Document Type : Research Paper
Authors
1 Assistant Professor of Geography and Ecotourism, Kashan University, Kashan, Iran
2 Graduate student of Urban Planning, Kashan University
Abstract
Keywords
سنجش تأثیرات متغیرهای اجتماعی - اقتصادی بر مصرفگرایی شهروندان (نمونه موردی: شهر کاشان)
یونس غلامی: استادیار گروه جغرافیا و اکوتوریسم، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
نسترن خلجی: دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
چکیده
مصرفگرایی شهروندان یکی از چالش‌های اصلی برنامه‌ریزی شهری است که در ابعاد مختلفی چون ناپایداری شهرها نمایان شده است و سبک زندگی مردم در کشورهای در حال توسعه با گرایش به مدرنیته مصرف‌گرا شده است و پایداری شهر را به مخاطره انداخته است. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف سنجش تاثیرات متغیرهای اجتماعی– اقتصادی بر مصرف گرایی شهروندان شهر کاشان پرداخته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته می باشد جهت تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از پرسشنامه از روش های مدلیابی معادلات ساختاری(SEM) با استفاده از نرم افزار Amos و هم چنین برای ارزیابی فراوانی داده های پرسشنامه از نرم فزار SPSS استفاده شده است. در نهایت، تأثیرات متغیرهای اجتماعی – اقتصادی بر مصرف گرایی توسط الگوی معادلات ساختاری (SEM) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت، که نتایج نشان میدهد با بالاتر رفتن شاخص اقتصادی درآمد و شاخص اجتماعی تحصیلات مصرف گرایی هم بالاتر ، با بالاتر رفتن بعد خانوار و سن مصرف گرایی کاهش می‌یابد.
واژه‌های کلیدی: مصرف گرایی، عوامل اجتماعی ساختاری، معادلات ساختاری، کاشان
1- مقدمه
1-1- طرح مسأله
طی صد سال اخیر، شهرها درصد زیادی از جمعیت جهان را به سوی خود جذب کرده‌اند. با اینکه شهرها تنها حدود 3% از سطح زمین را اشغال کرده‌اند، اما بیش از نیمی از جمعیت جهان و بیشترین مصرف منابع را به خود اختصاص داده‌اند(Dhanju,2008:10). پـیش بینـی سـازمان ملـل نشـان میدهد که جمعیت شهرنشین جهان در سال 2030 به حدود 5100 میلیون نفر خواهد رسید. به عبارت دیگر، در مدت 30 سال حـدود 2100 میلیـون نفـر بـه جمعیـت شهرنشـین جهـان اضافه خواهد شد. بررسی آمارهای جمعیت شهرنشین ایران نیز در چهار سرشـماری پـی در پی نشان می دهد که جمعیت شهری ایران در سال 1335 برابر 4/ 31 درصد و در سال 1375 برابر با 3/ 61 درصدکل جمعیت کشور در همان سال‌ها بوده است سازمان ملل پیش بینی می کند که ایران در سال 1405 از 128 میلیون نفرکل جمعیـت، حدود 93 میلیـون نفـر جمعیـت شهرنشـین خواهـد داشـت. متخصصـان جمعیتـی ایـران نیـز پیش بینی کرده‌اندکه بر اساس کمترین نرخ رشـد جمعیـت، جمعیـت ایـران در سـال 1405 برابر 105 میلیون نفر و جمعیت شهرنشینان 76 میلیون نفر خواهد شد. این ارقام دلالت بـر رشد سریع شهرنشینی در جهان و ایران داشته و نمایانگر این واقعیـت اسـت کـه شهرنشـینی مسأله ای مبهم و پیچیده است و افزایش سریع آن موجب بروز مسائل اقتصـادی، اجتمـاعی، فرهنگی و محیط زیستی می شود (عابدین درکوش، 1389). از سال 1980، مشکلات زیست محیطی در سیاره ما با سرعت گرفتن افزایش جمعیت، صنعتی شدن، شهرنشینی و پیشرفت تکنولوژی رخ داده است. (Borucke,2011:520) افزایش جمعیت به همراه الگوی مصرف ناپایدار، فشار فزاینده ای را بر زمین، آب، انرژی و سایر منابع ضروری زمین وارد می کند. (Palmer,2003:58) ابعاد سکونتگاه‌های شهری روز به روز پیچیده تر و به دنبال آن، ناپایداری در زیست بوم‌های شهری نمایان شده است (زیاری و دیگران، 2:1391). از سوی دیگر یکی از مهم ترین دغدغه‌های ناپایداری فرایند توسعه کنونی، به رشد شتابان شهرنشینی و شیوه ی زندگی مترادف آن در جهـان بازمی گردد. تراکم جمعیت شهری مصرف بیشتر را در پی داشته است. و سبک‌های خاص زندگی شهری همچون نیاز بیشـتر بـه سفر و حمل ونقل که میزان مصرف انرژی را افـزایش مـی دهـد پایداری شهرها را با مخاطره مواه ساخته است. (فکوهی ، 253:1383). شواهد تجربی نیز نشانگر این است کـه تـا دهـه ی نخـست قـرن بیـستم گـرایش غالـب در کشورهای صنعتی ناظر بر مذموم انگاشتن مصرف‌های غیرضـروری و بـه ویـژه گـرایش بـه مصرف کالاهای لوکس و تجملی است. نگاه منفی به مصرف، به رغم اینکه طبیعـت انـسان همواره از مصرف لذت برده و گرایش به تجمل و اسراف دارد، برگرفته از اخلاق پروتستان است که به تعبیر وبر سرچشمه توسعه اروپا شمرده می شود. در جهان بینی پروتستان شـرط رستگاری انسان این است که تا سر حد توان بکوشد و به حداقل ضرورت مـصرف کنـد و تا جایی که امکان دارد از مصرف‌های غیرضروری خودداری کند. اما از اوایل قـرن بیـستم بـا پدیدار شدن قدرت تولید انبوه، مسایلی مانند: بازاریابی، تبلیغات، فروش اقـساطی و علائـم تجاری و ترویج اخلاق مدگرا موضوعیت پیدا می کند (مومنی، 1388). در ایران نیز مصرف گرایی و شیوه‌های مخرب سبک زندگی و تمایل به خرید کالاهای لوکس در دو دهه اخیر افزایش پیدا کرده است و روز به روز تشدید میگردد که پژوهشگران عرصه جامعه شناسی بر این باورند متغیرهای اجتماعی- اقتصادی مهمترین عامل در تمایل به مصرف گرایی است و تأثیر بسیار زیادی بر این مسأله دارد. این پژوهش به این پرسش‌ها پاسخ دهد که متغیرها و عوامل اجتماعی اقتصادی تا چه‌اندازه روی مصرف گرایی شهروندان شهر کاشان تأثیر دارد.
2-1-اهمیت و ضرورت
با توجه به مصرف گرایی و به مخاطره افتادن پایداری شهرها و با بروز ضایعات زیست محیطی در جوامع شهری طی یکی دو دهه گذشته رهیافت توسعه پایدار به عنوان موضوع روز دهه آخر قرن بیستم از سوی سازمان ملل مطرح شد و در سطوح محلی ، منطقه‌ای و بین المللی مطرح گردید .(Roseland,1997:1990) بر این اساس، با توجه به پیچیدگی ذاتی شهرها و ابعاد مختلف تأثیرگذاری آنها، شناخت عوامـل اصلی برای دستیابی به پایداری شهری ضروری به نظر میرسد.(حسین زاده دلیر، 2:1388) . ناپایـداری توسـعه ی جوامـع بشری در دو قرن اخیر (پس از انقلاب صنعتی) و پیامدهای زیان بار آن که تابعی از متغیرهای جمعیـت، سـرانه و الگـوی مصرف است، توجه به اصل پایداری را هرچه بیشتر مورد تأکید قرار میدهد. (فریادی و صمدپور، 98:1389). تلاش تمامی این نگرش‌ها، جلوگیری از اتلاف منابع و عدم مخاطره آنها برای آیندگان است. هر چند مقوله ی پایداری بسیار ایده آل گرایانه است، جامعیت آن و انواع گوناگونی که در نظر می گیرد، قابل طرح در سطوح مختلف شهر از جمله شهرها است.(حبیبی و همکاران، 39:1393) و افزایش تخریب محیط زیست و که ناشی از وجود فعالیتهای تولیدی و مصرفی است همزمان با توسعه شهر نشینی است و گروهی که از این مسأله متضرر خواهد شد شهرنشینان و شهروندان هستند..(Ecological Footprint Atlas,2010) مصرف کالا، انرژی و غذا که با بهره برداری از منابع رابطه مستقیمی داشته و تأثیر بسیاری بر روی پایداری شهر دارد و مصرف گرایی همواره توسعه پایدار را با مخاطره مواجه ساخته است.
