آورد؛ بدین سان به تهدید عظیم برای توسعه جوامع مبدل میگردد. در این بین، کشور ایران در بین ده کشور آسیب پذیر در برابر بلایای طبیعی (امینی، 1384: 10) قرار گرفته و بیش از 90 درصد شهرهای کشور در برابر زلزله ای 5/5 ریشتری آسیب پذیرند (عکاشه، 1383: 459). به طوری که، بر پایه آمارهای رسمی 25 سال گذشته، بیش از 6 درصد تلفات انسانی کشور ناشی از زلزله بوده است (رنجبر و همکاران، 1385: 86). بر این اساس، ارتقای تاب آوری و کاهش خطرات آن باید به طور فزاینده ای در دستور کار برنامه ریزان و سیاست مداران قرار گیرد. شهر زنجان نیز مستثنی از این قاعده نبوده و با قرار گیری در کنار گسل سلطانیه و گسل شمال استان زنجان و وجود بافتهای متراکم و فرسوده بویژه در بخش مرکزی شهر یکی از آسیب پذیرترین شهرهای کشور ر برابر زلزله بوده که بایستگی بیش از پیش پرداختن به مسئله آسیب پذیری و ارتقای تاب آوری را بیش از پیش مطرح میسازد.
3-1- اهداف پژوهش
- شناسایی میزان آسیبپذیری کالبدی بخش مرکزی زنجان
- بررسی میزان تابآوری بخش مرکزی در برابر زلزله
- شناسایی مولفههای تاثیر گذار بر تابآوری محلات
4-1- پیشینه پژوهش
تویگ (2007) در مدل خود رویکردی سیستمی به تابآوری اجتماع دارد و معتقد است که تاب آوری اجتماع ظرفیت پیشبینی، به حداقل رساندن و جذب تنشهای بالقوه یا نیروهای مخرب از طریق استقامت یا سازگاری، مدیریت یا نگهداری کارکردها و ساختارهای اصلی در طی مخاطره یا بعد از آن، و بازیابی بعد از رویداد است. او پنج عرصه بن مایه ای برای عمل در یک اجتماع تاباور در برابر مخاطره مشخص میسازد که شامل: ارزیابی ریسک، دانش و آموزش، مدیریت ریسک، و کاهش آسیب پذیری و آمادگی و واکنش به بلایا است(Twigg, 2007). رفیعیان و همکاران در پژوهش خود تابآوری را از مهمترین موضوعات برای رسیدن به پایداری ذکر نموده است. در نهایت ترکیبی از مدل [1]DROP کاتر و [2]CBDM را جهت تابآوری جوامع محلی ذکر مینماید(رفیعیان و همکارن، 1389). الکساندر در سال 2011 در پزوهش خود با عنوان "تاب آوری در برابر زلزله: پیشنهاداتی عملی برای مدیران و برنامه ریزان" ضمن تعریف عملیاتی از تاب آوری و مفاهیم مربوطه همچون آسیب پذیری در برابر زلزله، مواجهه و ظرفیت بر این باور است که ارتقای تاب آوری مستلزم کنشی جمعی است که همه ذینفعان در آن مشارکت دارند (Alexander, 2011). بهتاش و همکاران در مقالهای با عنوان ارزیابی مولفههای تابآوری در کلانشهر تبریز تابآوری را در ابعاد زیرساختی، ساختاری – کالبدی، اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی و مدیریتی مورد ارزیابی قرار داده است. نتایج پژوهش گویای آن است که کلانشهر تبریز دارای سطح پایینی از تابآوری است و بعد اجتماعی – فرهنگی مهمترین عوامل موثر در افزایش تابآوری این کلانشهر است(بهتاش و همکاران،1392: 45-34). نیکمردنمین و همکاران در پژوهش کاهش خطرات زلزله با تاکید بر عوامل اجتماعی تابآوری شاخصهای سطح آموزش، دلبستگی به مکان و وجود برنامههایی برای بهبود وضعیت مشارکت، اطلاعرسانی مخاطرات، درک و دانش عمومی از خطر را در منطقه مورد پزوهش مطلوب ارزیابی مینماید و شاخصهای نحوه نگرش ساکنان به مقوله خطر و وضعیت گروههای خاص به توجه یشتری نیاز دارد(نیکمردنمین و همکاران،1393: 20).
5-1- سوالها
1- آسیبپذیری کالبدی بخش مرکزی شهر زنجان در برابر زلزله به چه میزان است؟
2- میزان تابآوری در بخش مرکزی شهر زنجان به تفکیک محلات چگونه است؟
3- مهمترین عوامل موثر در کاهش آسیب پذیری و افزایش تاب آوری در برابر زلزله به تفکیک محلات در بخش مرکزی شهر زنجان کدامند؟
6-1 فرضیهها
1- به نظر میرسد آسیبپذیری بخش مرکزی زنجان با توجه به بافت فرسوده زیاد آن بالا باشد.
2- به نظر میرسد میزان تابآوری در سطح پایینی قرار دارد.
3- عوامل موثر در کاهش آسیب پذیری و افزایش تاب آوری در برابر زلزله در محلات هدف پژوهش متفاوت است.
