Document Type : Research Paper
Authors
University of Guilan
Abstract
Keywords
ارزیابی تأثیر معیارهای محیطی بر امنیت محلات شهری، مطالعه موردی محله زرجوب شهر رشت
علی‌اکبر سالاری‌پور: گروه شهرسازی، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه گیلان، رشت، ایران*
محمد بابایی: دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه بین‌الملل قزوین، قزوین، ایران
المیرا رفیع‌زاده ملکشاه: کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
چکیده
کیفیت زندگی در سکونتگاههای انسانی به شدت تحت تأثیر میزان امنیت در آنهاست. کاهش روابط همسایگی و روابط چهره به چهره در شهرهای امروزی منجر به کاهش نظارت عمومی بر مکانهای شهری شده است. ناامنی منجر به کاهش فرصت تعاملات اجتماعی در محیط مسکونی شده و در نتیجه میزان دلبستگی ساکنان به محل زندگی شان در سطح پایینی قرار می‌گیرد. تحقیقات نشان داده اند که عوامل محیطی در جرم خیزی محیط تأثیر به سزایی دارند. طراحی محیطی مناسب می‌تواند به افزایش نظارت اجتماعی و کاهش فضاهای بی دفاع در محیط‌های مسکونی منجر گردد. پایش میزان وقوع جرم در محلات شهری و عوامل محیطی تأثیر گذار بر آن می‌تواند از راهکارهای اساسی در پیشگیری از وقوع جرایم شهری باشد. به همین منظور مقاله حاضر به بررسی و مقایسه میزان امنیت در نواحی مختلف مسکونی شهر رشت پرداخته و رابطه میزان وقوع جرم در این نواحی را با ویژگی‌های محیطی هریک از آنها ارزیابی می‌کند. برای انجام چنین ارزیابی در گام اول و با استفاده از آمار موجود نقشه پهنه بندی میزان وقوع جرم تهیه شده است. نتایج این مرحله نشان می‌دهد که گلسار و زرجوب به ترتیب امن ترین و ناامن ترین محیط‌های مسکونی در شهر رشت هستند. در گام دوم با استفاده از تکنیک AHP و نرم افزار Arc GIS به مقایسه این محلات بر اساس معیارهای محیطی تأثیر گذار بر وقوع جرم پرداخته شده است. نتایج در این مرحله نشان می‌دهد که زرجوب از لحاظ معیارهای محیطی تأثیر گذار بر امنیت دارای بدترین شرایط است. در نهایت با مشخص شدن نقاط ضعف این محدوده در مقایسه با سایر محلات راهکارهای لازم جهت ارتقاء شرایط محیطی ارائه گردیده است. ارائه راهکارها در این مرحله عمدتا بر شناسایی فضاهای بی دفاع و برطرف سازی مشکلات آنها متمرکز بوده است.
واژه‌های کلیدی: جرم، محیط شهری، رشت، AHP
1- مقدمه
1-1- طرح مسأله
امنیت از نیازهای اولیه انسان است که نحوه ی پاسخ گویی به آن تأثیر مستقیم بر نحوه توسعه و پیشرفت فردی و اجتماعی دارد. امنیت در نواحی و محلات مسکونی به افزایش سطح کمی و کیفی رفاه در آنها منجر شده و زمینه را برای شکل گیری تعامل ساکنان در محیط شهری فراهم می‌کند (Crowe,2000:25). تعامل و حضور ساکنان در عرصه‌های عمومی در محله تحت سکونت خود به شکل گیری رابطه‌ای مثبت میان فرد و محله منجر می‌گردد که نتایج آن عبارتند از: افزایش سطح دلبستگی به محله، افزایش تمایل به مشارکت در امور محله و شهر و کنش و واکنش مثبت در محیط کالبدی و اجتماعی محله می‌شود ( Loukaitou, 2006:220).
در مقابل، محلات ناامن بستر وقوع ناهنجاری‌های بزرگ اجتماعی است که علاوه بر وارد نمودن خسارتهای مالی و جانی به ساکنان منجر به صدمات روحی و روانی جبران ناپذیری شده به خانواده‌ها شده و تربیت نسل‌های آتی را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند(Sakip & Abdullah,2012:343).
محیط کالبدی شهر و محله به عنوان زمینه اصلی وقوع جرایم می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری از وقوع جرایم داشته باشند. رویکرد نظری کاهش وقوع جرایم از طریق طراحی محیطی مناسب (CPTED) به دنبال ارائه راهکارهایی به منظور نامناسب سازی محیط برای مجرمان است(Clancey& Fisher,2012:6). افزایش نظارت عمومی، ساماندهی عرصه عمومی و مدیریت فضاهای بی دفاع عمده محورهای مطرح در این رویکرد هستند (Cozens,2011:486). ارزیابی نحوه تأثیر معیارهای محیطی بر وقوع جرم در محلات شهری به برنامه ریزان و طراحان کمک می‌کند تا راه حلهایی مناسب در این زمینه ارائه دهند.
مقایسه میزان امنیت در نواحی مختلف شهر رشت نشان می‌دهد که زرجوب نا امن ترین محله شهر است. به گونه ای که این احساس نا امنی در شهروندان سبب بدون استفاده ماندن برخی از فضاهای موجود در محدوده و افزایش پتانسیل جرم زایی در این نواحی گردیده است. رواج ناامنی در محله زرجوب رشت عمدتا ناشی از نامناسب بودن شرایط محیطی آن است. شناسایی معیارهای اصلی تأثیر گذار بر نا امنی این محله می‌تواند به برطرف نمودن نقاط ضعف آن منجر گردد.