3-1- اهداف
سنجش تأثیر متغیرهای اقتصادی- اجتماعی بر مصرف گرایی شهروندان شهر کاشان
شناخت متغیرهای اقتصادی و اجتماعی که بر مصرف گرایی تأثیر دارند
تعیین عناصری که تمایل به خرید آنها مصرف گرایی محسوب میشود
ارائه راهکارها و پیشنهادات برای کاهش مصرف گرایی در شهرها
4-1- پیشینه پژوهش
فراهانی فرد در پژوهشی تحت عنوان "اصلاح الگوی مصرف و محیط زیست" به دنبال اثبـات ایـن فرضـیه هـستیم
که دین اسلام با جهت دادن الگوی مصرفی مسلمانان و تشریع مقرراتی در این جهـت، زمینـه مـصرف بهینه را در بین مسلمانان پدید ساخته که از آثار مثبت آن ، حفظ منابع زیست محیطی است و به وسیله روش توصیفی و با استخراج احکام اسلام در مورد عنوان پژوهش نتیجه می‌گیرد با اصلاح الگوی مصرف و پای بندی به قوانین اسلام در چنین رفتار مصرفی حفظ محیط زیست خواهد بود.
ترابی و نجف زاده(1390)، در پژوهشی "نقش بهینه سازی مصرف انرژی در حفظ محیط زیست و توسعه پایدار" ضـمن تشـریح چـالش‌های زیست محیطی در دنیا و راه حل‌های مقابله با آنها و نیز بیـان ابعاد ترمودینامیکی ارتباط انرژی و محیط زیست، به مفهـومی به نام اگزرژی از علم ترمودینامیک اشـاره شـده کـه اذهـان را نسبت به تاثیر مخرب از دسـت رفـتن کـارایی در اسـتفاده از انرژی روی محیط زیست حساس تر مـی سـازد. در ارزیـابی پایداری فرآیندها و سیستم‌ها و تلاش برای بهبـود پایـداری تحلیل اگزرژی به عنوان یک ابزار ترمودینامیکی بسیار مفید و موثر تلقی میشود.
جی و استون [1]در پژوهش خود در سال 2008میزان جای پای اکولوژیک ناشی از ساخت بزرگراه‌ها و مسیرهای شهری را مورد سنجش قرار داده و سعی دارند تا با استفاده از این روش، تأثیرات ساخت مسیرهای جدید را مشخص کنند. ایشان بر این عقیده‌اند که با افزایش تعداد خودروهای دیزلی علاوه بر افزایش آلودگی‌های زیست محیطی، مسیرهای شهری نیز تخریب می‌شوند.
کان وی [2]و همکاران در سال 2008 به بررسی آثار زیست محیطی مراکز آموزشی و با تاکید بر دانشگاه تورنتو با استفاده از شاخص رد پای اکولوژیک پرداختند و در آخر به این نتیجه رسیدند که مصرف انرژی نشان دهنده و پس از آن رفت و آمد به دانشگاه بیشترین جای پای اکولوژیک را داشته است.
حاتمی نژاد و همکاران در سال 1392 در مقاله‌ای تحت عنوان "بررسی وضعیت توسعه ی پایدار شهرستان رشت با استفاده از روش جای پای اکولوژیک" به بررسی وضعیت پایداری توسعه شهری رشت به وسیله روش رد پای اکولوژیک می‌پردازند. و در آخر به این نتیجه می‌رسند که با مقایسه ی ظرفیت زیستی و جای پای اکولوژیک محاسـبه شـده برای شهرستان رشت و بالاتر بودن جای پای اکولوژیک از ظرفیت زیستی شهرستان، میتوان گفت که شهرستان رشـت دارای ناپایداری اکولوژیک است و در مقایسه با ایران و متوسط جهان، جای پای اکولوژیک کوچکتری دارد، اما در مقایسه با آسیا از جای پای بزرگتری برخوردار است. همچنین ظرفیت زیستی منطقه نیز از ظرفیت زیستی ایران و آسیا پـایین تـر است.
5-1- سوال‌ها و فرضیه‌ها
افزایش سن افراد سبب کاهش مصرف گرایی میشود
افزایش بعد خانوار سبب افزایش مصرف گرایی میشود
افزایش تحصیلات سبب افزایش مصرف گرایی میشود
افزایش درآمد سبب افزایش مصرف گرایی میشود
6-1- روش تحقیق
روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است و ابزار اصلی گردآوری دادهها پرسشنامه محقق ساخته است. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است، تعداد 150پرسشنامه که از دو بخش سؤالات عمومی و اختصاصی بین ساکنین این محلات توزیع شده است.حجم نمونه شامل سرپرستان خانوار کاشانی است. جهت تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از پرسشنامه از روشهای مدلیابی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار Amos و برای تجزیه و تحلیل سوالات عمومی و فراوانی متغیرهای اجتماعی- اقتصادی افراد پاسخگو از نرم افزار SPSS استفاده شده است.در این پژوهش تأثیر عوامل اجتماعی- اقتصادی (سن، بعد خانوار، تحصیلات، درآمد) بر مصرف کالاهای غیر ضروری، غذا و انرژی سنجیده شده است.
7-1- متغیرها و شاخصها
در این پژوهش متغیر مستقل سن ، بعد خانوار، تحصیلات و درآمد متغیر مستقل و کالای غیر ضروری غذا و انرژی متغیر وابسته است که تأثیر افزایش متغیر مستقل بر افزایش یا کاهش متغیر وابسته سنجیده میشود.
8-1- محدوده پژوهش
کاشان با مساحت 8561 هکتار در ناحیه ی مرکزی ایران و در استان اصفهان واقع است. ارتفاع آن از سطح دریا 945 متر و آب و هوای شهر کاشان گرم و خشـک و به عبارتی دیگر دو فصلی (زمستانی و تابستانی) است. و جمعیت آن تـا سال برابر بـا 251000 نفر است (مهدوی، 1392: 60- 30).
شکل 1- نقشهموقعیت فضایی محدوده مورد مطالعه
2- مفاهیم، دیدگاه‌ها و مبانی نظری
- مصرف و مصرف گرایی
مصرف، عبارت است از استفاده از منابع برای رفع نیاز(کردبچه، 45:1387). در برابـر مصرف زدگی که استفاده بیش از مقدار نیاز است. در دانش اقتصاد، مصرف "واپسین مرحلـه فراینـد اقتـصادی اسـت و از توزیـع و تولیـد کـه پـیش از آن قـرار داشـته و حکایـت از جمع آوری، تقسیم و توزیع ثروت را دارد تمییز می یابد"مصرف (Consumption) در لغت به معنـای خـرج کـردن" (کلانتـری، 1388: 23) و در اصطلاح اقتصادی تعریف‌های گوناگونی برای آن ارائه شده است. مصرف عبارت است از "ارزش‌های پولی کالاها و خدماتی که به وسیله افـراد خریـداری و تهیه می شود"(اخوی، 1380: 151). "درآمد خالص به دو منظور استفاده می شود. بخشی از آن، به انباشـتن ثـروت و پـس انـداز اختصاص می یابد و بخش دیگر، صرف تحصیل لذت می شـود. آن قـسمت از درآمـد کـه صرف به دست آوردن لذت میشود، مصرف نامیده می شود" (قدیری اصل، 274:1379). در سده بیستم ، اقتصاد غرب به مرحله شکوفایی وتولید انبوه رسید و در همین دوران برای یـافتن بـازار جهـت ایـن محـصول‌ها، اخـلاق اقتـصادی بـه سـمت مصرف گرایی تغییرجهـت داد. پیامـد مـصرف گرایـی، تخریـب محـیط زیـست و ازبـین رفـتن منـابع زیست محیطی بود. منابعی که نسل‌های بعد نیز در آن سهم داشتند (فراهانی، 97:1388). اگر براساس دانش اقتـصاد، این مصرف کننده است که با درآمد و تقاضای خود تعیین می کنـد کـه عوامـل تولیـد بـرای تولید چه کالاهایی و به چه میزان، تخصیص یابد، در دوران تولید انبوه، این دیگران هستند که برای وی خلق نیاز میکنند و وی ناخودآگاه کالاهایی را مصرف میکنـد کـه بـرایش بـا تبلیغات در نظر گرفته‌اند روند مصرف گرایی در این قرن که به همراه رشد شتابان و افسارگسیخته اتفاق مـی افتـد به بلعیدن منابع زیست محیطی که متعلق به تمام نسل‌ها است می انجامد. امـا همچنـان ولـع مصرف گرایی وجود دارد و عوامل اجتماعی اقتصادی نیز در مصرف گرایی تأثیر بسزایی دارد؛ اینجا است که مصرف، تصویر زشت خود را از دست داده و بـه واژهای زیبا تبدیل میشود. ویکتور لبو در این باره می نویسد: «اقتصاد فوق العاده بارور ما چنان می‌طلبد که ما مصرف را به شیوه زندگی خـویش بـدل سازیم، خرید و فروش کالاها را به صورت آیین درآوریم. می‌طلبد که اقناع خود، اقناع روح خود را در مصرف بجوییم. ما نیازمند آن هستیم که چیزها مصرف شوند، بسوزند، فرسوده و تعویض شوند و با سرعتی رو به تزاید اسقاط شوند» (دورنینگ، 5:1374) بدیهی است که در چنـین شـرایطی مـردم در قبـال محیط زیست و منابع طبیعی احساس مسئولیت نمی‌کنند، زیرا با از بین رفتن یکـی از منـابع، نقاط دیگری از جهان وجود دارد که به اشکال دیگر مـاده مـورد نیـازآنهـا را تـأمین کنـد. امروزه زندگی مردمان شهری در زیست جهان می‌گذرد، به طوری که شهروندان و مسئولان شهری از تأثیر فعالیتهای خود بـر محـیط زیسـت آگـاه بـوده و بـه سـهولت ازآن غفلـت میکنند از سوی دیگر مطالعات نشان می دهند که در سالهـای اخیـر شـهرها از «مکـانی بـرای تولید» به «مکانی برای مصرف» تبدیل شده‌اند. مراکز خرید متعدد در شهرهاگویای این امر است (Salgueiro,2007).