7-1- روش پژوهش
روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و به لحاظ هدف کاربردی است. ابتدا محققیق اقدام به شاخصسازی جهت شناخت ابعاد تابآوری نموده و سپس جهت سنجش میزان آسیبپذیری محله از بعد کالبدی با استفاده از نظر 14 کارشناس از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP استفاده شده است. همچنین جهت سنجش میزان تابآوری در بخش مرکزی شهر زنجان علاوه بر نظر کارشناسان از نظر ساکنان محلات بخش مرکزی شهر با استفاده از توزیع پرسشنامه در میان آنها بهره گرفته شده است. ابتدا از میان هشت محلهی مورد مطالعه به صورت نمونهگیری تصادفی محلههای سعدی وسط، دروازه ارک و قیر باشی انتخاب شده است. سپس بر اساس فرمول کوکران با توجه به جمعیت آنها حجم نمونه انتخاب شده است. با توجه به استفاده از نمونهگیری تصادفی میتوان نتایج گرفته شده از محلات را به کل محدوده مورد مطالعه تعمیم داد. بنابراین براساس جمعیت محلات برای محلهی سعدی وسط 365 نفر و برای محله دروازه ارک 355 نفر همچنین برای محله قیرباشی 345 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شده است. جهت روایی پرسشنامه از نظر اساتید و متخصصین و برای سنجش پایای آن از آلفای کرونباخ که ضریب آن 798/0 است که بیانگر پایایی بالای پرسشنامه است بهره گرفته شده است. در بررسی متغیرهای پژوهش و ارتباط میان آنها از آزمونهای پارامتریک پیرسون، جهت میزان تاثیرگذاری ابعاد تابآوری در کاهش اثر بحران از آزمون رگرسیون چندگانه استفاده شده است.
8-1- معرفی محدوده مورد مطالعه
بخش مرکزی شهر زنجان از سمت جنوب به کمربندی جنوبی، از شمال به خیابان بعثت، از شرق به میدان آزادی و خیابان جمهوری و از غرب به میدان و خیابان 15 خرداد منتهی میگردد. این غالباً مرکزیت تجاری و تعاملات مختلف را در مقیاس شهری و فراشهری در برمی‌گیرد. بر اساس سرشماری سال 1390 در این محدوده 30520 نفر در قالب 9602 خانوار زندگی می‌کنند(مرکز آمار ایران، بلوک‌های آماری شهر زنجان، 1390). بخش مرکزی در منطقه یک شهرداری زنجان قرار گرفته است و شامل هشت محله به شرح زیر است.
جدول 1- جمعیت و ویژگیهای کالبدی محلات بخش مرکزی شهر زنجان
|
نام محله |
جمعیت |
مساحت (متر مربع) |
تراکم (نفر در هکتار) |
|
حسینه کدی ار بازاری |
5505 |
318800 |
55/98 |
|
قیصریه – محله بازار |
1205 |
237202 |
8/50 |
|
زینبیه |
3058 |
313100 |
66/97 |
|
سعدی وسط |
7312 |
612612 |
36/119 |
|
قیر باشی |
3419 |
317400 |
72/107 |
|
مسجد یری - دباغلر |
7400 |
656000 |
80/112 |
|
یوخاری قبرستان |
1745 |
402300 |
37/43 |
|
دروازه ارک |
4703 |
588728 |
80/212 |
منبع: امارنامه شهرداری زنجان، 1390
مساحت این محدوده برابر با 345 هکتار از کل اراضی شهر و جمعیت آن 34347 نفر است. حدود 65 درصد از کاربریها مسکونی و حدود 30 درصد کاربریها تجاری – اداری میباشند که دلیل آن وجود بازار قدیمی در این محدوده است.
2- چارچوب نظری
اصطلاح تاب آوری یک قرن پیش شکل گرفته و بعدها از رشته‌های مکانیک و آزمون مواد، به دیگر حوزه‌ها انتقال پیدا کرده است (Hoffman, 1948). تیمرمن (1981) احتمالاً نخستین کسی است که از مفهوم تابآوری در مورد مخاطرات و بلایای طبیعی استفاده نمود. از دیدگاه او تاب آوری در برابر مخاطره "میزان ظرفیت یک سیستم یا بخشی از ظرفیت یک سیستم برای جذب و بازیابی به هنگام و بعد از یک واقعه زیان بار" است (Klein,1998:260). این مفهوم در دهه 2000 به طور گسترده ای در رشته کاهش ریسک مخاطره[3] به کار بسته شد و تعاریف مختلفی از تاباوری ارائه گردید که جنبه مشترک در همه رویکردهای تابآوری توانایی ایستادگی و واکنش مثبت به فشار یا تغییراست. برای نمونه، میلتی (1999) معتقد است که تاب آوری محلی در برابر مخاطرات به این معنی است که آنها بدون متحمل شدن ویرانیهای گسترده، ، کاهش بهروری، یا تنزل کیفیت زندگی و بدون نیاز به یاری گسترده از بیرون، قادر به ایستادگی در برابر رخدادهای طبیعی خشن باشند (Mileti,1999:49). از تعاریف بسیار رایج تاب آوری مربوط به [4]UNISDR در سال 2009 است که عبارت است از "توانایی یک سیستم، اجتماع یا جامعه مواجه شده با مخاطره برای استقامت، جذب و تطابق با آن و بازیابی از اثرات مخاطره به شیوه ای کارامد و بهنگام از جمله از طریق حفظ و بازگردانی ساختارها و کارکردهای پایه ای اساسی آن(UNISDR,2009). تویگ (2007) در مدل خود رویکردی سیستمی به تابآوری اجتماع دارد و معتقد است که تاب آوری اجتماع ظرفیت پیشبینی، به حداقل رساندن و جذب تنشهای بالقوه یا نیروهای مخرب از طریق استقامت یا سازگاری، مدیریت یا نگهداری کارکردها و ساختارهای اصلی در طی مخاطره یا بعد از آن، و بازیابی بعد از رویداد است. او پنج عرصه بن مایه ای برای عمل در یک اجتماع تاباور در برابر مخاطره مشخص میسازد که شامل: ارزیابی ریسک، دانش و آموزش، مدیریت ریسک، و کاهش آسیب پذیری و آمادگی و واکنش به بلایا است(Twigg, 2007). نوریس و همکاران (2008) تاب آوری اجتماع را فرآیند و نه یک برآیند میداند که ناشی از چهار مجموعه اصلی از مولفهها و ظرفیتهای سازگاری است : 1- توسعه اقتصادی، 2) سرمایه اجتماعی 3) ارتباطات و اطلاعات 4- کفایت اجتماع(Norris,2008:138).