1-2- اهمیت و ضرورت
وقوع جرایم شهری در محلات و شهرهای کشور سالانه خسارات مالی، جانی و روانی زیادی به شهروندان و خانواده‌ها وارد می‌نماید. امروزه پیشگیری از جرم به اصلی ترین راهبر در حوزه مبارزه با جرایم شهری تبدیل شده است(Parto&Ziabakhsh,2015:17). نهاد‌های مسئول در کشور نیز در سالهای اخیر به این موضوع توجه داشته اند. شکل گیری واحدهای پلیس پیشگیری در بدنه نیروی انتظامی خود گواه بر اهمیت موضوع است(کارگر و سرور،1390: 58). اما پیشگیری از جرم تنها محدود به حوزه‌های اجتماعی و روانشناسی نیست. در واقع یکی از رویکردهای اصلی در پیشگیری عبارت است از نامناسب سازی زمینه وقع جرم برای مجرمین.
بررسی تأثیر معیارهای محیطی بر امنیت محلات شهری می‌تواند منجر به ارائه راهکارهایی کم هزینه برای پیشگیری و کاهش جرم و جنایت‌های در محدوده سکونتگاههای انسانی شود (Wolf,2010:24).
با توجه به ضرورت فوق مقاله حاضر به ارزیابی میزان امنیت در محلات شهری و رابطه آن با شرایط محیطی کالبدی محلات در شهر رشت پرداخته و به ارائه راهکارهای طراحی محیطی لازم برای نا امن ترین محله این شهر تحت عنوان زرجوب پرداخته است.
1-3- اهداف
هدف تحقیق حاضر ایجاد امنیت و سرزندگی در محله زرجوب جهت تامین آسایش ساکنان و جلوگیری از زوال عملکردی آن است.
1-4- پیشینه پژوهش
در این بخش از پژوهش به دنبال یافتن ریشه‌ها، سیر پیدایش رویکرد CPTED (پیشگیری از جرائم با استفاده از طراحی محیطی) در طی زمان بررسی شده است و پس از آن نیز اصول مورد نظر استخراج می‌شوند تا جهت رفع کمبود‌ها و حذف ناسازگاری‌ها برآید.
جدول 1- پیشینه شکل گیری رویکرد CPTED
|
پیشینه شکل گیری رویکرد CPTED |
|
|
نظریه پرداز |
مطالعه در باب |
|
جین جیکوبز (1961) |
نقش طراحی شهری در کاهش جرایم محیطی با نظارت طبیعی و. .. |
|
جفری (1971) |
پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی با بررسی عوامل روانشناسی و زیست شناسی |
|
اسکار نیومن (1971) |
خلق فضاهای قابل دفاع |
|
هریس و پایل (1974) و اسمیت (1984) |
ترس از جرم |
|
کوهن و فلسون (1979) |
نظریه فعالیت‌های روزمره |
|
ویلسون و کلینگ (1982) |
نظریه پنجره‌های شکسته |
|
ساویل(2000) |
نظریه امنیت گستری |
ماخذ: (جیکوبز،1392؛ ذبیحی و همکاران،1392؛غفاری،1392؛ نیومن،1387؛ Jeffery،1971 )
1-5- سوال‌ها و فرضیه‌ها
پیرامون طرح دغدغه، سوالات زیر مطرح می‌شود که کدام یک از محلات شهر رشت بیشترین انطباق را با معیارهای CPTED دارند؟
از تطابق محله با این معیارها و همچنین میزان جرم خیزی در محله چه نتیجه گیری می‌توان نمود؟ آیا وضعیت ساختار شهری و اماکن مسکونی محله زرجوب در بروز جرم تأثیر گذار است؟ آیا بین معیارهای محیطی CPTED و برقراری امنیت در محله زرجوب رابطه‌ای وجود دارد؟
در پژوهش زیر سعی بر آن شده تا از رویکرد CPTED به عنوان یک روش و نظریه مناسب در بهبود شرایط محله ی زرجوب از لحاظ ایجاد امنیت و کاهش جرایم استفاده شود. همچنین در پی آن است تا رابطه بین وقوع جرم و معیارهای محیطی و کالبد محله را مورد بررسی قرار دهد و با شناسایی مشکلات آن و ارائه پیشنهادات برنامه ریزی و طراحی، به حل معضل جرم در محله زرجوب رشت کمک کند.