- اصلاح الگوی مصرف
اصلاح الگوی مصرف عبارت است از : نهادینه کردن روش صحیح استفاده از منابع کشور به گونه‌ای که موجب ارتقای شاخصهای زندگی مردم و کاهش هزینه‌ها شده و زمینه‌ای برای گسترش عدالت عمومی شود.(سبحانی نژاد و همکاران، 1390).
توسعه پایدار در حال حاضر توسعه پایدار یکی از مباحث مهم در عرصه بسیاری از علوم محسوب می شود. رهیافت توسعه پایدار به دلیل بروز ضایعات زیست محیطی وکاهش سطح عمومی زندگی مردم به ویژه در جوامع شهری طی دو دهه گذشته ازسوی سازمان ملل مطرح گردیده است (ایافت، 7:1387). با اوج گرفتن نگرانی از عواقب فعالیتهای انسانی برای کره زمین بر پایه ی قطعنامه ی مجمع عمومی سازمان ملل، در اواخر سال 1983 کمیسیونی جهانی با ریاست خانم برانتلند نخست وزیر وقت نروژ جهت بررسی جامع مسائل زیست محیطی و توسعه ی جهانی تشکیل شد. در پی پژوهش‌ها و گفت و شنودهای وسیع بین المللی، این کمیسیون گزارش نهایی خود را تحت عنوان "آینده مشترکمان" [3]در نیمة سال 1987 منتشر کرد و از آن پس واژه‌های توسعه ی پایدارکه بحث محوری این گزارش را تشکیل میداد، مقبولیت و رواج گسترده ای یافت. توسعه پایدار را کمیسیون توسعه و محیط به شکل زیر تعریف نمود، که به عنوان یک تعریف جامع و یک چارچوب توافق شده جهانی مورد قبول قرار گرفته است.توسعه‌هایی در چارچوب پایداری قرار میگیرند که نیازهای کنونی را بدون آنکه مخاطره ای برای توانایی نسل‌های آینده جهت تأمین نیازهایشان داشته باشند ).(Topfer,2000:39با اوج گرفتن نگرانى از عواقب فعالیت‌هاى انسانى براى کره زمین، به دنبال نظریه پایدارى براى حمایت از محیط شهرى، نظریه توسعه پایدار شهرى [4]مطرح گردید. توسعه پایدار [5] به معنى ارائه راه حل‌هایى در مقابل الگوهاى فانى کالبدى، اجتماعى و اقتصادى توسعه می باشد که بتواند از بروز مسایلى همچون نابودى منابع طبیعى، تخریب سامانه‌هاى زیستى، ا فزایش بی رویه جمعیت، بی عدالتى و پایین آمدن کیفیت زندگى [6] ا نسان‌ها حال و آینده جلوگیرى کند. تعریف عمومی که برای توسعه پایدار به کار می رود به این صورت است که، توسعه که در صدد برآوردن کردن نیازهای نسل امروز بدون اینکه تهدیدی برای توانایی‌های نسل اینده در جهت برآورده نمودن نیازهای خود باشند(Isaksson,2006:640).
نظریه‌ها و رویکردهای متفاوتی در دوره‌های گوناگون درباره مصرف وجود دارد کـه در هر دوره، رویکرد ویژه آن حاکم بوده است. در دوره مرکانتیلیست‌ها، مـصرف مولـد رایـج بود یعنی مصرف کالاهـا و خـدماتی کـه خـود تولیدکننـده آن اسـت. بعـد از آن رویکـرد اقتصاددانان به مصرف تغییر یافت و به مصرف فردی در دوره مارژنالیستها تبـدیل شـد. بعد از این دوره که بیشتر با اندیشه‌های کینز همراه است، به مصرف هر چـه بیـشتر تأکیـد می شود و مصرف اساس رونق اقتصادی است. در دوره کنـونی نیـز بـه مـصرف کـارکردی توجه می شود. در این رویکرد به عوامل غیراقتصادی و اثر آنها به مصرف توجه می شود. در جدول ذیل این سه دوره با هم مقایسه شده است.
|
عنوان دوره |
نظریه غالب |
اصول و مبانی |
|
مرکانتیلیست |
مصرف مولد |
1.ثروت جهان معین و مشخص است؛ 2. رقابت برای به دست آوردن ثروت، نوعی بازی سرجمع صفر است؛3. سیاست‌های ملی و بین المللی در جهت رفاه بیشتر بر پایه به دست آوردن شمشهای طلا استوار است |
|
مارژنالیستها |
مصرف فردی |
1.در برابر مرکانتیلیست‌ها قرار دارند؛2. مصرف، موتور محرکه بازارها است |
|
دوره اخیر |
مصرف کارکردی |
1.بازار یک کالا ویژگی‌های گوناگونی دارند که تقاضا، قیمت و مقدار 3. هدف، به دست آوردن فایده مندی بیشتر از مصرف یک کالا است |
منبع:(سیدی نیا، 157:1388)
3- تحلیل یافته‌ها: در ابتدا فراوانی متغیرهای اجتماعی- اقتصادی پژوهش که به وسیله نرم افزار SPSS به دست آمده است در جدول 1 مشخص شده است.
جدول 1- اطلاعات متغیرهای اجتماعی- اقتصادی پژوهش
|
جمع کل |
درصد |
فراوانی |
اطلاعات جمعیت شناختی |
||||
|
درصد |
فراوانی |
||||||
|
100 |
150 |
75.3 |
113 |
مرد |
جنسیت |
||
|
100 |
150 |
24.7 |
35 |
زن |
|||
|
100 |
150 |
32.7 |
49 |
زیردیپلم |
تحصیلات |
||
|
100 |
150 |
36.7 |
55 |
دیپلم و فوق دیپلم |
|||
|
100 |
150 |
26.7 |
40 |
کارشناسی |
|||
|
100 |
150 |
4 |
6 |
کارشناسی ارشد و دکتری |
|||
|
100 |
150 |
33/28 |
85 |
دولتی |
بعد خانوار |
||
|
100 |
150 |
54 |
81 |
4-1نفر |
|||
|
100 |
150 |
45.3 |
68 |
8-4 نفر |
|||
|
100 |
150 |
0.7 |
1 |
12-8 نفر |
|||
|
|
100 |
150 |
7.3 |
11 |
1- میلیون |
درآمد |
|
|
|
100 |
150 |
68.0 |
102 |
3-1 میلیون |
||
|
|
100 |
150 |
24.7 |
37 |
3+ میلیون |
||
در این پژوهش، دادهها در نرم افزار AMOS تجزیه و تحلیل شده است و تأثیر عوامل اجتماعی- اقتصادی بر مصرف غذا، ، انرژی و کالای مصرفی تحلیل میشود.
بر اساس اهداف پژوهش و مطالعات تجربی چهار فرضیه تدوین گردید که با استفاده از روشهای تحلیل آماری و مدلیابی معادلات ساختاری، به شرح ذیل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند:
فرضیه الف) : با بالا رفتن سن مصرف کالای غیر ضروری، غذا، و انرژی کاهش پیدا می‌کند.
همان گونه که در شکل 1 نشان داده شده است تأثیر سن بر استفاده از خرید کالاهای غیرضروری با مقدار (01.- ) گویای غیر مستقیم بودن رابطه و نشانگر این مسأله است که با بالا رفتن سن خرید کالای غیر ضروری افزایش می‌یابد. و اعداد به دست آمده در مورد غذا و انرژی(0.2 و 0.10) نشان دهنده رابطه مستقیم بین متغیر سن با این دو متغیر است و نشان میدهد با بالا رفتن سن مصرف غذا و انرژی افزایش می‌یابد..در ادامه جدول شماره 2و3 سطح معنیداری، خطای استاندارد و نسبت بحرانی زیرمتغیرهای کالبدی و درآمدی را نشان میدهند، که بیانگر این است زیرشاخصهای اقتصادی و درآمدی که دارای ضریب تأثیرات مثبتی بودند دارای نسبت بحرانی(CR) مناسب (بیشتر از 96/1) و خطای استاندارد (SE) پایین و در نهایت سطح معنیداری(P) کمتر از 05/ هستند.