باکل و دیگران (2003) تعدادی از اصول را برای تابآوری بر می‌شمارند: اجتماعات باید حکمروایی خوب داشته باشند و سیاستها باید نیازها و آرمان‌های اجتماع را منعکس سازد، باید منابع کافی (مالی، دانش و مهارتها) وجود داشته باشد، تغییرات در اجتماعات تاب آور اجتناب ناپذیر است و آنها نیازمند اتخاذ سازوکارهایی برای تغییر و سازگاری میباشند(Buckle et.al.2003:42-46). باکل (2006) مولفههایی همچون دانش مخاطرات، ارزشهای مشترک اجتماع، ساختارهای اجتماعی بنا نهاده شده (همچون کانال‌های ارتباط و شبکه‌ها و سازمانهای اجتماع)، روندهای اجتماعی و اقتصادی مثبت، شراکت و همیاری بین دولت و بخش خصوصی و سازمانهای اجتماعی و نهایتا منابع و مهارتها را برای تابآوری اجتماع در برابر مخاطره ضروری میداند(Buckle, 2006:97).
ماگوری و‌هاگان در بحث تابآوری به شاخصهای اعتماد، رهبری، کارایی جمعی، سرمایه اجتماعی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی اشاره دارد(Maguire & Hagen,2007:11). مایانگا پنج نوع سرمایه اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی، انسانی و طبیعی را به عنوان معیارهای ارزیابی اجتماعات تابآور پیشنهاد مینماید(Mayunga,2007:6). با توجه به ماهیت پژوهش که ابعاد تابآوری را مورد ارزیابی قرار داده است تعریفی از آن مختصرا ارائه میشود. تابآوری از بعد اجتماعی به توانایی جوامع برای انطباق با تنشها و آشفتگیها، انجام فعالیت برای کاهش از هم گسیختگی اجتماعی و ظرفیت برگشتپذیری جوامع اشاره دارد. در بعد اقتصادی به واکنش و سازگاری ذاتی جوامع برای کاهش آسیبهای ناشی از بحرانها و در بعد نهادی به عنوان ظرفیت جوامع برای کاهش آسیب و ایجاد پیوندهای سازمانی در درون جامعه تعریف میشود. دربارهی تعیین شاخصهای تابآوری پژوهشهای صورت گرفته است از جمله گادز چالک درآمد پایدار، رشد اقتصادی، فرصتهای شغلی، توزیع عادلانه ثروت و درآمد در جامعه و دسترسی به مسکن و خدمات بهداشتی به عنوان شاخصهای تابآوری ذکر مینماید (Godschalk,2003:139).
3- داهها و یافتههای پژوهش
3-1- میزان آسیبپذیری بخش مرکزی زنجان
در این پژوهش با تکیه بر مراحل تحلیل سلسله مراتبی بعد از انتخاب معیارها و زیر معیارهای مورد نیاز جهت تعیین ضوابط و معیارها با استفاده از منابع علمی، نظر خواهی و مشاوره با متخصیص امر اقدام به تعیین این ضوابط شده است. در این راستا اقدام به تعیین 9 شاخص از بین شاخصهای موثر بر کاهش آسیبپذیری ساختمانها در برابر زلزله شده است که در جدول 2 ارائه شده است.
جدول 2- ماتریس معیارها و زیر معیار و میزان آسیبپذیری آنها
|
معیارها |
زیر معیارها |
آسیب پذیری خیلی کم |
آسیب پذیری کم |
آسیب پذیری متوسط |
آسیب پذیری زیاد |
آسیب پذیری خیلی زیاد |
|
1 |
3 |
5 |
7 |
9 |
||
|
C1 کیفیت بنا |
مخروبه |
|
|
|
|
* |
|
تخریبی |
|
|
|
* |
|
|
|
قابل نگهداری |
|
|
* |
|
|
|
|
مرمتی |
|
* |
|
|
|
|
|
نوساز |
* |
|
|
|
|
|
|
C2 اندازه قطعه |
کمتر از 100 متر |
|
|
|
|
* |
|
100 تا 200 متر |
|
|
|
* |
|
|
|
200 تا 300 متر |
|
|
* |
|
|
|
|
300 تا 400 متر |
|
* |
|
|
|
|
|
بیشتر از 400 متر |
* |
|
|
|
|
|
|
C3 سطح اشغال |
80 تا 100 درصد |
|
|
|
|
* |
|
60 تا 80 درصد |
|
|
|
* |
|
|
|
40 تا 60 درصد |
|
|
* |
|
|
|
|
20 تا 40 درصد |
|
* |
|
|
|
|
|
0 تا 20 درصد |
* |
|
|
|
|
|
|
C4 قدمت بنا |
بیشتر از 30 سال |
|
|
|
|
* |
|
20 تا 30 سال |
|
|
|
* |
|
|
|
10 تا 20 سال |
|
|
* |
|
|
|
|