1-6- روش تحقیق
در پژوهش حاضر ابتدا به مطالعه تعاریف و ضرورت‌های نظری در حوزه امنیت عمومی شهری و همچنین نقش کالبدی شهر در کاهش و پیشگیری از جرایم شهری در رویکرد CPTED پرداخته شده است.به این ترتیب اصول مورد نظر در زمینه معیارهای محیطی تأثیر گذار بر کاهش جرم و جنایت از مبانی نظری و تحقیقات گذشته استخراج شده است. در مرحله ی اطلاعات لازم از وضع موجود شهر برداشت شده است در این مرحله از روش‌های میدانی، عکس برداری، مراجعه به ارگان‌های مربوطه مانند شهرداری و نیروی انتظامی، اطلاعات مورد نظر جمع آوری و تبیین شد. سپس به روش کمی به تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از وضع موجود پرداخته و با استفاده از نرم افزار Arc gis و تهیه نقشه ی‌هات اسپات و کلد اسپات‌های شهر رشت، اقدام به شناسایی و انتخاب محلات ایمن و نا امن شهر رشت شده است. در مرحله بعد با استفاده از تکنیک AHP به مقایسه محلات انتخابی بر اساس معیارهای CPTED پرداخته و معیارهای مورد سنجش و نتایج مقایسه بصورت نقشه، جدول و تصاویر ارائه شدند. در نهایت به بررسی مشکلات محله زرجوب به عنوان نا امن ترین محله و ارائه پیشنهادات جهت رفع آنها پرداخته شده است.
1-7- قلمرو مکانی پژوهش
شهر رشت از شمال به شهر خمام , از جنوب به دهستان لاکان، از غرب به صومعه سرا و از شرق به کوچ اصفهان محدود است. رشت در وضع طبیعی خود جزء کوچکی از جلگه گیلان و دشت‌های جنوبی دریای خزر است. محله زرجوب در قسمت مرکزی شهر و در حاشیه رودخانه‌ای به همین نام است.
2- مفاهیم، دیدگاه‌ها و مبانی نظری
در این مرحله از پژوهش تعاریف و مبانی مورد نیاز در ارتباط با طراحی محله ایمن با توجه به رویکرد CPTED تدوین می‌شوند.
2-1- امنیت و امنیت شهری
در طبقه بندی نیازها که توسط مازلو به انجام رسیده است، امنیت پس از نیازهای زیستی(آب، غذا و. ..) به عنوان دومین طبقه از مهم ترین و بنیادی ترین نیازها معرفی شده است (عزیزی و شعبان جولا، 1393: 792). امنیت به مفهوم رهایی از ترس و خطر و احساس دوری از هرگونه تهدید، یکی از نیازهای اصلی و اساسی انسان‌ها از آغاز زندگی بوده است. امنیت، به این معنا پیوند عمیقی با ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه دارد (حیدری و آقایی، 1393: 45). وجود امنیت در فضاهای شهری همواره مورد توجه برنامه ریزان و طراحان شهری بوده است. عوامل مختلفی بر احساس امنیت شهروندان تأثیرگذارند، از جمله می‌توان به عوامل فردی، سن و جنسیت اشاره کرد. از میان عوامل کالبدی می‌توان به فضاهای بدون دفاع، مقیاس فضا و نفوذپذیری فضا اشاره کرد که هر کدام از این مؤلفه‌ها بر امنیت اجتماعی تأثیرگذارند (رضویان و آقایی، 1393: 45).
بنابراین، امنیت از مهم ترین نیازهای بشری و دارای مراتب و ابعاد قابل تامینی است که هر یک بر حسب نوع و موضوع و محتوای معرفت شناختی وابسته به آن می‌تواند ابعاد گوناگونی به خود بگیرد؛ در واقع سخن در این است که امنیت به واسطة ساخت و نوع رویکرد به حوزة اجتماع، انواع گوناگونی دارد، ولی در هر صورت با آرامش و آسایش افراد و نداشتن بیم و هراس از تهدیدهای موجود و احتمالی در جامعه ارتباط پیدا می‌کند. سطح امنیت در ابعاد مختلف آن پدیده‌ای خارج از مرزهای ملی یا جوامع نیست بلکه، عمدتاً عوامل تولید امنیت را باید در درون جوامع و در ساز و کار نظام‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جست و جو کرد )کارگر و سرور، 1390: 3).
2-2-پیشگیری از جرم و برنامه‌ریزی شهری
امروزه سخن از ضرورت اتخاذ راهبردهای جدید و نوآورانه برای پیشگیری از جرایم، در مراحل اولیه و تمرکز بر عوامل بنیادی ناامنی در شهرهاست. هدف برنامه ریزی شهری در جرم شناسی پیشگیرانه، به کار بردن فنون مختلف به منظور جلوگیری از وقوع بزه کاری و پیشی گرفتن از بزه کار است. لذا پیشگیری به گونه‌ای از جرایم معطوف است که ازطریق اعمال مدیریت و مداخله در محیط، کاهش فرصت‌های جرم و افزایش خطرات ناشی از ارتکاب بزه، با بزهکاری مقابله می‌کند (صادقی و همکاران،1394: 71).
رفتار مجرمانه نتیجه یک آمیختگی پیچیده‌ای از فاکتورهای محیطی و جامعه است. مداخلات مستقیم نظیر افزایش گشت‌های پلیس یا بالا بردن میزان محکومیت متخلف، از انواع استراتژی‌های معمول جهت کاهش جرایم و ارتقا ایمنی است. اما رسیدگی به مکانهای ناامن و توقف جرم‌های جزیی به وسیله نمایش نگه داری از اموال به کلید راهکار جلوگیری از جرایم در بسیاری شهرهای امریکا تبدیل شده است (Wolf,2010:16).