شکل 1- تأثیر سن بر رد پای اکولوژیک بافت قدیم و جدید شهر کاشان
جدول 2- رگرسیون وزنی مدل پیش فرض(تأثیر سن بر مصرف گرایی)
|
شاخصها |
جهت تحلیل مسیر |
متغیرها |
تخمین غیراستاندارد |
خطای معیار |
نسبت بحرانی |
سطح معنی داری |
|
تأثیر سن بر مصرف گرایی |
K1 |
ماشین ظرفشویی |
1.000 |
|
|
*** |
|
K2 |
ماکروفر |
1.500 |
.288 |
5.212 |
*** |
|
|
K3 |
هم زن برقی |
1.697 |
.317 |
5.361 |
*** |
|
|
K4 |
فر برقی((toaster |
2.029 |
.353 |
5.751 |
*** |
|
|
K5 |
چای ساز |
2.501 |
.453 |
5.524 |
*** |
|
|
K6 |
آرام پز |
2.016 |
.344 |
5.863 |
*** |
|
|
K7 |
سرخ کن |
2.456 |
.400 |
6.137 |
*** |
|
|
K8 |
ساندویچ ساز |
2.322 |
.386 |
6.012 |
*** |
|
|
K9 |
بخار پز |
2.417 |
.419 |
5.766 |
*** |
|
|
F1 |
مصرف گوشت قرمز(هفته) |
1.000 |
.083 |
|
|
|
|
F2 |
مصرف گوشت قرمز(ماه) |
.606 |
|
7.295 |
*** |
|
|
F3 |
مصرف برنج(هفته) |
.017 |
167 |
.103 |
.918 |
|
|
F4 |
مصرف برنج(ماه) |
-.104 |
.088 |
-1.181 |
.238 |
|
|
F5 |
مصرف حبوبات(هفته) |
-.050 |
.139 |
-.359 |
.720 |
|
|
تأثیر سن بر مصرف گرایی |
F6 |
مصرف حبوبات(ماه) |
-.050 |
.028 |
-2.056 |
.040 |
|
F7 |
مصرف گوشت سفید(هفته) |
-.713 |
.147 |
-4.843 |
*** |
|
|
F8 |
مصرف گوشت سفید(ماه) |
-.092 |
.038 |
-2.412 |
.016 |
|
|
F9 |
مصرف سبزیجات(ماه) |
-.210 |
.192 |
-1.094 |
.274 |
|
|
F10 |
مصرف سبزیجات(هفته) |
.006 |
.091 |
.064 |
.949 |
|
|
E1 |
مصرف گاز |
.942 |
.115 |
8.212 |
|
|
|
E2 |
مصرف برق |
1.330 |
.148 |
9.010 |
*** |
|
|
E3 |
مصرف آب |
1.000 |
|
|
*** |
در ادامه جدول 2و3 سطح معنیداری، خطای استاندارد و نسبت بحرانی زیرمتغیرهای کالبدی و درآمدی را نشان میدهند، که بیانگر این است زیرشاخصهای اقتصادی و درآمدی که دارای ضریب تأثیرات مثبتی بودند دارای نسبت بحرانی(CR) مناسب (بیشتر از 96/1) و خطای استاندارد (SE) پایین و در نهایت سطح معنیداری(P) کمتر از 05/ هستند.
جدول 4- شاخصهای نیکوئی برازش (شاخصهای مطلق و تطبیقی)
|
نام شاخص |
علائم اختصاری |
برازش قابل قبول |
مدل |
||
|
پیش فرض |
اشباع |
مستقل |
|||
|
پارامترهای آزاد شده برای تدوین مدل |
NPAR |
|
51 |
276 |
23 |
|
خی دو (کای اسکوئر) |
CMIN |
٢df ≤ X٢ ≤ ٣df |
757.693 |
.000 |
1773.120 |
|
درجه آزادی |
DF |
|
225 |
0 |
253 |
|
سطح معنی داری |
P |
٠١≤ p ≤ .٠۵ |
.000 |
|
.000 |
|
شاخص نیکوئی برازش |
GFI |
.٩٠≤ CFI ≤ .٩۵ |
.688 |
1.000 |
.417 |
|
شاخص نیکوئی برازش اصلاح شده |
AGFI |
.٨۵≤ AGFI ≤ .٩٠, Close toGFI |
.618 |
|
.364 |
|
شاخص نرمال شده بنتلر بویت |
NFI |
.٩٠≤ NFI ≤ .٩۵ |
.561 |
|
.383 |
جدول 5- شاخصهای نیکوئی برازش (شاخصهای مقتصد)
|
نام شاخص |
علائم اختصاری |
برازش قابل قبول |
مدل |
||
|
پیش فرض |
اشباع |
مستقل |
|||
|
کای اسکوئر نسبی(بهنجارشده) |
CMIN/DF |
٢ ≤ X٢ / df ≤ ٣
|
3.368 |
276 |
7.008 |
|
شاخص برازش هنجار شده ی مقتصد |
PNFI |
>=٠٫۶ |
.509 |
.000 |
.000 |
|
شاخص برازش تطبیقی مقتصد |
PCFI |
>=٠٫5 |
.578 |
.000 |
.000 |
|
ریشه میانگین مربعات خطای برآورد |
RMSEA |
.٠۵ ≤ RMSEA ≤ .٠٨
|
.126 |
|
.201 |
|
احتمال نزدیکی برازندگی |
PCLOSE |
.٩٠≤ CFI ≤ .٩۵ |
.000 |
|
.000 |
باید گفت که تعداد پارامترهای آزاد برای تدوین مدل(NPAR) که مقدار آن برای مدل پیش فرض 51 است، نشان میدهد پژوهشگر در تدوین مدل به راحتی به هزینه کردن درجات آزادی نپرداخته و این وضعیت قابل قبول است. شاخص کای اسکوئر غیرمعنادار(CMIN) برابر با 757.639 و سطح معنیداری 000/ که نتیجهای مطلوب را به نمایش میگذارد. با توجه به اینکه درجه آزادی مدل تحقیق از صفر به دور و به درجه آزادی مدل مستقل نزدیک میشود باید تلقی مطلوب از مدل فوق داشت. نسبت کای اسکوئر به درجات آزادی که کای اسکوئر نسبی (CMIN/DF) خوانده میشود به جهت قضاوت درباره مدل تدوین شده و حمایت دادهها ازآن شاخص مناسبتری است. این شاخص که مقادیر 1تا5 برای آن مناسب و مقادیر نزدیک 2 تا 3 بسیار خوب تفسیر میگردد در این جدول (مقدار 368/3) حاکی از وضعیتی قابل قبول برای مدل است. و مقدارRMSEA 126/ است، این شاخص که ریشه دوم میانگین مربعات باقیمانده است حاکی از عدم قابل قبول بودن این آماره است، به دلیل اینکه مقدار استاندارد آن بین 05/تا08/ است، به دلیل بزرگتر بودن مقدار آن از برازش مطلوبی برخوردار نیست. شاخص نیکوئی برازش CFI برابر با 658/ است که با توجه به نزدیکی به مقدار قابل قبول نسبتا مطلوب تلقی میگردد. شاخص برازش توکر لوئیس NFI برابر با 573/ است که با توجه به فاصله از مقدار قابل قبول نسبتاً مطلوب تلقی میشود. همچنین در جدول فوق مقدار شاخص برازش هنجار شده ی مقتصدPNFI 509/0 است و مقدار شاخص برازش تطبیقی مقتصد PCFI 578/ که مقادیر تقریبا نزدیکی نسبت به مقدار قابل قبول نشان میدهند. در نهایت این شاخصها را نمیتوان به تنهایی دلیل برازندگی دانست، بلکه آنها را باید در کنار یکدیگر تفسیر کرد، اگر شاخصهای، CFI، GFI، AGFI، NFI بزرگتر از 90/0 باشد برازش مدل مناسب و مطلوب تلقی میشود، همچنین شاخصهای RMSEA و احتمال نزدیکی برازندگیPCLOSE نشان میدهند که الگودهی شاخص RMSEAریشه میانگین مجذور خطای تقریب است. زمانی که مقدار این آماره کمتر از 05/0باشد نشان میدهد که مدل از برازش خوبی برخوردار است. در صورتی که مقدار آن بین 08/0 تا05/0باشد نشان میدهد که مدل از برازش قابل قبول برخوردار و در صورتی که مقدار آن بین 08/0تا 01/0باشد برازش متوسط و اگر بزرگتر از 01/0باشد برازش ضعیف است.
فرضیه ب) هر چه بعد خانوار بالاتر باشد مصرف بیشتر است
شکل 2- تأثیر بعد خانوار بر مصرف گرایی
همان گونه که در شکل 2 آمده است تأثیر بعد خانوار بر استفاده از خرید کالاهای غیرضروری و انرژی با مقادیر (25.- و 02.- ) گویای غیر مستقیم بودن رابطه این دو متغیر است و نشان میدهد با بالا رفتن تعداد بعد خانوار خرید کالای غیر ضروری و مصرف انرژی کاهش می‌یابد. و اعداد به دست آمده در مورد غذا (0.3) نشان دهنده رابطه مستقیم و بی متغیر است و نشانگر این است با بالا رفتن بعد خانوار مصرف غذا افزایش می‌یابد..در ادامه جدول شماره 2و3 سطح معنیداری، خطای استاندارد و نسبت بحرانی زیرمتغیرهای کالبدی و درآمدی را نشان میدهند، که بیانگر این است زیرشاخصهای اقتصادی و درآمدی که دارای ضریب تأثیرات مثبتی بودند دارای نسبت بحرانی(CR) مناسب (بیشتر از 96/1) و خطای استاندارد (SE) پایین و در نهایت سطح معنیداری(P) کمتر از 05/ هستند.