5 تا 10 سال |
|
* |
|
|
|
|
|
کمتر از 5 سال |
* |
|
|
|
|
|
|
C5 نوع سازه
|
خشت و چوب |
|
|
|
|
* |
|
آجر و چوب |
|
|
|
* |
|
|
|
آجر و آهن |
|
|
* |
|
|
|
|
بتنی |
|
* |
|
|
|
|
|
اسکلت فلزی |
* |
|
|
|
|
|
|
C6 تعداد طبقات |
بیشتر از 4 طبقه |
|
|
|
|
* |
|
4 طبقه |
|
|
|
* |
|
|
|
3 طبقه |
|
|
* |
|
|
|
|
2 طبقه |
|
* |
|
|
|
|
|
1 طبقه |
* |
|
|
|
|
|
|
C7 مصالح نما |
بدون نما |
|
|
|
|
* |
|
سیمان سیاه و ترکیبی |
|
|
|
* |
|
|
|
سیمان سفید |
|
|
* |
|
|
|
|
سنگ |
|
* |
|
|
|
|
|
آجرنما |
* |
|
|
|
|
|
|
C8 تراکم ساختمانی |
بیشتر از 160 درصد |
|
|
|
|
* |
|
120 تا 160 درصد |
|
|
|
* |
|
|
|
80 تا 120 درصد |
|
|
* |
|
|
|
|
40 تا 80 درصد |
|
* |
|
|
|
|
|
کمتر از 40 درصد |
* |
|
|
|
|
|
|
C9 تراکم جمعیتی |
بیشتر از 400 نفر در هکتار |
|
|
|
|
* |
|
300 تا 400 نفر در هکتار |
|
|
|
* |
|
|
|
200 تا 300 نفر در هکتار |
|
|
* |
|
|
|
|
100 تا 200 نفر در هکتار |
|
* |
|
|
|
|
|
کمتر از 100 نفر در هکتار |
* |
|
|
|
|
تعیین ضریب ارجحیت (اهمیت) معیارها:
در این مرحله وزن دهی معیارهای اصلی به روش مقایسه دودویی انجام گرفته است. اهمیت هر یک از معیارها نسبت به یکدیگر، بر اساس هدف امتیاز دهی شدهاند. با توجه به جدول شماره سه کیفیت بنا بیشتر اهمیت را جهت کاهش آسیبپذیری داشته است. بعد از آن شاخص اندازه قطعه در رده دوم اهمیت قرار میگیرد و کمترین اهمیت مربوط به شاخص تراکم جمعیتی است.
جدول 3- مقایسه زوجی معیارها
|
|
C1 |
C2 |
C3 |
C4 |
C5 |
C6 |
C7 |
C8 |
C9 |
Weights |
|
C1 |
1 |
2 |
3 |
5 |
6 |
7 |
8 |
8 |
9 |
0.3143 |
|
C2 |
0.5 |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
9 |
0.2138 |
|
C3 |
0.333 |
0.5 |
1 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
0.1730 |
|
C4 |
0.2 |
0.33 |
0.333 |
1 |
2 |
4 |
5 |
6 |
8 |
0.1065 |
|
C5 |
0.167 |
0.25 |
0.25 |
0.5 |
1 |
3 |
4 |
5 |
7 |
0.0765 |
|
C6 |
0.143 |
0.2 |
0.2 |
0.25 |
0.333 |
1 |
3 |
5 |
7 |
0.0503 |
|
C7 |
0.125 |
0.17 |
0.167 |
0.2 |
0.25 |
0.333 |
1 |
3 |
4 |
0.0313 |
|
C8 |
0.125 |
0.14 |
0.143 |
0.167 |
0.2 |
0.2 |
0.333 |
1 |
4 |
0.0214 |
|
C9 |
0.111 |
0.11 |
0.125 |
0.125 |
0.143 |
0.143 |
0.25 |
0.25 |
1 |
0.0129 |
تلفیق لایهها
بعد از عملیات وزن دهی در جدول دودویی و به دست آمدن وزنهای هر کدام از پارامترهای 9 گانه لایههای رستری سپس به مرحله تلفیق لایهها میرسیم. با توجه به وزنهای نهایی به دست آمده از نتیجه جدول سلسله مراتبی با ضریب سازگاری قابل قبول یعنی کمتر از 1/0 جهت کلاس بندی از Classify و برای دادن امتیاز به لایه از Raster Calculator استفاده میشود.
شکل 1- نقشههای میزان آسیبپذیری شاخص 9 گانه در برابر زلزله
3-1- ارزیابی آسیبپذیری بخش مرکزی زنجان
برای ارزیابی آسیبپذیری کلی در این پژوهش پس از تعیین وزنها به روش AHP این اطلاعات در سیستم اطلاعات جغرافیایی بکار گرفته شده است. پس از تلفیق لایههای مورد نظر نقشه نهایی آسیبپذیری بخش مرکزی زنجان تولید شده است.
نقشه 2- توزیع فضایی میزان آسیب پذیری بخش مرکزی شهر زنجان، منبع: محاسبات نگارندگان
با توجه به نقشه بالا در حدود 10 دردصد از بخش مرکزی دارای آسیبپذیر خیلی زیاد و حدود 70 درصد آسیبپذیری زیاد دارد؛ بنابراین میتوان بیان داشت که بخش مرکزی زنجان در برابر بحران از جمله زلزله به شدت آسیبپذیر است.