2-3- ارتباط طراحی شهر و امنیت
امنیت به طور کلی، ارتباط مستقیمی با فضا و کیفیت محیط شهری دارد. یک فضای شهری مناسب تا حد زیادی تأمین کننده امنیت و فضای نامناسب از بین برنده آن و زمینه ساز انواع آسیب‌ها و معضلات اجتماعی است.(نورایی و همکاران، 1392: 13). فضاهای نامناسب شهری، فضاهای بی دفاع و محلات ناامن، از عوامل تهدید کنندۀ امنیت شهری و اجتماعی هستند. به همین سبب در میان ساختمانها و بناها، وسایلی نیاز است تا زندگی شهری را بهبود بخشد و امکانات امنیتی و آرامش را برای شهروندان فراهم آورد. مانند نرده‌ها، میله‌های راه بند و روشنایی پایه چراغ، سر پناه ایستگاه اتوبوس، تابلوهای تبلیغاتی، سطل زباله، پت‌های عابر پیاده، آبخوری، پایه پرچم، ساعت، پل‌های عرضی روی جوی آب و. .. (قرایی و همکاران، 1389: 20).
متاسفانه رویکرد پیشگیری از جرایم شهری در رشته‌های طراحی شهری و معماری در نظر گرفته نشده است. می‌توان نبود هیچ نوع اصول آموزشی جهت پیشگیری از جنایات در طراحی محیطی را دلیل این موضوع دانست که مستلزم در نظر گرفتن واحدهای درسی در دانشگاه‌ها پیرامون مبحث مورد نظر، جهت آموزش و تحلیل آن است (Parto & Ziabakhsh,2015:168).
2-4-تعریف رویکرد پیشگیری از جرم از طریق طراحی(CPTED)
علم جرم شناسی محیط، مطالعه جرم و جنایتی است که با مکانهای فضایی خاص و نحوه رفتار متاثر از عوامل مبتنی بر مکان مرتبط است (Cozens: 2011:501)CPTED. را می‌توان نوعی رویکرد هدفمند در جهت طراحی کارامد و هوشمندانه مؤلفه‌های محیطی با به کارگیری بهینه محیط مصنوع در کاهش جرائم دانست که به طور مؤثری در افزایش سرمایه اجتماعی، بهبود کیفیت زندگی و افزایش میزان رضایتمندی شهروندی و در نتیجه بهبود رفاه اجتماعی جامعه تأثیر بسزایی دارد(Clancey & Fisher,2012:6). بر این موضوع اتفاق نظر جمعی وجود دارد که رویکرد CPTED در دو بعد کاهش حقیقی جرائم در محیط‌های شهری از یکسو و افزایش احساس ایمنی و امنیت فضایی در آنها می‌تواند موثر واقع شود (موسوی، 1391: 141). دو محقق کانادایی رویکرد شهرهای امن را با تأکید بر مدیریت و پیشگیری جرائم، پیشنهاد کردند. این رویکرد بر همکاری بین دولتها و شهروندان به ویژه با تأکید بر گروه‌های منزوی و در حاشیه قرارگرفته، پیشگیری اجتماعی و تغییرات فیزیکی مؤثر بر امنیت شهری توجه می‌نماید(Wolf,2010:8). سایرین در پژوهشی نشان داده اند که محیط کالبدی به واسطه کاستن از، فرصت‌های وقوع جرم، از محیط اجتماعی نیز مهم تر است، به این دلیل که طراحی کالبدی شامل عناصری است که می‌تواند از طریق برنامه ریزی و طراحی اصلاح شود (Sakip & Abdullah,2012:348).
CPTED به عنوان طراحی مناسب و استفاده موثر از محیط ساخت تعریف شده است که می‌تواند به کاهش ترس، کاهش وقوع جرم و بهترشدن کیفیت زندگی منجر شود. فرم محیط فیزیکی می‌تواند از وقوع جرم به وسیله انسداد فرصت‌های جرم زا و حذف فضاهای پنهان، جلوگیری کند(Clancey & Fisher,2012:19).
در رویکرد CPTED این موضوع نیز بسیار اهمیت دارد که رابطه بین طراحی و مدیریت در کاهش جرم و رفتار ناهنجار اجتماعی را درک کنیم (صادقی و همکاران، 1394: 76)
2-5-اصول به دست آمده از رویکرد نسل اول CPTED
ازآنجا که نسل اول رویکرد CPTED استفاده از روش طبیعی را در اولویت قرار می‌دهد، روش‌های مکانیکی و سازماندهی شده‌ای نظیر استفاده از نیروهای گشت امنیتی، دوربین‌های مداربسته و قفل و بست‌های پیشرفته از اصول آن به شمار نیامده و در اصول برنامه پیشگیری از جرم موقعیتی که مبدع آن رونالد کلارک است قرار می‌گیرند (Cleveland & Saville, 2003:6).
ایجاد امنیت با استفاده از روش طبیعی در رویکرد نسل اول CPTED مبتنی بر 4 اصل کلیدی است:
جدول 2- معیارهای به دست آمده از رویکرد نسل اول CPTED
|
رویکرد |
بازه زمانی |
معیار |
|
نسل اول رویکرد CPTED |
پایه (اوایل 1960 تا اواخر 1980) |
قلمرو بندی |
|
کنترل دسترسی |
||
|
کیفیت محیطی |
||
|
نظارت طبیعی |
ماخذ: ( غفاری، 1392: 7)
3- تحلیل یافته‌ها
در سال 1988، اولین کاربرد ثبت شده از سیاست ایجاد نظم و امنیت به وسیله نقشه hot spot در مینه پولیس، شکل گرفته شد. سیاست hot spot با استفاده از نقشه جرم در کاهش نرخ وقوع جرم و جنایت موفق بوده و به سرعت در ادارات پلیس در سراسر ایالات متحده، اجرا شد (Merigan,2013:6). در این بخش با استفاده از مدل ارائه شده در نمودار شماره 1 به کمک معیارهای CPTED در نرم افزارArc gis نقشه نقاط hot spot شهر رشت را ایجاد می‌کنیم. نقشه نقاط hot spot شهر به انتخاب تعدادی محله که جزو محلات جرم خیز تا امن شهر مورد نظر هستند منجر می‌شود.