جدول 6- رگرسیون وزنی مدل پیش فرض(تأثیر بعد خانوار بر مصرف گرایی)
|
شاخصها |
جهت تحلیل مسیر |
متغیرها |
تخمین غیراستاندارد |
خطای معیار |
نسبت بحرانی |
سطح معنی داری |
|
تأثیر بعد خانوار بر مصرف گرایی |
K1 |
ماشین ظرفشویی |
1.000 |
|
|
|
|
K2 |
ماکروفر |
1.499 |
.287 |
5.224 |
*** |
|
|
K3 |
هم زن برقی |
1.697 |
.316 |
5.376 |
*** |
|
|
K4 |
فر برقی((toaster |
2.027 |
.352 |
5.765 |
*** |
|
|
K5 |
چای ساز |
2.505 |
.452 |
5.543 |
*** |
|
|
K6 |
آرام پز |
2.014 |
.343 |
5.877 |
*** |
|
|
K7 |
سرخ کن |
2.448 |
.398 |
6.149 |
*** |
|
|
K8 |
ساندویچ ساز |
2.312 |
.384 |
6.020 |
*** |
|
|
K9 |
بخار پز |
2.412 |
.417 |
5.778 |
*** |
|
|
F1 |
مصرف گوشت قرمز(هفته) |
1.000 |
|
|
|
|
|
F2 |
مصرف گوشت قرمز(ماه) |
.598 |
.083 |
7.237 |
*** |
|
|
F3 |
مصرف برنج(هفته) |
.013 |
.166 |
.078 |
.938 |
|
|
F4 |
مصرف برنج(ماه) |
-.107 |
.087 |
-1.228 |
.220 |
|
|
F5 |
مصرف حبوبات(هفته) |
-.052 |
.138 |
-.380 |
.704 |
|
|
تأثیر بعد خانوار بر مصرف گرایی |
F6 |
مصرف حبوبات(ماه) |
-.057 |
.028 |
-2.057 |
.040 |
|
F7 |
مصرف گوشت سفید(هفته) |
-.707 |
.147 |
-4.823 |
*** |
|
|
F8 |
مصرف گوشت سفید(ماه) |
-.090 |
.038 |
-2.374 |
.018 |
|
|
F9 |
مصرف سبزیجات(ماه) |
-.208 |
.190 |
-1.092 |
.275 |
|
|
F10 |
مصرف سبزیجات(هفته) |
.004 |
.091 |
.047 |
.962 |
|
|
E1 |
مصرف گاز |
.942 |
.115 |
8.209 |
*** |
|
|
E2 |
مصرف برق |
1.330 |
.148 |
9.010 |
*** |
|
|
E3 |
مصرف آب |
1.000 |
|
|
|
جدول 7- شاخصهای نیکوئی برازش (شاخصهای مطلق و تطبیقی)
|
نام شاخص |
علائم اختصاری |
برازش قابل قبول |
مدل |
||
|
پیش فرض |
اشباع |
مستقل |
|||
|
پارامترهای آزاد شده برای تدوین مدل |
NPAR |
|
51 |
276 |
23 |
|
خی دو (کای اسکوئر) |
CMIN |
٢df ≤ X٢ ≤ ٣df |
764.847 |
.000 |
1789.327 |
|
درجه آزادی |
DF |
|
225 |
0 |
253 |
|
سطح معنی داری |
P |
٠١≤ p ≤ .٠۵ |
.000 |
|
.000 |
|
شاخص نیکوئی برازش |
GFI |
.٩٠≤ CFI ≤ .٩۵ |
.688 |
1.000 |
.412 |
|
شاخص نیکوئی برازش اصلاح شده |
AGFI |
.٨۵≤ AGFI ≤ .٩٠, Close toGFI |
.618 |
|
.358 |
|
شاخص نرمال شده بنتلر بویت |
NFI |
.٩٠≤ NFI ≤ .٩۵ |
.573 |
1.000 |
.000 |
جدول 9- شاخصهای نیکوئی برازش (شاخصهای مقتصد)
|
نام شاخص |
علائم اختصاری |
برازش قابل قبول |
مدل |
||
|
پیش فرض |
اشباع |
مستقل |
|||
|
کای اسکوئر نسبی(بهنجارشده) |
CMIN/DF |
٢ ≤ X٢ / df ≤ ٣
|
3.399 |
|
7.072 |
|
شاخص برازش هنجار شده ی مقتصد |
PNFI |
>=٠٫۶ |
.509 |
.000 |
.000 |
|
شاخص برازش تطبیقی مقتصد |
PCFI |
>=٠٫5 |
.577 |
.000 |
.000 |
|
ریشه میانگین مربعات خطای برآورد |
RMSEA |
.٠۵ ≤ RMSEA ≤ .٠٨
|
.127 |
|
.202 |
|
احتمال نزدیکی برازندگی |
PCLOSE |
.٩٠≤ CFI ≤ .٩۵ |
.000 |
|
.000 |
با توجه به شکل 2 تأثیر بعد خانوار بر مصرف کالا، غذا و انرژی غیر مستقیم است.یعنی با بیشتر بودن بعد خانوار مصرف انرژی، کالا و غذا کمتر است و با کمتر شدن بعد خانوار مصرف انرژی، کالا و غذا بیشتر است. ) باید گفت که تعداد پارامترهای آزاد برای تدوین مدل(NPAR) که مقدار آن برای مدل پیش فرض 51است، نشان میدهد پژوهشگر در تدوین مدل به راحتی به هزینه کردن درجات آزادی نپرداخته و این وضعیت قابل قبول است. شاخص کای اسکوئر غیرمعنادار(CMIN) برابر با 764.648و سطح معنیداری 000/ که نتیجهای مطلوب را به نمایش میگذارد. با توجه به اینکه درجه آزادی مدل تحقیق از صفر به دور و به درجه آزادی مدل مستقل نزدیک میشود باید تلقی مطلوب از مدل فوق داشت. نسبت کای اسکوئر به درجات آزادی که کای اسکوئر نسبی (CMIN/DF) خوانده میشود به جهت قضاوت درباره مدل تدوین شده و حمایت دادهها ازآن شاخص مناسبتری است. این شاخص که مقادیر 1تا5 برای آن مناسب و مقادیر نزدیک 2 تا 3 بسیار خوب تفسیر میگردد در این جدول (مقدار399/3) حاکی از وضعیتی قابل قبول برای مدل است. و مقدارRMSEA 127/ است، این شاخص که ریشه دوم میانگین مربعات باقیمانده است حاکی از عدم قابل قبول بودن این آماره است، به دلیل اینکه مقدار استاندارد آن بین 05/تا08/ است، به دلیل بزرگتر بودن مقدار آن از برازش مطلوبی برخوردار نیست. شاخص نیکوئی برازش CFI برابر با 649/ است که با توجه به نزدیکی به مقدار قابل قبول نسبتا مطلوب تلقی میگردد. شاخص برازش توکر لوئیس NFI برابر با 541/ است که با توجه به فاصله از مقدار قابل قبول نسبتاً مطلوب تلقی میشود. همچنین در جدول فوق مقدار شاخص برازش هنجار شده ی مقتصدPNFI 484/0 است و مقدار شاخص برازش تطبیقی مقتصد PCFI 577/ که مقادیر تقریبا نزدیکی نسبت به مقدار قابل قبول نشان میدهند. در نهایت این شاخصها را نمیتوان به تنهایی دلیل برازندگی دانست، بلکه آنها را باید در کنار یکدیگر تفسیر کرد، اگر شاخصهای، CFI، GFI، AGFI، NFI بزرگتر از 90/0 باشد برازش مدل مناسب و مطلوب تلقی میشود، همچنین شاخصهای RMSEA و احتمال نزدیکی برازندگیPCLOSE نشان میدهند که الگودهی شاخص RMSEAریشه میانگین مجذور خطای تقریب است. زمانی که مقدار این آماره کمتر از 05/0باشد نشان میدهد که مدل از برازش خوبی برخوردار است. در صورتی که مقدار آن بین 08/0 تا05/0باشد نشان میدهد که مدل از برازش قابل قبول برخوردار و در صورتی که مقدار آن بین 08/0تا 01/0باشد برازش متوسط و اگر بزرگتر از 01/0باشد برازش ضعیف است.