جدول 4- میزان آسیبپذیری بخش مرکزی شهر زنجان
|
درصد |
مساحت به هکتار |
امتیاز |
میزان آسیب پذیری |
|
2/0 |
47/0 |
1 |
آسیب پذیری خیلی کم |
|
3/1 |
56/2 |
3 |
آسیب پذیری کم |
|
1/19 |
64/37 |
5 |
آسیب پذیری متوسط |
|
7/68 |
34/135 |
7 |
آسیب پذیری زیاد |
|
6/10 |
95/20 |
9 |
آسیب پذیری خیلی زیاد |
منبع: محاسبات نگارندگان
3-3- تحلیل پرسشنامه: نتایج حاصل از تحلیلهای توصیفی بیانگر آن است که در بخش مرکزی زنجان، بیشتر پرسششوندگان زنان و 57 درصد از جامعه نمونه را تشکیل دادهاند. بیش از 50 درصد سن پرسششوندگان زیر 45 سال بوده که 36 درصد مجرد و 63 درصد متأهل بوده است. در حدود 70 درصد از پرسششوندگان زیردیپلم و دیپلم بودهاند که از لحاظ تحصیلات بخش مرکزی در سطح پایینی قرار دارد. از لحاظ ساختار شغلی، 19 درصد از پرسش شوندگان بیکار و 11 درصد آنان کارگران فصلی میباشند که به نوعی این گروه نیز در بعضی از ایام سال مشغول به کار هستند و 32 از آنها نیز خانه دار است و در کمتر از 40 درصد از پرسش شوندگان داری شغل و درآمد ماهیانه میباشند. از این نظر بخش مرکزی شهر زنجان دچار مشکلات اقتصادی زیادی است. مدت اقامت بیش از 40 درصد از ساکنان 30 و بیشتر بوده است. از جمله نقطه قوت دیگر این بخش مدت اقامت زیاد ساکنان آن است که بعنوان پتانسیلی در جهت بهرهگیری از مشارکت آنان در طرحهای بهسازی و نوسازی است. تعداد ساکنان کمتر از 10 سال سکونت 2 درصد است که گویای مهاجرت از به دلیل شرایط نامطلوب است. در حدود 70 درصد از ساکنان درآمدی کمتر از 800 هزار تومان در ماه دارند که گویای زیر خط فقر بود این افراد است. از جمله فاکتورهای مهم در زمیته تاب آوری در بعد اقتصادی وضعیت درآمدی است که از این نظر در وضعیت مناسبی قرار ندارد. تنها 14 درصد از پرسش شوندگان درآمد بیش از یک میلیون تومان داشتهاند. میزان بیکاری زیاد در بخش مرکزی و وجود کارگران فصلی دلیلی بر این کاهش درآمد ماهانه ساکنان بخش مرکزی است.
جدول 5- اطلاعات توصیفی پرسشنامه
|
درصد |
|
درصد |
|
||
|
15 |
کارمند |
ساختار شغلی |
43 |
مرد |
جنسیت |
|
23 |
شغل آزاد |
57 |
زن |
||
|
11 |
کارگران فصلی |
5/26 |
30-15 |
سن |
|
|
32 |
خانهدار |
5/27 |
45-30 |
||
|
19 |
بیکار |
1/31 |
64-45 |
||
|
1/2 |
کمتر از 10 سال |
مدت اقامت |
9/14 |
64 به بالا |
|
|
4/7 |
15-10سال |
6/3 |
بیسواد |
تحصیلات |
|
|
19 |
20-15سال |
20 |
زیردیپلم |
||
|
1/29 |
25-20سال |
7/41 |
دیپلم |
||
|
4/42 |
30 و بیشتر |
3/28 |
لیسانس |
||
|
8/22 |
600-400 هزار |
میزان درآمد |
4/6 |
فوق لیسانس و بالاتر |
|
|
7/46 |
800-600 هزار |
3/36 |
مجرد |
وضعیت تأهل |
|
|
5/16 |
1-800 میلیون |
7/63 |
متأهل |
||
|
14 |
بیش از یک میلیون |
|
|
||
3-4- تحلیل ابعاد تابآوری به تفکیک محلات
بخش مرکزی شهر زنجان، با توجه به بافت، ساختار و ویژگیهای تاریخی آن، طبق گویههای طراحی شده که از طیف لیکرت پنج گزینه استفاده شده و همچنین بررسی آن از لحاظ ابعاد تابآوری (اجتماعی، اقتصادی، مدیریتی- نهادی و محیطی) در وضعیت مناسبی قرار ندارد. در بررسی محلههای مورد پژوهش ملاحظه میشود که بیشترین میزان تابآوری در هر سه محله در بعد اجتماعی با میانگین 38/3 از سایر ابعاد بیشتر است. از جمله دلایل آن با توجه به نظر پاسخگویان به پرسشنامه درک محلی از خطر، دانش و آگاهی نسبت به بحران، تمایل به مشارکت به ویژه در تصمیمگیری و توانایی انطباق با تنشها و آشفتگیها در محلات مورد پژوهش میتوان اشاره کرد. کمترین میزان تابآوری در بعد اقتصاد با میانگین 04/2 در هر سه محله مورد پژوهش مشاهده میشود که مهمترین جنبههای بعد اقتصادی تاباوری در محلات مورد پژوهش فقدان ظرفیت یا توانایی جبران خسارت، شانس به دست آوردن شغل و توانایی خانوادهها برای بازگشت به شرایط شغلی میتوان اشاره کرد. محلهی قیرباشی در مقایسه با محلات دیگر از لحاظ تابآوری در سه بعد اجتماعی، مدیریت – نهادی و اقتصادی نسبت به سایر محلات در وضعیت مناسبی قرار دارد. محله دروازه ارک با میانگین 56/2 در بعد محیطی نسبت به سایر محلات در وضعیت مطلوبی قرار دارد. محله سعدی وسط در تمامی ابعاد به جزء در بعد اجتماعی نسبت به محلات مورد پژوهش در وضعیت مطلبوبی قرار ندارد. این امر به ویژه در بعد اقتصادی نمایان است. میزان زیادی بیکاری مهارت نسبتا پایین و به تبع آن درآمد پایین است که ساکنان این محله قادر به مشارکت در زمینه مالی جهت نوسازی و بهسازی محل زندگی خود نمیباشند.