شکل 1- مدل تحلیلی نقاطHot spot رشت در نرم افزار GIS، ماخذ: نگارندگان
3-1 آنالیز نقاط‌هات اسپات و کلد اسپات به منظور بدست آوردن نقاط جرم خیز
در توضیح مدل تحلیلی نمودار 1 باید گفت، نقاط مورد نظر به روش تحلیل‌های آماری فضایی و خوشه‌بندی با استفاده از ابزار Hot spot analysis در نرم افزار Arc gis مشخص می‌شود. داده‌های خام مکانهای وقوع جرم در محلات جهت انجام آنالیز و به دست آوردن این نقاط، از اطلاعات طرح جامع شهر رشت است.
این نقاط صرفا مکانهای وقوع جرم را نشان داده و فاقد هرگونه اطلاعات دیگری هستند. به همین علت در این مرحله سعی می‌شود با روش‌های آماری، ارتباطات معنی دار بین این نقاط تحلیلی را یافت و در نهایت اقدام به شناسایی نقاط جرم خیز کرد.
ابزار Hot spot analysis برای هر نقطه (Feature) با جستجوی معنا دار آماری در خوشه ی نقطه، میزان یا شدت روابط معنی دار را سنجش کرده و خوشه‌های با ارزش بالا را Hot spot و خوشه‌های با ارزش پایین را Cold spot می‌نامد(Murray et al.,2001:320).
این ابزار با محاسبه ی Z-score و p-value برای هر نقطه به ما نشان می‌دهد که آیا از لحاظ آماری ارتباط معنی داری بین این نقاط وجود دارد یا خیر.
اما نکته ی مهم درمورد نحوه ی محاسبه ی این روابط معنی دار عدم وجود فیلد‌های توصیفی یا ارزش‌ها (وزن‌ها) برای نقاط است و تنها داده‌های خام و رویدادی در مکان در دسترس هستند. به عبارتی فقط مکان رویداد‌ها در اختیار قرار دارد و هیچ اطلاعاتی درمورد ارتباط یا وزن دهی آنها وجود ندارد. اما Hot spot analysis نیازمند داده‌های خوشه بندی شده و دارای وزن است تا با کمک این وزن‌ها روابط معنی داری را پیدا کرده و نقاط‌هات اسپات را مشخص کند. برای حل این مشکل و خوشه بندی (Aggregate) این داده‌ها از دستورات Integrate و collect event در محیط Arc GIS استفاده شده است(ArcGis,2007:5).
با توجه به نکات گفته شده در شکل 2 مناطق قرمز رنگ نقاطی هستند که بیشترین ارتباط معنی دار را در بین نقاط وقوع جرم دارند که می‌توان نتیجه گرفت این نقاط، مناطق جرم خیزتری هستند و به همین ترتیب نقاط آبی رنگ نقاط امن تری در شهر رشت هستند.
شکل 1- موقعیت محلات انتخابی بر روی نقشه ماخذ: نگارندگان
hotspot: نقاط قرمز تر مناطق جرم خیزتر هستند. همانگونه که مشخص است زرجوب نا امن ترین و گلسار امن ترین محلات شهر رشت هستند
3-2- مقایسه محلات انتخابی بر اساس معیارهای CPTED توسط تحلیل سلسله مراتبی AHP
در این بخش، محلاتی که از روی نقاط‌هات اسپات و کلد اسپات انتخاب شده است، توسط تکنیک AHP مقایسه و از نظر معیارهای محیطی CPTED امتیاز‌دهی می‌شوند. همانگونه که ملاحظه می‌شود معیارهای اصلی برای مقایسه عبارتند از قلمروبندی، کنترل دسترسی، کیفیت محیطی و نظارت طبیعی که در جدول شماره 2 نیز آمده است. برای تعیین وزن این معیارهای اقدام به ارسال پرسشنامه مقایسه زوجی معیارها برای 10 نفر از نخبگان در امور مسائل شهری شد که شامل 5 نفر اساتید دانشگاه گیلان و 5 نفر از مدیران میانی شهری هستند.
در جدول 3 نتایج تحلیل AHP بر روی نقاط انتخابی به تفکیک معیارهای به دست آمده از رویکرد CPTED نشان داده شده است.