فرضیه ج) بالا رفتن تحصیلات سبب افزایش مصرف گرایی میشود
شکل 3- تأثیر تحصیلات بر رد پای اکولوژیک
همان گونه که در شکل 3 آمده است تأثیر بعد تحصیلات بر استفاده از خرید کالاهای غیرضروری، غذا و انرژی با مقادیر (41.- ، 04. 0.32) گویای مستقیم بودن رابطه است و نشان میدهد با بالا رفتن تعداد تحصیلات خرید کالای غیر ضروری، غذا و مصرف انرژی افزایش می‌یابد. در ادامه جدول 2و3 سطح معنیداری، خطای استاندارد و نسبت بحرانی زیرمتغیرهای کالبدی و درآمدی را نشان میدهند، که بیانگر این است زیرشاخصهای اقتصادی و درآمدی که دارای ضریب تأثیرات مثبتی بودند دارای نسبت بحرانی(CR) مناسب (بیشتر از 96/1) و خطای استاندارد (SE) پایین و در نهایت سطح معنیداری(P) کمتر از 05/ هستند.
جدول 9- رگرسیون وزنی مدل پیش فرض(تأثیر تحصیلات بر مصرف گرایی)
|
شاخصها |
جهت تحلیل مسیر |
متغیرها |
تخمین غیراستاندارد |
خطای معیار |
نسبت بحرانی |
سطح معنی داری |
|
تأثیر تحصیلات بر مصرف گرایی |
K1 |
ماشین ظرفشویی |
1.000 |
|
|
|
|
K2 |
ماکروفر |
1.500 |
.283 |
5.299 |
*** |
|
|
K3 |
هم زن برقی |
1.704 |
.312 |
5.465 |
*** |
|
|
K4 |
فر برقی((toaster |
2.018 |
.346 |
5.841 |
*** |
|
|
K5 |
چای ساز |
2.488 |
.444 |
5.607 |
*** |
|
|
K6 |
آرام پز |
2.003 |
.336 |
5.954 |
*** |
|
|
K7 |
سرخ کن |
2.406 |
.388 |
6.208 |
*** |
|
|
K8 |
ساندویچ ساز |
2.269 |
.374 |
6.069 |
*** |
|
|
K9 |
بخار پز |
2.377 |
.408 |
5.828 |
*** |
|
|
F1 |
مصرف گوشت قرمز(هفته) |
1.000 |
|
|
|
|
|
F2 |
مصرف گوشت قرمز(ماه) |
.591 |
.083 |
7.144 |
*** |
|
|
F3 |
مصرف برنج(هفته) |
.016 |
.164 |
.100 |
.920 |
|
|
F4 |
مصرف برنج(ماه) |
-.103 |
.086 |
-1.201 |
.230 |
|
|
F5 |
مصرف حبوبات(هفته) |
-.056 |
.137 |
-.402 |
.688 |
|
|
تأثیر تحصیلات بر مصرف گرایی |
F6 |
مصرف حبوبات(ماه) |
-.696 |
.027 |
-2.038 |
.042 |
|
F7 |
مصرف گوشت سفید(هفته) |
-.087 |
.146 |
-4.766 |
*** |
|
|
F8 |
مصرف گوشت سفید(ماه) |
-.209 |
.037 |
-2.323 |
.020 |
|
|
F9 |
مصرف سبزیجات(ماه) |
.004 |
.188 |
-1.112 |
.266 |
|
|
F10 |
مصرف سبزیجات(هفته) |
.016 |
.090 |
.043 |
.965 |
|
|
E1 |
مصرف گاز |
.941 |
.115 |
8.197 |
*** |
|
|
E2 |
مصرف برق |
1.333 |
.143 |
9.328 |
*** |
|
|
E3 |
مصرف آب |
1.000 |
|
|
|
جدول 10- شاخصهای نیکوئی برازش(شاخصهای مطلق و تطبیقی)
|
نام شاخص |
علائم اختصاری |
برازش قابل قبول |
مدل |
||
|
پیش فرض |
اشباع |
مستقل |
|||
|
پارامترهای آزاد شده برای تدوین مدل |
NPAR |
|
51 |
276 |
23 |
|
خی دو (کای اسکوئر) |
CMIN |
٢df ≤ X٢ ≤ ٣df |
764.473 |
.000 |
1819.093 |
|
درجه آزادی |
DF |
|
225 |
0 |
253 |
|
سطح معنی داری |
P |
٠١≤ p ≤ .٠۵ |
.000 |
|
.000 |
|
شاخص نیکوئی برازش |
GFI |
.٩٠≤ CFI ≤ .٩۵ |
.687 |
1.000 |
.400 |
|
شاخص نیکوئی برازش اصلاح شده |
AGFI |
.٨۵≤ AGFI ≤ .٩٠, Close toGFI |
.616 |
|
.345 |
|
شاخص نرمال شده بنتلر بویت |
NFI |
.٩٠≤ NFI ≤ .٩۵ |
580 |
1.000 |
.000 |
جدول 11- شاخصهای نیکوئی برازش (شاخصهای مقتصد)
|
نام شاخص |
علائم اختصاری |
برازش قابل قبول |
مدل |
||
|
پیش فرض |
اشباع |
مستقل |
|||
|
کای اسکوئر نسبی(بهنجارشده) |
CMIN/DF |
٢ ≤ X٢ / df ≤ ٣
|
3.398 |
|
7.190 |
|
شاخص برازش هنجار شده ی مقتصد |
PNFI |
>=٠٫۶ |
.516 |
.000 |
.000 |
|
شاخص برازش تطبیقی مقتصد |
PCFI |
>=٠٫5 |
.583 |
.000 |
.000 |
|
ریشه میانگین مربعات خطای برآورد |
RMSEA |
.٠۵ ≤ RMSEA ≤ .٠٨
|
.127 |
|
.204 |
|
احتمال نزدیکی برازندگی |
PCLOSE |
.٩٠≤ CFI ≤ .٩۵ |
.000 |
|
.000 |
باید گفت که تعداد پارامترهای آزاد برای تدوین مدل(NPAR) که مقدار آن برای مدل پیش فرض 51است، نشان میدهد پژوهشگر در تدوین مدل به راحتی به هزینه کردن درجات آزادی نپرداخته و این وضعیت قابل قبول است. شاخص کای اسکوئر غیرمعنادار (CMIN) برابر با 764.473 و سطح معنیداری 000/ که نتیجهای مطلوب را به نمایش میگذارد. با توجه به اینکه درجه آزادی مدل تحقیق از صفر به دور و به درجه آزادی مدل مستقل نزدیک میشود باید تلقی مطلوب از مدل فوق داشت. نسبت کای اسکوئر به درجات آزادی که کای اسکوئر نسبی (CMIN/DF) خوانده میشود به جهت قضاوت درباره مدل تدوین شده و حمایت دادهها ازآن شاخص مناسبتری است. این شاخص که مقادیر 1تا5 برای آن مناسب و مقادیر نزدیک 2 تا 3 بسیار خوب تفسیر میگردد در این جدول (مقدار398/3) حاکی از وضعیتی قابل قبول برای مدل است. و مقدارRMSEA 127/ است، این شاخص که ریشه دوم میانگین مربعات باقیمانده است حاکی از عدم قابل قبول بودن این آماره است، به دلیل اینکه مقدار استاندارد آن بین 05/تا08/ است، به دلیل بزرگتر بودن مقدار آن از برازش مطلوبی برخوردار نیست. شاخص نیکوئی برازش CFI برابر با 658/ است که با توجه به نزدیکی به مقدار قابل قبول نسبتا مطلوب تلقی میگردد. شاخص برازش توکر لوئیس NFI برابر با 580/ است که با توجه به فاصله از مقدار قابل قبول نسبتاً مطلوب تلقی میشود. همچنین در جدول فوق مقدار شاخص برازش هنجار شده ی مقتصدPNFI 516/0 است و مقدار شاخص برازش تطبیقی مقتصد PCFI 583/ که مقادیر تقریبا نزدیکی نسبت به مقدار قابل قبول نشان میدهند. در نهایت این شاخصها را نمیتوان به تنهایی دلیل برازندگی دانست، بلکه آنها را باید در کنار یکدیگر تفسیر کرد، اگر شاخصهای، CFI، GFI، AGFI، NFI بزرگتر از 90/0 باشد برازش مدل مناسب و مطلوب تلقی میشود، همچنین شاخصهای RMSEA و احتمال نزدیکی برازندگیPCLOSE نشان میدهند که الگودهی شاخص RMSEAریشه میانگین مجذور خطای تقریب است. زمانی که مقدار این آماره کمتر از 05/0باشد نشان میدهد که مدل از برازش خوبی برخوردار است. در صورتی که مقدار آن بین 08/0 تا05/0باشد نشان میدهد که مدل از برازش قابل قبول برخوردار و در صورتی که مقدار آن بین 08/0تا 01/0باشد برازش متوسط و اگر بزرگتر از 01/0باشد برازش ضعیف است.