جدول 6- میانگین ابعاد تابآوری در بخش مرکزی شهر زنجان به تفکیک محلات
|
ابعاد |
نماگرها |
محله سعدی وسط |
محله دروازه ارک |
محله قیرباشی |
میانگین کل |
ضریب الفای کرونباخ |
|
میانگین |
میانگین |
میانگین |
||||
|
اجتماعی |
توانایی انطباق با تنشها و آشفتگیها |
97/2 |
3 |
23/3 |
38/3 |
873/0 |
|
میزان مشارکت برای رفع بحران |
15/3 |
33/3 |
61/3 |
816 |
||
|
درک محلی از خطر |
13/3 |
23/3 |
49/3 |
866/0 |
||
|
تمایل اجتماعی به مشارکت |
76/3 |
68/3 |
94/3 |
587/0 |
||
|
مشارکت در تصمیمگیری |
64/3 |
23/3 |
73/3 |
839/0 |
||
|
پیوندهای اجتماعی با همسایگان |
79/3 |
78/3 |
82/3 |
873/0 |
||
|
دانش و آگاهی نسبت به بحران |
88/2 |
77/2 |
91/2 |
810/0 |
||
|
میانگین |
34/3 |
28/3 |
54/3 |
732/0 |
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
اقتصادی |
ظرفیت یا توانایی جبران خسارت |
77/1 |
97/1 |
2 |
04/2 |
864/0 |
|
شانس به دست آوردن شغل |
50/1 |
64/1 |
77/1 |
925/0 |
||
|
توانایی خانوادهها برای بازگشت به شرایط شغلی |
87/1 |
92/1 |
03/2 |
898/0 |
||
|
حمایت مالی نهادهای دولتی و محلی |
52/2 |
71/2 |
81/2 |
806/0 |
||
|
توانایی مالی ساکنین برای مشارکت |
48/2 |
57/2 |
62/2 |
933/0 |
||
|
استفاده از اعتبارات مالی و بانکی |
53/1 |
52/1 |
6/1 |
951/0 |
||
|
میانگین |
94/1 |
05/2 |
13/2 |
864/0 |
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
مدیریتی- نهادی |
آموزش و اجرای مانور |
82/1 |
88/1 |
91/1 |
78/2 |
919/0 |
|
روابط ساکنین با نهادهای محلی |
15/3 |
23/3 |
27/3 |
918/0 |
||
|
مسوؤلیت پذیری نهادها |
80/2 |
83/2 |
95/2 |
935/0 |
||
|
رضایت ساکنین از عملکرد نهادها |
89/2 |
90/2 |
93/2 |
945/0 |
||
|
فعالیت گروههای داوطلب |
20/3 |
28/3 |
33/3 |
945/0 |
||
|
مشوقهای مالی یا فنی |
57/2 |
60/2 |
75/2 |
831/0 |
||
|
میانگین |
73/2 |
78/2 |
85/2 |
856/0 |
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
محیطی |
سهولت شبکه معابر و حمل و نقل |
8/1 |
11/2 |
89/1 |
38/2 |
885/0 |
|
آسیبهای ناشی از مخاطرات طبیعی |
59/2 |
8/2 |
68/2 |
868/0 |
||
|
توجه به اقلیم در ساخت وساز |
73/2 |
3 |
83/2 |
828/0 |
||
|
پاکیزگی و بهداشت محیط |
66/2 |
83/2 |
59/2 |
885/0 |
||
|
ساماندهی و دفع آبهای سطحی |
28/2 |
51/2 |
37/2 |
868/0 |
||
|
قابلیت استفاده از فضای سبز |
49/1 |
13/2 |
62/1 |
682/0 |
||
|
میانگین |
25/2 |
56/2 |
33/2 |
693/0 |
3-5- تحلیل ارتباط بین ابعاد تابآوری و آسیبپذیری
نتایج آزمون گویای آن است که همبستگی منفی و معکوس بین تابآوری و کاهش آسیبپذیری وجود دارد بدین معنی که هرچه تابآوری بالاتر رود آسیبپذیری کاهش پیدا میکند. برای بررسی استنباطی این موضوع با توجه به رابطهای بودن متغیرهای پژوهش و بالا بودن جامعه نمونه از 30 نفر و نرمال بودن جامعه نمونه از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. که نتایج جدول گویای آن است که بیشترین میزان همبستگی در بعد اجتماعی، سپس در مدیریتی – نهادی و کمترین میزان همبستگی میان بعد محیطی تابآوری و کاهش آسیبپذیری است. در هر سه محله مورد پژوهش این امر صادق است.
جدول 7- ضریب همبستگی بین ابعاد تابآوری و کاهش آسیبپذیری
|
محله قیرباشی |
||||
|
|
مدیریتی - نهادی |
محیطی |
اجتماعی |
اقتصادی |
|
کاهش آسیبپذیری |
656/0- |
547/0- |
741/0- |
612/0- |
|
سطح معناداری |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
000/0 |
|
حجم جامعه نمونه |
345 |
345 |
345 |
345 |
|
محله دروازه ارک |
||||
|
کاهش آسیبپذیری |
639/0- |
452/0- |
693/0 - |
602/0- |
|
سطح معناداری |
003/0 |
012/0 |
001/0 |
000/0 |
|
حجم جامعه نمونه |
365 |
365 |
365 |
365 |
|
محله سعدی وسط |
||||
|
کاهش آسیبپذیری |
643/0- |
408/0- |
710/0- |
524/0- |
|
سطح معناداری |
000/0 |
000/0 |
004/0 |
020/0 |
|
حجم جامعه نمونه |
355 |
355 |
355 |
355 |
با توجه به اینکه ارتباط معناداری میان تابآور نمودن و کاهش آسیبپذیری وجود دارد، جهت سنجش این ارتباط از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد و برای سنجش میزان اثرگذاری ابعاد تابآوری بر کاهش آسیبپذیری بخش مرکزی از آزمون رگرسیون استفاده شده است. با توجه به ضرایب تعیین به دست آمده مشاهده میشود میزان تغییرات متغیر وابسته به خوبی توسط متغیرهای پیشبینی کننده بیان شده است. نتایج رگرسیون گویای آن است که در محلات بخش مرکزی شهر زنجان متغیر اجتماعی در تمامی محلات بیشتر تاثیر و متغیر محیطی کمترین تاثیر را بر روی متغیر وابسته (کاهش آسیبپذیری) داشته است.