جدول 3- وزن دهی معیارهای اصلی و زیر معیارهای به دست آمده از رویکرد CPTED
|
وزن |
زیر معیارها |
وزن |
معیارهای اصلی |
|
0.18 |
- هماهنگ‌سازی ساختمانها |
0.246 |
قلمرو بندی |
|
0.24 |
- وضوح تفکیک کاربری‌ها |
||
|
0.27 |
- خوانایی |
||
|
0.31 |
- مرزبندی |
||
|
0.19 |
- اختلاط سواره و پیاده |
0.246 |
کنترل دسترسی |
|
0.34 |
- آرام سازی ترافیک |
||
|
0.21 |
- دسترسی به منزل |
||
|
0.26 |
- ورودی مشترک |
||
|
0.16 |
- نگهداری تجهیزات شهری |
0.298 |
کیفیت محیطی |
|
0.27 |
- روشنایی معابر |
||
|
0.18 |
- مبلمان شهری |
||
|
0.24 |
- کیفیت ابنیه |
||
|
0.15 |
- نوع مصالح |
||
|
0.13 |
-دید در مسیر |
0.210 |
نظارت طبیعی |
|
0.10 |
- دید به فضاهای خلوت (پارکینگ و...) |
||
|
0.08 |
- فاصله خانه تا خیابان |
||
|
0.18 |
- وجود نقاط کور و بی دفاع |
||
|
0.14 |
- مسدود شدن پنجره‌ها (دید) |
||
|
0.15 |
- وجود دیوار پر بدون پنجره |
||
|
0.21 |
- وجود چشمان ناظر |
ماخذ: نگارندگان
شکل 3- امتیاز محلات انتخابی با مدل AHP، ماخذ: نگارندگان
در نمودار‌های زیر نیز امتیازات هر محله بر اساس معیارهای محیطی CPTED نشان داده شده است.
شکل 4- امتیاز محلات انتخابی با مدل AHP، ماخذ: نگارندگان
بر اساس اطلاعات و نتایج تحلیل AHP که با توجه به معیارهای محیطی CPTED تحلیل شده اند، محله گلسار با بیشترن امتیاز در بین شاخص‌های محیطی CPTED امن ترین محله در بین 5 نقطه انتخابی است که در مقایسه با نقشه‌هات اسپات و کلد اسپات‌ها نیز، محله گلسار در نقاط کلد اسپات واقع شده است. یعنی میزان وقوع جرم در این محله به نسبت سایر محلات کمتر است و همچنین محله زرجوب با گرفتن کمترین امتیاز از معیارهای فوق نا امن ترین محله از لحاظ معیارهای محیطی CPTED است. با توجه به این امر می‌توان نتیجه گرفت معیارهای محیطی CPTED ارتباط معنی داری با امنیت محلات شهر رشت دارند و با طراحی مناسب محیطی بر اساس این معیارها می‌توان وقوع جرم در محله زرجوب را به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش داد.
4- نتیجه گیری
در پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر معیارهای محیطی در میزان وقوع جرم، محله زرجوب در شهر رشت را که در زمره محلات ناامن این شهر محسوب می‌شود، مورد مطالعه قرار گرفته است. ابتدا مبانی نظری در حوزه امنیت عمومی شهری، و همچنین نقش کالبدی شهر در کاهش و پیشگیری از جرایم شهری در رویکرد CPTED بررسی شده و در مرحله ی بعد اطلاعات وضع موجود شهر جمع آوری شده است. پس از آن اطلاعات جمع آوری شده تفسیر گشته و با استفاده از نرم افزار Arc GIS و تهیه نقشه ی‌هات اسپات و کلد اسپات‌های شهر رشت اقدام به شناسایی و انتخاب محلات ایمن و نا امن شهر رشت شده است. برای مقایسه تحلیلی محلات انتخابی، بر اساس معیارهای CPTED استخراج شده از مبانی، و تعیین میزان اهمیت این معیارها نسبت به یکدیگر جهت شناخت نقاط ضعف اصلی موجود در محله، از تکنیک AHP استفاده گردید. نتایج این مقایسه، میزان جرم خیزی به دست آمده از نقشه‌هات اسپات محلات مختلف شهر رشت را تایید می‌کند که این امر نشان دهنده تأثیر گذاری معیارهای CPTED در وقوع جرم است. در نهایت این نتایج، بصورت نقشه، جدول و تصاویر ارائه شدند. با شناسایی مشکلات موجود در ناامن ترین محله رشت ( زرجوب ) به توسط نرم افزار Arc GIS، در جهت رفع آنها، پیشنهاداتی در قالب جدول و نقشه ارائه گردید که در ایجاد امنیت از دست رفته محله زرجوب موثر است.
با انجام این پژوهش و با استناد به روند موجود در طول پژوهش می‌توان گفت معیارهای محیطی CPTED نقش موثری در وقوع جرم در فضاهای شهری ایفا می‌کنند. لذا پیشنهاد می‌شود مدیران و متخصصان شهری در تهیه و طراحی طرح‌های شهری با بکارگیری این اصول و انطباق آن با شرایط، فضاهایی ایمن و سرزنده برای ساکنان ایجاد نمایند. در ادامه پیشنهادات و راهکارهای مناسب برای محله زرجوب ارائه می‌گردد.
5-پیشنهادها
5-1-تحلیل وضعیت محله زرجوب و ارائه پیشنهادات و راهکارها
نتایج به دست آمده از نقشه‌هات اسپات شهر رشت به همراه نتایج به دست آمده از مقایسه محلات بر اساس معیارهای CPTED، ثابت می‌کند که محله زرجوب ناامن ترین محله شهر رشت است. در این قسمت راهکارهای لازم برای حل مشکلات این محله براساس معیارهای CPTED داده می‌شود. در نقشه شماره5 مشکلات محله بر اساس معیارهای محیطی توسط نرم افزار GIS محاسبه شده و نقاطی که نیازمند توجه طراحان و برنامه ریزان شهری هستند بر روی نقشه شناسایی و مشخص شده است و همچنین راهکارهایی جهت بهبود و ساماندهی این مشکلات ارائه شده است.