فرضیه د) با بالا رفتن درآمد مصرف گرایی نیز بیشتر میشود
شکل 4- تأثیر درآمد بر رد پای اکولوژیک
همان گونه که در شکل 4 آمده است تأثیر درآمد بر استفاده از خرید کالاهای غیرضروری، غذا و انرژی با مقادیر (0.25، 01. 0.34) گویای مستقیم بودن رابطه است و نشان میدهد با بالا رفتن درآمد خرید کالای غیر ضروری، غذا و مصرف انرژی افزایش می‌یابد. در ادامه جدول شماره 2و3 سطح معنیداری، خطای استاندارد و نسبت بحرانی زیرمتغیرهای کالبدی و درآمدی را نشان میدهند، که بیانگر این است زیرشاخصهای اقتصادی و درآمدی که دارای ضریب تأثیرات مثبتی بودند دارای نسبت بحرانی(CR) مناسب (بیشتر از 96/1) و خطای استاندارد (SE) پایین و در نهایت سطح معنیداری(P) کمتر از 05/ هستند.
جدول 12- رگرسیون وزنی مدل پیش فرض(تأثیر درآمد بر مصرف گرایی)
|
شاخصها |
جهت تحلیل مسیر |
متغیرها |
تخمین غیراستاندارد |
خطای معیار |
نسبت بحرانی |
سطح معنی داری |
|
تأثیر درآمد بر مصرف گرایی |
K1 |
ماشین ظرفشویی |
1.000 |
|
|
|
|
K2 |
ماکروفر |
1.506 |
.285 |
5.276 |
*** |
|
|
K3 |
هم زن برقی |
1.700 |
.314 |
5.421 |
*** |
|
|
K4 |
فر برقی((toaster |
2.013 |
.348 |
5.793 |
*** |
|
|
K5 |
چای ساز |
2.491 |
.447 |
5.571 |
*** |
|
|
K6 |
آرام پز |
2.007 |
.339 |
5.916 |
*** |
|
|
K7 |
سرخ کن |
2.427 |
.393 |
6.181 |
*** |
|
|
K8 |
ساندویچ ساز |
2.293 |
.379 |
6.049 |
*** |
|
|
K9 |
بخار پز |
2.427 |
.335 |
6.023 |
*** |
|
|
F1 |
مصرف گوشت قرمز(هفته) |
1.000 |
|
|
|
|
|
F2 |
مصرف گوشت قرمز(ماه) |
.014 |
.080 |
7.429 |
*** |
|
|
F3 |
مصرف برنج(هفته) |
-.103 |
.165 |
.087 |
.931 |
|
|
F4 |
مصرف برنج(ماه) |
-.054 |
.086 |
-1.195 |
.232 |
|
|
F5 |
مصرف حبوبات(هفته) |
-.054 |
.137 |
-.395 |
.693 |
|
|
تأثیر درآمد بر مصرف گرایی |
F6 |
مصرف حبوبات(ماه) |
-.055 |
.027 |
-2.015 |
.044 |
|
F7 |
مصرف گوشت سفید(هفته) |
-.700 |
.145 |
-4.833 |
*** |
|
|
F8 |
مصرف گوشت سفید(ماه) |
-.087 |
.038 |
-2.325 |
.020 |
|
|
F9 |
مصرف سبزیجات(ماه) |
-.201 |
.189 |
-1.062 |
.288 |
|
|
F10 |
مصرف سبزیجات(هفته) |
.008 |
.090 |
.091 |
.927 |
|
|
E1 |
مصرف گاز |
.942 |
.942 |
5.808 |
*** |
|
|
E2 |
مصرف برق |
.942 |
1.332 |
8.204 |
*** |
|
|
E3 |
مصرف آب |
1.332 |
1.000 |
9.120 |
*** |
جدول 13- شاخصهای نیکوئی برازش(شاخصهای مطلق و تطبیقی)
|
نام شاخص |
علائم اختصاری |
برازش قابل قبول |
مدل |
||
|
پیش فرض |
اشباع |
مستقل |
|||
|
پارامترهای آزاد شده برای تدوین مدل |
NPAR |
|
51 |
276 |
23 |
|
خی دو (کای اسکوئر) |
CMIN |
٢df ≤ X٢ ≤ ٣df |
760.860 |
.000 |
1804.949 |
|
درجه آزادی |
DF |
|
225 |
0 |
253 |
|
سطح معنی داری |
P |
٠١≤ p ≤ .٠۵ |
.000 |
|
.000 |
|
شاخص نیکوئی برازش |
GFI |
.٩٠≤ CFI ≤ .٩۵ |
.688 |
1.000 |
.404 |
|
شاخص نیکوئی برازش اصلاح شده |
AGFI |
.٨۵≤ AGFI ≤ .٩٠, Close toGFI |
.617 |
|
.350 |
|
شاخص نرمال شده بنتلر بویت |
NFI |
.٩٠≤ NFI ≤ .٩۵ |
.578 |
1.000 |
.000 |
جدول 14- شاخصهای نیکوئی برازش (شاخصهای مقتصد)
|
نام شاخص |
علائم اختصاری |
برازش قابل قبول |
مدل |
||
|
پیش فرض |
اشباع |
مستقل |
|||
|
کای اسکوئر نسبی(بهنجارشده) |
CMIN/DF |
٢ ≤ X٢ / df ≤ ٣
|
3.382 |
|
7.134 |
|
شاخص برازش هنجار شده ی مقتصد |
PNFI |
>=٠٫۶ |
.514 |
.000 |
.000 |
|
شاخص برازش تطبیقی مقتصد |
PCFI |
>=٠٫5 |
.582 |
.000 |
.000 |
|
ریشه میانگین مربعات خطای برآورد |
RMSEA |
.٠۵ ≤ RMSEA ≤ .٠٨
|
.126 |
|
.203 |
|
احتمال نزدیکی برازندگی |
PCLOSE |
.٩٠≤ CFI ≤ .٩۵ |
.000 |
|
.000 |
باید گفت که تعداد پارامترهای آزاد برای تدوین مدل (NPAR) که مقدار آن برای مدل پیش فرض 51است، نشان میدهد پژوهشگر در تدوین مدل به راحتی به هزینه کردن درجات آزادی نپرداخته و این وضعیت قابل قبول است. شاخص کای اسکوئر غیرمعنادار(CMIN) برابر با 760.860 و سطح معنیداری 000/ که نتیجهای مطلوب را به نمایش میگذارد. با توجه به اینکه درجه آزادی مدل تحقیق از صفر به دور و به درجه آزادی مدل مستقل نزدیک میشود باید تلقی مطلوب از مدل فوق داشت. نسبت کای اسکوئر به درجات آزادی که کای اسکوئر نسبی (CMIN/DF) خوانده میشود به جهت قضاوت درباره مدل تدوین شده و حمایت دادهها ازآن شاخص مناسبتری است. این شاخص که مقادیر 1تا5 برای آن مناسب و مقادیر نزدیک 2 تا 3 بسیار خوب تفسیر میگردد در این جدول (مقدار382/3) حاکی از وضعیتی قابل قبول برای مدل است. و مقدارRMSEA 126/ است، این شاخص که ریشه دوم میانگین مربعات باقیمانده است حاکی از عدم قابل قبول بودن این آماره است، به دلیل اینکه مقدار استاندارد آن بین 05/تا08/ است، به دلیل بزرگتر بودن مقدار آن از برازش مطلوبی برخوردار نیست. شاخص نیکوئی برازش CFI برابر با 655/ است که با توجه به نزدیکی به مقدار قابل قبول نسبتا مطلوب تلقی میگردد. شاخص برازش توکر لوئیس NFI برابر با 578/ است که با توجه به فاصله از مقدار قابل قبول نسبتاً مطلوب تلقی میشود. همچنین در جدول فوق مقدار شاخص برازش هنجار شده ی مقتصدPNFI 514/0 است و مقدار شاخص برازش تطبیقی مقتصد PCFI 582/ که مقادیر تقریبا نزدیکی نسبت به مقدار قابل قبول نشان میدهند. در نهایت این شاخصها را نمیتوان به تنهایی دلیل برازندگی دانست، بلکه آنها را باید در کنار یکدیگر تفسیر کرد، اگر شاخصهای، CFI، GFI، AGFI، NFI بزرگتر از 90/0 باشد برازش مدل مناسب و مطلوب تلقی میشود، همچنین شاخصهای RMSEA و احتمال نزدیکی برازندگیPCLOSE نشان میدهند که الگودهی شاخص RMSEAریشه میانگین مجذور خطای تقریب است. زمانی که مقدار این آماره کمتر از 05/0باشد نشان میدهد که مدل از برازش خوبی برخوردار است. در صورتی که مقدار آن بین 08/0 تا05/0باشد نشان میدهد که مدل از برازش قابل قبول برخوردار و در صورتی که مقدار آن بین 08/0تا 01/0باشد برازش متوسط و اگر بزرگتر از 01/0باشد برازش ضعیف است.