جدول8- آزمون رگرسیون جهت معناداری متغیر وابسته
|
|
|
خطای استاندارد برآورد |
ضریب تعیین تعدیل شده |
ضریب تعیین |
ضریب همبستگی چندگانه |
|
|
محله قیرباشی |
|
|||||
|
|
بعد مدیریتی- نهادی |
69477/0 |
429/0 |
430/0 |
656/0- |
|
|
|
بعد محیطی |
80860/0 |
298/0 |
300/0 |
547/0- |
|
|
|
بعد اجتماعی |
58964/0 |
548/0 |
549/0 |
741/0- |
|
|
|
بعد اقتصادی |
66303/0 |
373/0 |
374/0 |
612/0- |
|
|
محله دروازه ارک |
|
|||||
|
|
بعد مدیریتی- نهادی |
079/0 |
198/0 |
183/0 |
639/0- |
|
|
|
بعد محیطی |
065/0 |
032/0 |
035/0 |
452/0- |
|
|
|
بعد اجتماعی |
111/0 |
492/0 |
476/0 |
693/0 - |
|
|
|
بعد اقتصادی |
075/0 |
048/0 |
052/0 |
602/0- |
|
|
محله سعدی وسط |
|
|||||
|
|
بعد مدیریتی- نهادی |
129/0 |
198/0 |
203/0 |
643/0- |
|
|
|
بعد محیطی |
033/0 |
042/0 |
045/0 |
408/0- |
|
|
|
بعد اجتماعی |
026/0 |
419/0 |
427/0 |
710/0- |
|
|
|
بعد اقتصادی |
034/0 |
145/0 |
148/0 |
524/0- |
|
4- نتیجهگیری
مخاطرات طبیعی به دلیل شدت و زمان کوتاه اثرگذاری بر اجتماعات و محلات شهری تبدیل به یکی از دغدغههای اصلی برنامهریزان و مدیران شهری در سالهای اخیر شده است. در زمان وقوع زلزله، ساعات و دقایق اولیه بعد از وقوع بسیار پر اهمیت است، به همین منظور تقویت اجتماع ساکن در یک محیط نقشی تاثیرگذار در کاهش خطرات دارد. بر این اساس نگارندگان به بررسی وضعیت تابآوری در محلات شهری بخش مرکزی زنجان پرداختهاند. تفاوت این پژوهش با سایر پژوهشهای صورت گرفته در این زمینه، استفاده از شاخصهای جامع در بحث تابآوری و جهت ارزیابی و سنجش این شاخصها از پرسشنامه و مشاهده میدانی استفاده شده است. همچنین شاخص کالبدی که از نظر سنجش آن نیاز به نظر کارشناسان است از مدل تحلیل سلسله مراتبی و با استفاده از نرم افزار Arc Map تحلیل آن صورت گرفته است. با توجه به تجزیه و تحلیل پرسشنامه، مهمترین ضعفهای بخش مرکزی شهر زنجان، نگرش غیر جدی و دور از ذهن به مقوله بحران از سوی ساکنان بخش مرکزی، ضعفهای موجود در اطلاع رسانی سازمانهای ذی ربط در مورد آموزشها لازم در زمینه آمادگی جهت مقابله با بحران، عدم توجه به گروههای خاص در مقوله رویارویی با بحران، مشکلات اقتصادی و بی اعتمادی به نهادهای مرتبط با بهسازی و نوسازی و مواردی از این قبیل، باعث کاهش تابآوری و آسیب به بافت بخش مرکزی زنجان در برابر زلزله شده است. به طوری که کم توجهی و بی توجهی به مسئلهی مدیریت بحران در این بافت میتواند ضمن ایجاد خسارت به بناها، صدمات و آسیبهای جسمی و جانی فراوانی را در هنگام وقوع بحران همچون زلزله به ساکنین بافت وارد سازد. وجود مشارکت نسبی و فعالیت گروهای دواطلب به عنوان یکی از پتانسیلهای بخش مرکزی محسوب میشود. وجود این ظرفیت میتواند به تابآور نمودن این بخش کمک بسزایی داشته باشد. با توجه به سوالات پژوهش مبنی بر سنجش میزان تابآوری با توجه به نظر پرسششوندگان بخش مرکزی شهر زنجان از لحاظ تابآوری در وضعیت مطلوبی قرار ندارد به نوعی از وضعیت متوسط رو به پایین برخودار است. در نهایت میتوان بیان کرد که بافت این بخش با توجه به اظهارت ساکنان و مشاهدات میدانی نگارندگان و همچنین نظر کارشناسان دارای آسیب پذیری بالایی است. که در صورت وقوع زلزله احتمالی، این بخش با آسیبهای بسیار شدید روبه رو میشود. لذا توجه به تمامی ابعاد تابآوری در این بافتها میتواند از شدت این آسیبها کاسته و به عبارتی ساکنان را در مقابل بحران به ویژه وقوع زلزله احتمالی انعطافپذیرتر نماید.