شکل 5- نقشه کلی اصلاح محله بر اساس معیارهای CPTED، ماخذ: نگارندگان
در جدول4، پیشنهادات با تفکیک معیارها برای بهبود مشکلات محیطی وضع موجود ارائه گردیده است.
جدول 4- راهکارها و اصلاحات مرتبط با معیارهای محیطی CPTED در محله زرجوب
|
معیارها |
راهکارها و پیشنهادات |
|
کنترل دسترسی |
- دسترسی‌های داخل محله از خیابان‌های اصلی کنترل شود - آرام سازی ترافیک در خیابان‌ها و کوچه‌های محلی - مکان یابی مسیرهای پیاده در محل‌هایی با نظارت اجتماعی - استفاده از پیادهروها برای تعریف حد و مرز پیادهها - اجتناب از اتصالهای غیرضروری سایر پیادهروها به یک پیاده روی اصلی - استفاده از طراحی منظر برای هدایت افراد در مسیرهای امن - طراحی مسیر سواره به نحوی که دست‌کم از یکی از پنجره‌ها و یا درب‌های جلویی یا پشتی خانه قابل رؤیت باشد. - عدم استفاده از مصالح کدر برای جانپناه بالکن و حصارکشی پاسیوها |
|
قلمرو بندی |
- ایجاد احساس مالکیت از طریق عرصه‌بندی صحیح فضاهای خصوصی، نیمه‌خصوصی/ عمومی و عمومی - هماهنگ‌سازی ساختمانها بوسیله شماری از عناصر طراحی چون رنگ، شکل، سطوح پر و خالی و سبک معماری با ساختمانهای اطراف خود در یک محله - وضوح تفکیک هریک از کاربری‌ها - وضوح و وفور تابلوهایی چون نام کوچه یا محله، نقشههای سایت بهمراه پلاک خانهها و شماره تلفن برای مواقع اضطراری |
|
کیفیت محیطی |
- تعمیر و نگهداری تجهیزات شهری مانند تابلوها و علائم ارتباطی و زدودن آشغالها و زواید از محیط و مدیریت مناسب سطل‌های زباله - روشنایی مناسب برای فضاهای پارکینگ و پیاده راهها - طراحی منظر مجموعه در جهت افزایش دید و نظارت عمومی - قراردهی مبلمان‌هایی جهت نشستن در طول مسیرها و حضور افراد در فضا - استفاده از مبلمان شهری زیبا و متناسب با مناطق مسکونی بخصوص در مساکن برای افراد کم درآمد با هدف کاهش اقداماتی چون تخریب‌گرایی |
|
نظارت طبیعی |
- اجتناب از طراحی منظر به صورتی که نقاط کور یا مکانهای مخفی از دید ایجاد کند. - تراکم بالا و اختلاط کاربری‌ها برای افزایش سرزندگی و پیاده روی همچنین افزایش چشمان ناظر و نظارت طبیعی در محله - طراحی مسیرهای پیاده به‌نحوی که از خانه‌های اطراف قابل نظارت باشد. - طراحی تعدادی از پارکینگها در محوطه باز جلوی خانهها و در مقابل واحدهای مسکونی برای افزایش نظارت بر فضا و پیشگیری از سرقت اتومبیل. - عدم وجود فاصله ی زیاد بین خانهها و خیابان. - قراردادن مولدهای فعالیت مثل کیوسک‌های تلفن و روزنامه فروشی یا دکه‌های سیار در مجاورت زمین‌های رها شده و بلا استفاده. |
ماخذ: نگارندگان
شکل 6- کنترل دسترسی‌ها، ماخذ: نگارندگان
در شکل 6، دسترسی‌ها به توسط نرم افزار Arc GIS به شکل زیر اصلاح شده و سایر نکات CPTED بر روی آن رعایت شده است.
شکل 7 نمونه‌ای پیشنهادی برای وضعیت خیابان‌های داخل محله است.
شکل 2:پیشنهاد ساماندهی فضای داخلی خیابان‌ها با توجه به معیارهای CPTED، ماخذ: نگارندگان
شکل 8- فضاهای نیازمند افزایش روشنایی، ماخذ: نگارندگان
با شناسایی و روشنایی مناسب این فضاها می‌توان به کاهش هرچه بیشتر جرم با افزایش کیفیت محیطی کمک کرد.
در شکل 9 فضاهای تاریک موجود توسط نرم افزار GIS شناسایی شده و در شکل شماره 2 اقدام به افزایش روشنایی آنها گردید.
شکل 3:آنالیز سه بعدی فضاهای تاریک و نیازمند روشنایی، ماخذ: نگارندگان
شکل 10- فضاهای بی دفاع محله، ماخذ: نگارندگان
شکل 10 فضاهای بی دفاع موجود در محله زرجوب را نشان می‌دهد که به وسیله نرم افزار GIS با توجه به وضعیت کالبدی استخراج شده است. این فضاها باید با توجه به کابری پیشنهادی تبدیل به فضاهای سبز، عمومی، مسکونی و تجاری شوند و یا فضاهایی حذف شوند.