4- نتیجه‌گیری
یکی از مسائل بسیار مهم و مورد تأکید در قرن بیست و یکم، مصرف گرایی است که در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشور ما به عنوان یک چالش بزرگ مطرح شده است. یکی از بارزه‌ها و نمود‌های این تجمل گرایی، اسراف و افراط در استفاده از مواد غذایی (گوشت، سبزیجات، حبوبات و...)، کالاهای غیر ضروری و انرژی است که در سال‌های اخیر و با وجود مشکلات اقتصادی، تاز جمله تحریم‌های پی در پی که می‌بایست صرفه جویی در مصرف سبک زندگی ایرانیان را تحت تأثیر قرار دهد مصرف گرایی افزایش بیشتری پیدا کرده است این امر برداشت از منابع را نیز افزایش داده که در نهایت باعث ناپایداری شهرها و تخریب محیط زیست شده است. عوامل اجتماعی و اقتصادی تأثیر زیادی بر مصرف گرایی شهروندان دارد و هدف از این پژوهش ارزیابی این عوامل بر مصرف گرایی شهروندان در شهر کاشان است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش رویکردی توصیفی-تحلیلی با استفاده از مطالعات کتابخانهای و اسنادی و همچنین بررسیهای میدانی است. جامعهی آماری مورد مطالعه سرپرستان خانوار شهر کاشان است. در این راستا تعداد 150پرسشنامه در بین آنها توزیع شده و سپس تجزیه و تحلیل متغیرهای فوق با استفاده تحلیلهای آماری و مدلهای ساختاری مانند نرم افزارهای SPSS و Amos تجزیه تحلیل گردید در این راستا بر اساس اهداف پژوهش چهار فرضیه نیز با استفاده از الگوی مدلیابی معادلات ساختاری(SEM) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت که فرضیه نخست تأثیر سن بر مصرف گرایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و بر اساس نتایج با بالا رفتن سن مصرف کالای غیر ضروری کاهش اما مصرف غذا و انرژی افزایش می‌یابد. فرضیه دوم تأثیر بعد خانوار بر مصرف گرایی بود که نتایج نشان میدهد با بالا رفتن بعد خانوار مصرف گرایی کاهش می‌یابد.فرضیه سوم تأثیر تحصیلات بر مصرف گرایی است که نشان میدهد با بالا رفتن تحصیلات مصرف گرایی افزایش پیدا می‌کند . فرضیه چهارم تأثیر در آمد بر مصرف گرایی است که نتایج نشان میدهد با بالاتر رفتن درآمد مصرف گرایی نیز افزایش پیدا می‌کند.
5- پیشنهادها
- فرهنگ سازی صرفه جویی و عدم مصرف گرایی در بین ساکنان و شهروندان
- برگزاری کارگاه‌هایی در ارتباط با موضوع مصرف برای شهروندان به ویژه زنان که اکثر آنها مدیریت مصرف منازل را بر عهده دارند
- افزایش حساسیت مدیران و برنامهریزان شهری به مقوله مصرف و اصلاح سبک زندگی آنها در جهت الگو گیری شهروندان
- ایجاد واحد‌های درسی برای دانشجویان در جهت شناساندن پیامدهای زیان بار مصرف گرایی در جهت آگاهی بیشتر افراد تحصیل کرده
- تصویب دستور العمل و قوانین برای کاستن تبلیغات تلویزیون که صرف مصرف گرایی را آموزش میدهند
- افزایش تبلیغ کالاهای ایرانی و جایگزین کردن آنها به جای کالاهای لوکس و گران قیمت خارجی در جهت بالا تر رفتن تحرک و کارایی اقتصاد ملی
- افزایش کیفیت کالاهای ایرانی و جلب رضایت مردم برای خرید این کالاها
منابع
اخوی، احمد، (1380)، اقتصادکلان، تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی، پنجم، صص:514- 1.
ایافت، سید امیر(1387). «دستور کار 21 به زبان ساده، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری سازمان ملل متحد وکمیته ملی توسعه پایدار».تهران.
حاتمی نژاد، حسین، جمعه پور محمود، شهانواز سارا، (1391)، "بررسی وضعیت توسعه ی پایدار شهرستان رشت با استفاده از روش جای پای اکولوژیک" نشریه علمی پژوهشی پژوهش‌های جغرافیای انسانی، ش 3، صص:208-191.
حبیبی، کیومرث و رحیمی کاکه جوب، آرمان، (1393)، کاربست شاخص جاپای بومشناختی در سنجش پایداری محلات شهری از منظر عوامل اجتماعی- اقتصادی. مطالعه موردی: محله قطارچیان شهر سنندج، مجلة آمایش جغرافیایی فضا، سال پنجم، شماره شانزدهم، صص: 54-39.
حسین زادة دلیر، کریم و فرزانه، ساسان پور (1385): روش جاپای اکولوژیکی (بوم شناختی) در پایداری کلان شهرها بانگرشی بر کلان شهر تهران، مجلة تحقیقات جغرافیایی، شمارة 82، صص: 83-101.
دورنینگ، آلن، (1374)، چقدرکافیست؟جامعه مـصرفی وآینـده زمـین، ترجمـة عبدالحسین وهاب زاده، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد، صص:116-1.
سبحانی نژاد، مهدی و عبدالله افشار(1390)، "تبیین جایگاه ، نحوه و چگونگی اصلاح الگوی مصرف اوقات فراغت خانولده‌های ایرانی به منظور ارائه راهکارهای عملیاتی بهره مندی جامع با عنایت به تعالیم دینی اسلام، همایش سراسری نقش خانواده در اصلاح الگوی مصرف، دانشگاه امام حسین.
سیدی نیا، سید اکبر(1388)، "مصرف و مصرفگرایی از منظر اسلام و جامعه شناسی اقتصاد"، نشریه اقتصاد اسلامی، ش 34، صص:178-151.
فراهانی فرد، سعید، (1388)، " اصلاح الگوی مصرف و محیط زیست"، نشریه اقتصاد اسلامی، ش 34، صص:123-97
فکوهی، ناصر، (1383)، " انسانشناسی شهری"، تهران: نشر نی، صص:608- 1.
قدیری اصل، باقر، (1379)، کلیات علم اقتصاد، تهران: مرکز نشر سپهر، هفتم، صص:751- 1.
کردبچه، حمید، (1387)، اقتصادکلان، تهران: مرکز پژوهش‌های اقتصادی بهین.
کلانتری علی اکبر، (1388)، اسلام والگوی مصرف، قم: موسسه بوستان کتاب پنجم، صص:156- 1.
مهدوی، شهرام، کانی نجفی، علی اکبر، خواجه شاهکوهی، علیرضا، (1390)، "سنجش شاخصهای توسعه در مناطق شهری با تأکید بر کیفیت زندگی"، مطالعه موردی: شهر کاشان، مجله آمایش جغرافیایی فضا، گلستان، ش 30، ص 296- 285.
مومنی، فرشـاد، (1388)، چـالش‌ها وچـشم انـدازهای اصـلاح الگـوی مـصرف، سخنرانی در مؤسسه دین و اقتصاد، 30 فروردین.
نجف زاده، کیان، مهذب ترابی، سعید(1390)، "نقش بهینه سازی مصرف انرژی در حفظ محیط زیست و توسعه پایدار"، بیست و ششمین کنفرانس بین المللی برق، صص:10-1.
Borucke, M., Moore, D., C, Gemma, Gracey, K., Iha, K., Joy, L, (2011), Accounting for Demand and Supply of the Biosphere’s Regenerative Capacity: The National Footprint Account’s Underlying Methodology and Framework, Ecological Indicators.pp:519-533
Chi, G. And Stone, B. (2005): Sustainable Transport Planning: Estimating the Ecological Footprint of Vehicle Travel in Future Years, journal of urban planning and development, Vol. 131, No. 3.
Conway, T.M., Dalton, C., Loo, J., and Benakoun, L. 2008. Developing ecological footprint scenarios on university campuses: a case study of the University of Toronto at Mississauga. International Journal of Sustainability in Higher Education 9: 4–20
Dhanju, A., 2008, An Analysis of The Ecological Footprint Mapping by Urban Areas as a Sustainable Development Indicator, a Thesis Submitted to the Faculty of the University of Delaware in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts with a Major in Urban Affairs and Public Policy.
Ecological Footprint Atlas, Analyzing the Ecological Footprint at the Institutional Scale: (2010), The Case of an Israeli high school, journal of Ecological Indicators 18.
Faulstich, Paul (2003). Human Ecology Perspectives on Sustainability, Humanities and Sustainability Workshop at http://www.fennerschool-associated.anu.edu.au/shp workshop/Faulstich. Pdf
Isaksson, R. (2006), “Total quality management for sustainable development Process based system models”, Business Process Management Journal, Vol. 12 No. 5, pp. 632-645.
Palmer, J. A., 2003, Environmental Education in the 21st Century, Translation: Ali Mohamed Khorshiddost, Samt Publication, and Tehran.pp:1-444
Roseland, M. (1997): »Dimension of the eco- city«, pp.197-202
Salgueiro, Terasa Barata (2007). Consumption and City Fragmentation, Portugal: University
www.herodot.net/conferences/Ayvalik/papers/geog-02.pdf
Ziari, K. et al., 2012, Planning Priority for Making Safe in Obliteratad Urban Fabrics of Karaj Metropolis with Use Multi Criteria Evaluation, Human Geography Research Quarterly, Vol. 44, No.79, PP. 1-14.
Topfer, K (2000). “The triple bottom line economic, social natural capital”, UN Chronicle Vol. 36 No. 2, pp. 39-40
)