5- پیشنهادها
- اتخاذ سیاستها و تسهیل و اجرای برنامه‌های اجتماع-محور برای ارتقای استقامت بناهای آسیب پذیر در برابر زلزله،
- ایجاد سازوکارهایی برای ارتقای تاب آوری اجتماعات بر مبنای سنت اجتماعی یادگیری و برنامه‌های آموزشی گسترده،
- ایجاد نظام آموزشی دربرگیرنده برای ارتقای نرخ سواد و خلق فرصتهای شغلی محلی و عادلانه و بدور از تبعیضات
- ایجاد سازوکارهایی برای تسهیل آمد و شد وسایل نقلیه اضطراری همچون آتشنشانی، آمبولانس و امداد رسانی در زمان وقوع زلزله
- استفاده از رسانه‌ها جهت آموزش و ارتقای تاب آوری اجتماعی.
- افزایش تعداد و ارتقای کیفیت مراکز درمانی و امدادرسانی در منطقه جهت خدمات دهی به هنگام وقوع بحران،
- تدوین و اجرای برنامه‌ها و مکان یابی مراکز و اماکن امن به عنوان پناهگاه در هنگام وقوع زلزله.
- ایجاد و حمایت از سازمانهای مردم نهاد فعال در مدیریت بحران.
منابع
امینی، الهام. (1384). تبیین مفهوم بافت شهری و نقش آن در کاهش خطرات ناشی از زلزله، خلاصه مقالات کنفرانس بین المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی، و راهکارهای مقابله با آن، تبریز. دانشگاه تبریز.
رنجبر، محسن، اشراقی، مهدی و ایرانمنش، قاضی (1386). تهیه الگوی پایگاه اطلاعاتی مکانی به منظور مکان یابی محل‌های استقرار موقت جمعیت‌های آسیب دیده ناشی از زلزله. اولین همایش مقابله با سوانح طبیعی. پردیش فنی دانشگاه تهران.
عکاشه، بهرام (1383). آماده نبودن ما بحران می‌آفریند. ویژه نامه همایش علمی کاربردی توسعه محله ای چشم انداز توسعه پایدار تهران. شماره هشتم. شهرداری تهران.
فلاحی، علیرضا، جلالی، تارا (1392)، بازسازی تابآور از دیدگاه طراحی شهری پس از زلزله بم، نشریه هنرهای زیبا – معماری و شهرسازی، شماره3.صص 16-5.
مرکز آمار ایران (1390). سرشماری عمومی نفوس و مسکن، بلوک‌های آماری شهر زنجان.
نیکمردنمین، سارا، برکپور، ناصر، عبدالهی، مجید(1393)، کاهش خطرات زلزله با تاکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تابآوری نمونه موردی منطقه 22 تهران، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 37، زمستان 93، صص 34-19.
Alexander, D. (2011). Resilience against earthquakes: some practical suggestions for planners and managers. Journal of Seismology and Earthquake Engineering, 13(2), 109.
Buckle P., Marsh G. and Smale S. (2003) Reframing risk, hazards, disasters, and daily life: A report of research into local appreciation of risks and threats, The Australian Journal of Emergency Management 18(2) May 81-87.
Buckle P. (2006) “Assessing Social Resilience” in Disaster Resilience an Integrated Approach edited by D. Paton and D. Johnston, pg 88-104, Charles C Thomas Publisher, Springfield, Illinois.
Carpenter, S. R. et al. (2001), "From metaphor to measurement: Resilience of what to what?” Ecosystems, 4, Pp. 765-781.
Godschalk, D. R. (2003). Urban hazard mitigation: creating resilient cities. Natural hazards review, 4(3), 136-143.
Gunderson, L.H. (2010). Ecological and human community resilience in response to natural disasters. Ecology and Society. 15(2): 323-331.
Hoffman, R.M. (1948). “A Generalised Concept of Resilience”, Textile Research Journal, 18(3), 141-148.
Healey, P. (1998). Building institutional capacity through collaborative approaches to urban planning. Environment and Planning A, 30(9), 1531-1546.
Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics, 1-23.
Klein, R.J.T., Smit, M.J., Goosen, H. and Hulsbergen, C. H. (1998). Resilience and vulnerability: Coastal dynamics or Dutch dikes? The Geographical Journal. 163(3): 259–268.
Maguire, B. & P. C. Hagen, (2007) "Disasters and communities: understanding social resilience”, The Australian Journal of Emergency Management, Vol. 22, Pp. 16-20.
Mileti, Dennis S. (1999). Disasters by design: A reassessment of natural hazards in the United States, Natural hazards and disasters. Washington, D.C.: Joseph Henry Press.
Mayunga, J. S.(2007), "Understanding and applying the concept of community disaster resilience: A capital-based approach", A Draft Working Paper Prepared for the Summer Academy for Social Vulnerability and Resilience Building, 22- 28 July 2007.
National Research Council, (2010), "Private- public sector collaboration to enhance community Disaster resilience", a workshop report; Washington, DC: NAP.
Norris F.H., Stevens S.P., Pfefferbaum B., Wyche K.F. and Pfefferbaum R.L. (2008) Community Resilience as a Metaphor, Theory, Set of Capacities, and Strategy for Disaster Readiness, American Journal of Community Psychology, 41, 127-150.
Pelling, M. (2003). The vulnerability of cities. London: Earth scan.
Rutten, R., Westlund, H., & Boekema, F. (2010). The Spatial Dimension of Social Capital. European Planning Studies, 18(6), 863-871.
Rose A.Z. (2009) Economic Resilience to Disasters, CREATE Research Archive.
Twigg J. (2007) Characteristics of a Disaster Resilient Community: A Guidance Note.
UNISDR (2009) www.unisdr.org/we/inform/terminology accessed on June 10, 2015.
Walker, B., Holling, C. S., Carpenter, S. R., & Kinzig, A. (2004). Resilience, Adaptability and Transformability in Social-ecological Systems. Ecology and Society, 9(2).
)