در شکل 11 نمونه‌ای از نحوه آنالیز و حذف فضاهای بی دفاع در محله نشان داده شده است.
شکل 4: شناسایی و حذف فضاهای بی دفاع، ماخذ: نگارندگان
منابع
جیکوبز، جین (1392)، مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ت: حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، انتشارات دانشگاه تهران.
حیدری، سامان، آقایی، پرویز (1393)، امنیت اجتماعی در شهر (متغیرها و عوامل موثر بر آن)، فصلنامه علمی دانش انتظامی پلیس پایتخت، سال هفتم شماره 4، صص 33-49.
ذبیحی، حسین، پورانی،حمیده،لاریمیان، تایماز (1392)، ارائه مدل تحلیلی برای ارتقا امنیت شهری از طریق رویکرد امنیت طراحی(SBD) مطالعه موردی: منطقه 17 شهرداری تهران، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای،شماره 17، صص119-136.
رضویان، محمد تقی و آقایی، پرویز (1393)، بررسی و ارزیابی احساس امنیت اجتماعی در محله نمونه موردی: مطالعه تطبیقی محلات جماران و فاطمی، فصلنامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس، سال 6، شماره 20،، صص 57-43.
صادقی،نگین،ذبیحی، حسین،لاریمیان، تایماز (1394)، پیش بینی پتانسیل جرم خیزی نقاط از طریق تحلیل کیفیات محیط شهری- نمونه موردی مناطق 14 گانه شهر اصفهان،فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه ای، سال ششم، شماره 24، صص 65-86.
عزیزی، محمد مهدی و شعبان جولا، الهه (1393)، ارزیابی کالبد محله‌های قدیمی شهری در پاسخ دهی به احساس امنیت (نمونه موردی: محله ملک آباد قزوین)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 46، شماره 4، صص 808-791.
غفاری، علی (1392)، تکامل رویکرد پیشگیری از جرم مبتنی بر طراحی محیطی در محیط‌های مسکونی، مسکن و محیط روستا، شماره 144. صص 3-16.
قرایی، فریبا، جهانبانی، نفیسه، رشیدپور، نازیلا (1389)، بررسی و سنجش حس امنیت در مناطق مختلف شهری، نمونه موردی: مناطق 2 و 11 تهران، مجله آرمانشهر، دوره 3، شماره 4، 1389،صص 17-34.
کارگر، بهمن و سرور، رحیم (1390)،شهر، حاشیه و امنیت اجتماعی، انتشارات سازمان جغرافیایی نیرورهای مسلح.
موسوی، سید سهراب، محمدی، جواد، بگیان، محمد جواد (1391)، بررسی امنیت اجتماعی با کیفیت زندگی زنان شهر کرمانشاه، فصلنامه مطالعات اجتماعی، شماره 31.، صص 156-143.
نورایی، همایون، طیبیان، منوچهر، رضایی، ناصر (1392)، تحلیل امنیت در سکونتگاههای غیررسمی با تاکید بر آسیب‌های اجتماعی (مطالعه موردی: محله خاک سفید تهران)، فصلنامه هویت شهر، سال 7، شماره 13، بهار 1392. صص 23-11.
نیومن، اسکار (1387)، کتاب خلق فضاهای قابل دفاع، ت: رواقی، فائزه، صابر، کاوه، انتشارات هله.
ARC GIS.(2007). Urban Design and Management for Crime Prevention , ARC GIS – Action SAFEPOLIS.
Clancey, G., Lee, M., & Fisher, D. (2012). Crime prevention through environmental design (CPTED) and the New South Wales crime risk assessment guidelines: A critical review. Crime Prevention & Community Safety, 14(1), 1-15.
Cleveland, G., & Saville, G. (2003). An Introduction to 2nd Generation CPTED: Part 1. CPTED Perspectives, 6(2), 4-8.
Cozens, P. M.(2011). Urban planning and environmental criminology: Towards a new perspective for safer cities. Planning Practice and Research, 26(4), 481-508.
Crowe, T. D. (2000). Crime prevention through environmental design: Applications of architectural design and space management concepts. Butterworth-Heinemann.
Jeffery, C. R. (1971). Crime prevention through environmental design (p. 215). Beverly Hills, CA: Sage Publications.
Loukaitou-Sideris, A. (2006). Is it safe to walk? 1 neighborhood safety and security considerations and their effects on walking. Journal of Planning Literature, 20(3), 219-232.
Merigan, H. L. (2013). Hot-Spot Policing and the Use of Crime Prevention Through Environmental Design.
Murray, A. T., McGuffog, I., Western, J. S., & Mullins, P. (2001). Exploratory spatial data analysis techniques for examining urban crime implications for evaluating treatment. British Journal of criminology, 41(2), 309-329.
Parto, S., & Ziabakhsh, N. (2015). Study the Role of Architecture and Environmental Design in Crime Prevention with Emphasis on CPTED Approach.
Sakip, S. R. M., & Abdullah, A. (2012). Measuring crime prevention through environmental design in a gated residential area: A pilot survey. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 42, 340-349.
Wolf, K. L. (2010). Crime and Fear-A Literature Review. Green Cities: Good Health. College of the Environment, University of Washington.
)
